KALENDAR
VAŽNIJIH DOGAĐAJA IZ POVIJESNICE CRNOGORSKOGA NARODA

SREDINA III VIJEKA PRIJE NOVE ERE (DALJE: P.N.E.) Formirana Ilirska Kraljevina na prostoru današnje Crne Gore i sjeverne Albanije.

231.GODINE P.N.E.
Prvi pomen ilirskog imena kralja Agrona, Pleuratova sina.

230. GODINE P.N.E.
Vlast u ilirskoj državi preuzela Agronova udovica, kraljica Teuta.

187 – 167. GODINE P.N.E.
Ilirskom državom upravlja kralj Gencije kojeg su pokorili Rimljani u bici pod Skadrom i doveli njegovu zemlju u politicku zavisnost prema Rimskoj Republici.

40. GODINE P.N.E.
Oktavijan Avgust, docnije (prvi) rimski imperator, postaje gospodar Ilirika u čiji sastav ulaze i prostori bivše Ilirske Kraljevine (šire područje od današnje Crne Gore).

6 – 9. GODINE NOVE ERE (DALJE: N.E.)
Ilirska plemena s područja današnje Crne Gore učestvuju u Batonovu ustanku protiv rimske vlasti.

11. GODINE N.E.
Dalmacija (raniji Ilirik) dobija status rimske carske provincije; njezin najuži dio (prostor današnje Crne Gore i sjeverne Albanije) postaje posebna administrativna jedinica pod imenom Naronski konvent.

297. ILI 306. GODINE
Za vladavine jednog od rimskijeh careva – Dioklecijana ili Konstantina (prozvanog Veliki), osnovana je rimska provincija Prevalis (ili Prevalitana), koja se okvirno poklapala s ranijim Naronskijem konventom.

395. GODINE
Rimski car Teodosije i izvršio je podjelu Imperije na Zapadno i Istočno Rimsko Carstvo; provincija Prevalis ušla je u sastav Istočnoga Rimskog Carstva (Vizantija).

KRAJ VI – POČETAK VII VIJEKA
Na tlu provincije Prevalis nastala "sklavnija" Duklja (Dokleja, Dioklitija, Dioklija).

DO SREDINE IX VIJEKA
Od doseljenijeh Slovena (Sklavnia, Sklava) i zatečenijeh Iliro – Romana i supstrata drugijeh etnosa nastao je novi amalgam – Dukljanski Sloveni ili jednostavno Dukljani – najstariji preci savremenih Crnogoraca.

840.GODINE
Podignute: trobrodna crkva Sv. Petar na Šuranju (pred Kotorom s jugoistočne strane) i (manja, jednobrodna) Sv. Marija u Budvi.

SREDINOM IX VIJEKA
Nastala Kneževina Duklja ; na olovnom pečatu iz toga doba navodi se ime "Petar arhont (knez – DŽ) Duklje amin", koji je bio jedan od vazala vizantijskoga cara Vasilija I.

DO SREDINE IX VIJEKA
U primorskom pojasu Duklje bio je dovršen proces hristijanizacije stanovništva posredstvom katoličkijeh misionara, pripadnika benediktinskog kaluđerskog reda; hrišćanstvo je propovijedano u latinskomu vjerskom obredu; neodvojivo je od pokrštavanja i širenja latinske pismenosti i kulture.

(?) – 1016.GODINE
Dukljom vlada prvi poznati nominalno samostalni knez Vladimir (sin Petrislavov).

1018 – 1043. GODINE
Kneževinom Dukljom upravlja Vladimirov sinovac Stefan Vojislav, do 1041. Godine kao vizantijski vazal.

1042/43. GODINE
Pobjedom nad vizantijskom vojskom na Tuđemilu, knez Vojislav zbacuje vrhovnu vizantijsku vlast i postaje samostalni gospodar Duklje za koju se, od toga događaja, upotrebljava i ime Zeta; bila je prva od južnoslovenskijeh zemalja kojoj je Vizantija priznala nezavisnost; suverenitet Duklje se tada prostirao nad Raškom, Bosnom, Travunijom i Zahumljem.

1046 – 1081. GODINE
Dukljom/Zetom vlada knez, a od 1077. Godine kralj Mihailo (kraljevske insignije uputio mu je papa Grgur VII).

1077.GODINE
Duklja/Zeta uzdignuta na stepen Kraljevine (Dukljansko Kraljevstvo).

DRUGA POLOVINA XI VIJEKA
Tokom naznačenoga perioda nastalo je čuveno beletrističko dijelo – Život sv. Vladimira (dukljanskog) zetskog kralja, popularno nazvano Legenda o Vladimiru i Kosari, pisano narodnijem jezikom I latinicom.

1089.GODINE
Osnovana je Barska arhiepiskopija (Nadbiskupija, Arhibiskupija); u njezin sastav ulazile su biskupije (episkopije): Dukljanska (Barska), Kotorska, Ulcinjska, Svacka, Skadarska, Drivatska, Pulatska (Pilotska), Raška, Bosanska, Zahumska, Travunijska.

1081 – 1101 (ili 1108) GODINE
Dukljom/Zetom vladao je kralj Bodin, sin kralja Mihaila; za njegove vladavine Duklja dostiže najveće prostranstvo; svoj suverenitet uspostavlja nad Raškom, Bosnom, Travunijom i Zahumljem, djelovima Makedonije, Hrvatske i sjeverne Albanije.

DRUGA POLOVINA XII VIJEKA
Sagrađena katedralna crkva Sv. Tripuna (na temeljima starije crkve koja se pominje u Andreacijevoj povelji iz 809, da bi, prema predanju, bila razurena prilikom Samuilovog osvajanja Kotora (998); crkva Sv. Tripun je najznamenitije sakralno graditeljsko djelo zrele romanike na istočnoj obali Jadrana.

80 – TIJEH GODINA XII VIJEKA (NAJKASNIJE DO 1183) Nastalo Kraljevstvo Slovena (Regnum Sclavorum) domaćeg benediktinca Popa Dukljanina (ime mu se ne zna); djelo je najstariji izvor domaće provincijencije za istoriju Duklje; napisano je latinicom na mjesnom slovenskom (dukljansko/zetskom/crnogorskom) jeziku; do nas je doprlo u latinskom prijevodu.

IZMEĐU 1186 – 1190. GODINE
Nastalo Miroslavljevo jevanđelje, prepisano najvjerovatnije u Kotoru (po narudžbi zahumskog kneza Miroslava, rođaka Stefana Nemanje po ženskoj liniji) – prvi ćirilični spomenik zetske (crnogorske) redakcije, staroslovenskoga književnog jezika.

1183 – 1186. GODINE
U osloncu na dio domaće vlastele, koja je izdala interes zemlje, raški veliki župan Stefan Nemanja pokorio je Duklju/Zetu, razurio gradove u Primorju (osim Kotora) i uništio spomenike latinske pismenosti; u Duklji/Zeti se od tada uvode prve glagoljaske i ćirilske knjige iz Makedonije i Bugarske, pisane staroslovenskijem jezikom, u cilju širenja pravoslavlja.

1189. GODINE
Bjegstvom barskoga (po nekijem izvorima vjerovatno pisca Kraljevstva Slovena) arhiepiskopa Grgura ispred Nemanjine odmazde faktički (a i formalno) prestaje da postoji Barska nadbiskupija.

1190. GODINE
Prvi put se pominje najstariji Nemanjin sin, Vukan kao namjesnik u Zeti/Duklji, koju će okititi dukljanskom kraljevskom titulom (Kraljevstva od isprva); prelazi u katoličanstvo da bi bio prihvaćen od strane zetske vlastele.

1208.GODINE
Namjesnički položaj u Zeti/Duklji preuzima najstariji Vukanov sin, kralj Đorđe.

1219. GODINE
Novoformirana Raška arhiepiskopija osniva i svoje tri episkopije na području Zete/Duklje: u manastiru Sv. Mihailo na Prevlaci kod Tivta, u Sv. Mihailu na Stonu i manastiru Sv. Đorđa (Đurđevi stupovi) kod Berana.

1252. GODINE
Drugi po redu Vukanov sin Stefan (graditelj manastira Uspenje Bogorodice u Morači) pominje se kao kralj Zete/Duklje.

1276 – 1309. GODINE
Kraljica Jelena, udovica raškog (tada već srpskog) kralja Uroša I – po rodu katolkinja iz plemićke porodice Kurtene – upravlja Zetom/Dukljom; izgrađuje autonomiju ove zemlje do najvećeg mogućeg stepena u okviru nemanjićke Srbije; za svoje vladavine sagradila, odnosno obnovila 50 manastira na tlu Zete/Duklje.

1290. GODINE
Čelno mjesto među manastire, koje je obnovila kraljica Jelena, svakako pripada samostanu Sv. Srđ i Vakh na Bojani pod Skadrom; prema predanju, pominje se da potiče iz doba vizantijskog cara Justinijana I (527 – 565); na ruševinama najstarijeg a sakralnog objekta, benediktinci podižu u XI vijeku znamenitu opatiju, u kojoj su, prema Popu Dukljaninu, sahranjeni dukljanski/zetski kraljevi: Mihailo, Bodin, Vladimir, Dobroslav I Gradihna.

1296.GODINE
U povelji raškog/srpskog kralja Milutina (mlađeg sina Uroša I i Jelene Kurtene) manastiru Sv. Nikola u Vranjini, prvi put se pominje ime Crna Gora, koju tada treba shvatiti kao visinsku oblast podlovćenskog područja u okviru zetske zemlje pod prevlašću Nemanjića.

1309 – 1321. GODINE
Stefan, najstariji sin srpskoga/raskog kralja Milutina (docnije – Dečanski), u ulozi mladog kralja i očevog savladara upravlja Zetom/Dukljom, u skladu sa zahtjevima zetske vlastele.

1321 – 1331. GODINE
Zetom/Dukljom, takoođe u svojstvu mladog kralja i očevog savladara upravlja sin Stefana Dečanskog –Dušan, budući srpski/raški kralj i car.

1335 – 1350. GODINE
Trajalo je podizanje i umjetničko ukrašavanje srpskoga/raškog manastira Dečani – zadužbine Stefana Dečanskog, monumentalnog sakralnog spomenika, koji predstavlja tvoračko remek – djelo kotorske umjetničke kolonije, s fra Vitom Kotoraninom na čelu.

1360. GODINE
Zeta se izdvaja iz Srpskog Carstva kao samostalna zemlja i nastavlja svoju državnu tradiciju (dukljansku); na čelu zemlje dolazi nova dinastija Balšića s rodonačelnikom – Balšom I.

1362 – 1378.GODINE
Zetom gospodari Đurađ I, Balšin srednji sin, kao najuticajniji među trojicom braće.

1378 – 1385. GODINE
Novi gospodar Zete je Balša II, najmlađi sin osnivača dinastije.

1382. GODINE
Bosanski kralj Tvrtko I oteo Balšićima župu Dračevicu i osnovao u njoj grad kojemu je dao ime Sv. Stefan – docniji Herceg – Novi.

1385. GODINE, SEPTEMBRA 18.
U velikoj bici s Turcima, na Saurijskom polju kod Berata, poginuo Balša II Balšić.

1385 – 1403. GODINE
Vlast nad Zetom preuzeo Balšin unuk (sin njegovog najstarijeg muškoga potomka Stracimira) – Đurađ II Balšić.

1370 – 1444. GODINE
U tom razdoblju zaokružen je tekst Statuta grada Kotora – pravni spis kojim se reguliše tradicionalna komunalna samouprava priznata u doba vladavine Nemanjića i potom Mletaka koji su veoma dugo vladali Crnogorskijem primorjem; sačuvan je u tri verzije (Biblioteka Sv. Marko u Veneciji, privatna biblioteka porodice Kapor na Korčuli i Bogišićeva biblioteka u Cavtatu); pisan je srednjovjekovnom latinstinom; prvi put publikovan 1616, u Veneciji.

SREDINOM XIV VIJEKA
Bio je definitivno uobličen Statut grada Budve, kojim se reguliše gradska samouprava pod vladavinom Nemanjića i potom Mletaka; tekst Statuta, kakav je do nas došao, najvjerovatnije je iz vremena Srpskog Carstva, jer se u njemu pominje ime "gospodina cara", prvo je napisan na latinskomu jeziku i kasnije preveden na italijanski; u italijanskoj transkripciji sačuvano je šest verzija; slične statute imali su Bar i Ulcinj, ali nijesu sačuvani osim u isječcima.

1403 – 1421. GODINE
Na zetskom prijestolu se nalazi Balša III, maloljetni sin Đurađa II (Stracimirovića) Balšića. Od početka hristijanizacije do smrti Đurađa II Balšića u Zeti je katoličanstvo priznata državna vjera, dok pravoslavlje uživa status tolerantne konfesije (uz povremena vjerska neprijateljstva).

OD 1403. GODINE, DALJE
Za vladavine Balše III, zbog njegovog okretanja Despotovini Srbiji, pod uticajem majke Jelene, sestre Stefana Lazarevića, odnosno uticaja koji se na njega vrši s te strane, pravoslavlje postaje priznata državna konfesija, a katoličanstvo tolerantna vjeroispovijest.

1421 – 1446. GODINE
Crna Gora ( kako se ustaljuje ime zemlje poslije 1435) se nalazi u stanju međuvlašća; za vlast u njoj otimaju se Despotovina Srbija (dvostruki vazal: turski i ugarski), Venecija i Crna Gora/Gornja Zeta, na čije čelo počinje da izbija nova domaća dinastija – Crnojevići.

1446 – 1465. GODINE
Novi gospodar Crne Gore/Gornje Zete je drugi po redu (imao ih je četiri) sin Đurđa Crnojevića – Stefan.

1452. GODINE, U DVA MAHA
S ciljem da odbrani političku nezavisnost svoje zemlje, Stefan Crnojević je, između ostalijeh, morao da vodi i dvije teške bitke s vojskom despota Đurđa Brankovića; u oba slučaja, u despotovoj vojsci, na njegovoj strani, sudjelovali su i Turci; u obje bitke Crnogorci su izvojevali pobjedu nad srpskom vojskom; osobito je žestoka bila druga bitka (14.IX 1452) negdje odigrana u Gornjoj Zeti; veoma brojna despotova vojska (25.000 ljudi) koju je predvodio despotov šurak Tomo Kantakuzen bila je do nogu potučena; bio je to potonji pokušaj Brankovićevog posezanja za Crnom Gorom.

OKO 1450 – OKO 1500. GODINE
U Veneciju je živio i radio Kotoranin Andrija Paltašić – prvi južnoslovenski knjigopečatar.

1465 – 1490. GODINE
Prijesto u podlovćenskoj Crnoj Gori/Gornjoj Zeti preuzima znameniti Ivan Crnojević (sin Stefanov), osnivač Cetinja – novog političkog središta države.

1482. GODINE
Ivan Crnojević je podigao svoj dvor na Cetinju (na mjestu gdje je danas Cetinjski manastir).

1484. GODINE
Naporedo s podizanjem dvora, Ivan Crnojević gradi i Cetinjski manastir (na Ćipuru) koji je odigrao veoma značajnu ulogu u kulturnom životu podlovćenske Crne Gore tokom naredna dva stoljeća.

1490 – 1496. GODINE
Političko kormilo zemlje podlovćenske Crne Gore – preuzima najstariji sin Ivana Crnojevića Đurađ.

1496 – 1499. GODINE
Nominalno vlada Crnom Gorom srednji sin Ivanov – Stefan Crnojević.

1494 – 1496. GODINE
Na Cetinju je radila ćirilska knjigopečatnja Crnojevića – prva državna štamparija u svijetu; nabavio je Ivan, a u funkciji stavio sin mu Đurađ; u njoj je pečatano pet poznatijeh inkunabula (Oktoih prvoglasnik, Oktoih petoglasnik, Psaltir, Trebnik/Molitlenik i Četvorojevanđelje); radom Knjigopečatnje rukovodi veliki majstor knjigopečatske vještine, zaslužno ime crnogorske kulture s kraja XV i početka XVI vijeka, monah Makarije.

XVI VIJEK – PRVE DVIJE TREĆINE
U Mlecima knjigopečatnju ćirilske knjige za potrebe pravoslavnijeh vjernika Crne Gore i šire prostore Balkana čine: vojvoda Božidar Vuković Podgoričanin (1520 – 1521. i 1536 – 1540); Božidarov sin Vinćenco Vuković (1546 – 1561); Jeronim Zagurović Kotoranin (1569 – 1572); Stefan Marinović, najprije u Mlecima, a potom u Skadru (1561 – 1563).

1500. GODINE
Održan na Cetinje prvi poznati Opštecrnogorski zbor – vojnodemokratski parlament crnogorskoga naroda iz slobodnoga podlovćenskoga dijela zemlje, koji se poslije sloma države Crnojevića preoblikovao u svojevrsnu državnu organizaciju, nezavisno od toga što neće biti međunarodno priznata; na Zboru je donesena odluka da se Veneciji ponudi savezništvo u ratu koji je vodila s Turcima (1499 – 1503).

1499 – 1513. GODINE
U sklopu turske administrativne povelje novoosnovanijeh zemalja Balkana, Crna Gora je pripojena Skadarskom sandžakatu; faktičko stanje je drukčije: ravničarske prostore u basenu Skadarskoga jezera (Zetsku i Bjelopavlićku ravnicu), doline rijeka Lima i Tare (Polimlje i Potarje) s nizom utvrđenijeh gradova, zaposjeli su Turci; Brda i sjeverozapadnu Crnu Goru (takoođe brdoviti predio) zadržali su nominalnu slobodu; podlovćenska Crna Gora ostala je trajno slobodna; Crnogorsko primorje bilo je dijelom pod mletačkom, a dijelom pod turskom vlašću.

1513 – 1528. GODINE
Odlukom najviše turske vlasti u Carigradu područje Crne Gore bilo je proglašeno posebnijem – Crnogorskijem sandžakatom; uprava nad ovom administrativnom jedinicom bila je povjerena najmlađem sinu Ivana Crnojevića – Staniši, nakon što se prijethodno "poturčio" i uzeo ime Skender-beg; stolovao je u Žabljaku; vodio je mnoge bojeve da podlovćenske Crnogorce dovede u pokornost, ali nije uspio, pa mu se 1528. Godine gubi svaki trag, a njegova zasebna oblast nanovo se deklarativno pripaja Skadarskom sandžakatu.

1528 – 1592. GODINE
S turskog stajališta, podlovćenska Crna Gora smatra se dijelom Skadarskog sandžakata; povremeno je formalno dodjeljivana i Dukađinskom sandžakatu da konačno ostane u sastavu prvog; turska vlast u taj dio Crne Gore faktički nikad ne djeluje; nominalno je prisutna samo u brđanskijem i naspramhercegovačkijem plemenima.

1537 – 1539. GODINE
Podlovćenska Crna Gora zauzela je neutralan stav prema mletačko – turskom ratu, na temelju iskustva iz prijethodnog rata (1499 – 1503) u koju Venecija nije prihvatila crnogorsku pomoć.

1570 – 1573. GODINE
U mletačko – turskom ratu (poznat kao kiparski rat ) podlovćenska Crna Gora sudjeluje na stranu Venecije; Mletačka republika je tada izgubila Kipar, te Ulcinj i Bar (1571).

1573 – 1586. GODINE
Sagrađen manastir Uspenje Bogorodice u Pivi, na izvoru same rijeke (sada izmješten s prvobitne lokacije).

1579. GODINE
Potpisan ugovor između mletačke vlasti u Kotoru i crnogorskijeh pismonoša koji su preuzeli na sebe održavanje mletačke poštanske komunikacije s Carigradom; ugovor je, s crnogorske strane, ratifikovao Crnogorski glavarski zbor u svojstvu svojevrsnoga izvršnog organa Opštecrnogorskog zbora; riječ je o prvom bilateralnom ugovoru podlovćenske Crne Gore s Venecijom.

XVI VIJEK
Kako se Cetinjska mitropolija, u transformisanoj poslijefeudalnoj podlovćenskoj Crnoj Gori našla kao jedini ostatak feudalnog ustrojstva, tijeh stotinjak godina vodi borbu za očuvanje svojijeh feudalnijeh imanja od kmetova koji su, u političkom pogledu, stekli status slobodnijeh seljaka i otuda nastojali da zadrže vlasnička prava nad svojijem parcelama koje su obrađivali u kmetovskom svojstvu; u toj borbi Mitropolija neposredno ili posredstvom Pečke patrijašije (poslije 1557) traži i formalno dobija Sultanovu zastitu; na kraju vijeka spor se razrješava kompromisno; seljaci postaju zakupci zemlje po slobodnom ugovoru (ako su to željeli); od tada se Mitropolija priklanja narodnoj borbi za nezavisnost i slobodu.

XVI i XVII VIJEK
Nad zapadno – crnogorskijem (naspram hercegovačkijem) plemenima vjersku vlast je vršila Hercegovačka mitropolija (ranije Hunska) sa sjedištem u crkvi Sv. Petar na Limu (prenijetim iz Stona); kad je ova bogomolja dolaskom Turaka pretvorena u džamiju (1442), sjedište Mitropolije prelazi u manastir Tvrdoš kod Trebinja; odatle u manastir Ostrog, a iz ovog prelazi na Toplu kod Herceg Novog, gdje se i gasi (1712).

XVI DO SREDINE XVII VIJEKA
Vjersku vlast nad pravoslavnijem stanovništvom Gornjega Polimlja, odnosno sjevernoistočnijeh (brđanskijeh) plemena, vrši, u naznačenom periodu Budimljanska mitropolija sa sjedištem u manastiru Sv. Đorđija (Đurđevi Stupovi) kod Berana; bila je aktivna na podsticanju borbe naroda u ramu svoje nadležnosti za oslobođenje od turske vlasti, pa su je Turci ukinuli 1653. Godine.

OD 1571. GODINE I DALJE TOKOM XVII i XVIII VIJEKA Kad su Turci 1571. Osvojili Bar i Ulcinj, položaj Barske arhiepiskopije veoma je otežan; u njezin sastav djeluju, osim budvanske, barske i ulcinjske, ali samo nominalno, i albanske episkopije (biskupije) u Skadru, Svaču, Sardu, Sapi, Pilotu, Barleci, Lješu i Drivaštu; njezina prava Turci ćesto povrjeđuju i sužavaju, i većinu posjeda sekvestiraju.

XVI VIJEK
Kotor je veoma značajno središte kulture u kojemu stvaraju mnogi ugledni pjesnici humanisti i kulturni poslenici u drugim oblastima; među najpoznatije spadaju: Barnard Pima, Ljudevit Franov Paskvalić, Ivan Nikolin, Nikola Čerlo, Ilija Zagurović, Vicentije i Franjo Buća, Marin Jeronimov Bizanti, Pavle Bizanti, Anđelo Paskvalić, Đorđije Bizanti, Trifun Bizanti i drugi.

XVI VIJEK, POČETAK DRUGE POLOVINE
Islamsko sakralno graditeljstvo dostiglo je zavidan nivo; podignute mnoge džamije (a i one manje – tekije) u Podgorici, Ulcinju, Baru, Herceg Novom i Risnu; neke od njih sagrađene su na temeljima porušenijeh hrišćanskijeh bogomolja; prvorazredno mjesto među svijema zauzima džamija Husein-paše Boljanića u Pljevljima (taslidže), koja se ubraja među najljepše spomenike islamske arhitekture na Balkanu.

1603/1613. GODINE
Cetinjska mitropolija prelazi, iz položaja pasivnog posmatrača, u aktivan politički odnos; postaje aktivan sudionik odbrambene i oslobodilačke borbe; u toj borbi čak preuzima vodeću ulogu; u dvijema značajnijem bitkama s Turcima u Lješkopolju (1603. i 1613) crnogorsku vojsku predvodi tadašnji cetinjski mitropolit Ruvim II Boljević; od toga vremena to postaje tradicija, čime je označen pocetak faktičkog autokefalnog djelovanja Crnogorske pravoslavne crkve institucionalizovane u licu Cetinjske mitropolije.

1593 – 1637. GODINE
Na čelo Crnogorske pravoslavne crkve nalazi se Ruvim II, istovremeno i najuticajnija ličnost u Opštecrnogorskom zboru i Crnogorskom glavarskom zboru.

1597. GODINE
Došlo je do poznatog ustanka zapadnocrnogorskijeh (naspramhercegovačkijeh) plemena pod vođstvom vojvode Grdana, starješine plemena Nikšići, protiv Turaka; ustanku su se pridružila i istočnocrnogorska brđanska i neka albanska plemena; udružene ustaničke snage nanijele su Turcima (koje je predvodio Ahmet Kadum – paša) žestok poraz.

1608. GODINE
U manastiru Morači održana su tri sastanka zastupnika zapadnocrnogorskijeh i istočnocrnogorskijeh plemena (koje su inicirali vojvoda Grdan i pećki patrijarh Jovan), sa kojih su upućivane poruke papi Klimentu VIII o spremnosti pokretanja opšteg ustanka protiv Turaka, ako zapadne zemlje (koje su pravile plan o pokretanju opšteg krstaskog rata protiv Turaka) pošlju pomoć u vojsci i naoružanju.

1637 – 1659. GODINE
Vladičanski tron i položaj vođe crnogorskoga naroda slobodnoga podlovćenskog dijela zemlje preuzima mitropolit Mardarije Kornećanin (iz sela Kometa u Lješanskoj nahiji).

1645 – 1669. GODINE
Crnogorci iz sva tri antiturska uporišta (podlovćenske Crne Gore, brda i naspramhercegovačke Crne Gore) sudjeluju iz svakog pomenutog kraja ponaosob (kao saveznici Venecije u borbi protiv Turaka) šilju pomoć u vojsci i naoružanju.

1659 – 1662. GODINE
Za novog vjerskog poglavara i prvu ličnost u Opštecrnogorskom zboru i Crnogorskom glavarskom zboru izabran je Visarion II Kolinović s Ljubotinja.

1663 – 1685. GODINE
Na vladičansku stolicu Cetinjske mitropolije i paralelno na položaj najodgovornijeg čovjeka u podlovćenskoj Crnoj Gori dolazi Ruvim III Boljević  iz Crmnice.

1684 – 1699. GODINE
Kao i u prijethodnom (kandijskom) ratu Crnogorci iz sva tri dijela zemlje (podlovćenskoga kraja, brđanske regije i sjeverozapadne Crne Gore) ponovo su mletački saveznici protiv Turaka u oružanom sukobu, poznatom pod imenom – morejski rat.

1685. GODINE, POČETKOM MAJA
Prvi put poslije dva vijeka naravnijeh borbi s Crnogorcima, Turci silom oružja prodiru na Cetinje i pale Cetinjski manastir, ali ne uspijevaju da uspostave vlast nad slobodnijem dijelom Crne Gore; ne polazi to za rukom skadarskom sandžak-begu Sulejmanu Bušatliji Malom; sukobio se sa Crnogorcima udruženijem s bokeljskijem hajducima (svojijem sunarodnicima) pod vođstvom harambaše Baja Nikolića Pivljanina.

1685 – 1692. GODINE
Jedan od najuglednijih i najzaslužnijih crnogorskijeh mitropolita XVII vijeka – Visarion III Borilović; Venecija je otela Herceg Novi od Turaka, čime je postigla i najznačajniji uspjeh u morejskom ratu, tri godišta ranije (1684) Venecija je bez mnogo tegota osvojila i Risan od Turaka.

1692. GODINE, SEPTEMBRA 20.
Sulejman Bušatlija kreće u drugi pohod na pokoravanje podlovćenske Crne Gore; nadire s velikom vojskom iz pravca Crmnice i Podgorice; koristi nepravovremeni i labavi savez Crnogoraca i mletačkog odreda stacioniranog na Cetinju pod komandom Ivana Bolice (Zana Grbičića), a i snage branilaca Cetinja su nesrazmjerno manje; premoć Turaka dolazi do izraza kad je Bušatliji stiglo pojačanje (4000 ljudi) pod komandom njegovoga sina; Mleci traže, a Turci im daju saglasnost za odstupnicu; pri povlačenju mletački odred minira Cetinjski manastir; Crnogorci se reorganizuju u gerilu i nanose Turcima gubitke naročito noću; stalno napadan od Crnogoraca, Sulajman je ovog puta primoran da napusti Cetinje, i ideju o uspostavljanju neposredne vlasti nad podlovćenskom Crnom Gorom.

1661 – 1713. GODINE
Iz pridošlica prekomorskijeh slikara, koji daju pečat slikarstvu epohe baroka u Crnogorskom primorju pod mletačkom vlašću, izdvaja se domaći slikar baroknog žanra, znameniti Tripo Kokolja (1661 – 1713); o njegovom daru slikara visoke klase svjedoči umjetnički opus u peraškoj ostrvskoj crkvi Gospa od Škrpjela; po onome što je ostavio iza sebe, šsao je u plejadu najeminentnijih baroknijeh piktora.

1701 – 1704. GODINE
Kao zamjenu za porušeni manastir na Ćipuru (koji su minirali Mleci i do kraja razurili Turci), vladika Danilo u naznačenom vremenskom rasponu podiže novi Cetinjski manastir, posvećen Sv. Bogorodici; ovi sakralni objekat biće još tri puta razuran od Turaka (1712, 1714. i 1785) i obnavljan.

XVII – XVIII VIJEK
Među važnije domaće književne i kulturne stvaraoce barokne faze u Crnogorskom primorju, pod mletačkom vlašću, spadaju imena: Ivan Antun Nenadić, Marko Martinović, Julije Balović, Andrija Balović, Andrija Zmajević (barski nadbiskup), Krsto Marazović, Josip Marinović (svi iz Perasta), Antun Kojović iz Budve, Ivan Bolica (Kokoljević) i Tripo Smeća iz Kotora, Niko Luković iz Prčanja i drugi.

1694 – 1697. GODINE
Na položaj mitropolita Crnogorske pravoslavne crkve, što je značilo i na položaj prve ličnosti u političkom životu zemlje (podlovćenske Crne Gore), izabran je Savatije (Sava) Kaluđerović, iz Očinića kod Cetinja.

1699. GODINE
Sklopljen je mir u Srijemskim Karlovcima (Karlovački mir) između saveznika: Austrije, Venecije i Rusije, s jedne, i Turske, s druge strane; iako mletački saveznik u ovom ratu, Crna Gora u naznačenom mirovnom ugovoru nije ni pomenuta.

1697 – 1735. GODINE
Crnogorskom pravoslavnom crkvom upravlja novoizabrani mitropolit Danilo (Šćepčević – po ocu Šćepanu), rodonačelnik vladičanske – dinastičke kuce Petrović Njegoš, koji je svojijem zaslugama postigao da mu Crnogorci podare pravo nasljeđivanja vladičanskog zvanja u njegovoj porodici; rečeno je podrazumijevalo i političko prvijenstvo u upravljanju podlovćenskom Crnom Gorom, u kojem pogledu se izdigao nad svim svojijem prijethodnicima.

SAM POČETAK XVIII VIJEKA
Označen je, bez oslonca u istorijskijem izvorima, kao "prijeloman" događaj u istoriji Crne Gore, zbog navodne "istrage poturica"; u središtu podlovćenske Crne Gore nije moglo biti "poturica" samim tijem što je ona ustrojena kao faktička država, a ako nije bilo poturica, sljedstveno tome nije moglo biti ni "istrage"; doduše "poturica" je bilo, ali samo uz tursku granicu s kojom se dodirivao slobodni dio države; Crnogorci su iz raznijeh uzroka prelazili u islam, a takvijeh je bilo u svijem vremenima iz svijeh nahija i plemena – morali su uskakati u turske gradove, otuda dizali čete na svoj zavičaj; "istraga poturica", koju je Njegoš opjevao u Gorskom vijencu, slobodna je pjesnička konstrukcija, oslonjena na narodno predanje, i ima samo literalnu vrijednost, ali ne može da se uzima kao dokaz o stvarnom postojanju "istrage".

1711. GODINE
Počinju spoljnopolitičke veze i saradnja između Rusije i Crne Gore; inicirala ih je ruska strana slanjem dvojice svojijeh oficira u Crnu Goru, pukovnika Mihaila Miloradovića i kapetana Ivana Lukačevića (po rodu domaćih ljudi); njihovijem posredovanjem – na poziv ruskog cara Petra Velikog – Crnogorci, u ulozi vojnijeh saveznika daleke pravoslavne ("jednoplemene" i "jednovjerne") Carevine, učestvuju u ratu protiv Turaka.

1712. GODINE 28 (17) JULA
Odigrala se velika bitka između Crnogoraca i Turaka koju je predvodio serašćer bosanskog vezira, Ahmet-paša; tog dana Crnogorci su se sukobili sa prijethodnicom turske vojske, s Tahir-pašom skadarskijem na čelo; bitka se odigrala na Carevom Lazu; nad višestruko nadmoćnom turskom vojskom (10.000 ratnika) Crnogorci su odnijeli sjajnu pobjedu; u tom boju bio je ranjen glavnokomandujući crnogorske vojske, vladika Danilo.

1712. GODINE, 8. AVGUSTA
U drugom naletu (u sklopu iste operacije) vojska, kojom komanduje lično Ahmet-paša, prodrla je na Cetinje, sažegla (novopodignuti) Cetinjski manastir i zadržala se pet dana u Cetinjskom polju; stalno noću napadana od manjijeh grupacija Crnogoraca, bila je primorana da napusti Cetinje i da se, u pogledu uspostavljanja vlasti u slobodnom dijelu Crne Gore, vrne neobavljenog posla, trpjeći usput, na povratku, znatne vojne gubitke.

1713. GODINE
Na prijedlog vladike Danila, Opštecrnogorski zbor je iz reda najuticajnijih (njih 12 na broju) crnogorskijeh glavara, formirao Zemaljski (nadplemenski ili opšteplemenski) sud za podlovćensku Crnu Goru, koji je, osim sudskijeh, obavljao i druge državne poslove na nivou zemlje, pa se može smatrati svojevrsnom crnogorskom "narodnom vladom"; za njenog predsjednika imentovan je vojvoda Vukadin Vukotić (sin Vukote Vukašinovića).

1714. GODINE, OKTOBRA-NOVEMBRA
Veliki pohod bosanskog vezira, Numan-paše Ćuprlica na Crnu Goru izveden je sa tri strane; podlovćenska Crna Gora doživjela je najteži razur u svojoj dvovjekovnoj borbi s Turcima; bosanska vojska izlazi na Cetinje, ostavljajući pustoš i sijući smrt; domogla se znatnog broja roblja; zarobljenici koji su izmakli maču, odvedeni su u Bosnu; poslije kraćeg haranja, Turci napuštaju podlovćenski kraj i ne pokušavajući da tamo uspostave vlast.

1714 –1716. GODINE
Vladika Danilo boravi u posjeti Rusiji u ulozi prvoga zvaničnog zastupnika podlovćenske Crne Gore; ukazana mu je značajna pažnja na ruskom dvoru; primio ga je ruski car Petar Veliki i uručio mu, između ostalog, i dvije gramate Crnogorcima; jednom im se odaje priznanje za savezništvo u ratu s Turcima, a drugom se određuje stalna novčana pomoć Cetinjskom manastiru, koja je trebalo da se isplaćuje svake treće godine.

1714 – 1718. GODINE
Posljednji put, u svojstvu saveznika Venecije, Crnogorci učestvuju u mletačko-turskom ratu; mirom sklopljenijem u Požarevcu između zaraćenijeh strana, Crnogorci, kao mletački ratni partneri, nijesu ni pomenuti.

1717. GODINE, MARTA 7.
Mletački senat je posebnijem dukalom ratifikovao ugovor o mletačko-crnogorskoj vojnoj saradnji u ratu s Turcima koji je bio u toku.

1717. GODINE, MAJA 7.
Posebnijem dukalom mletački Senat potvrđuje vladici Danilu (i njegovijem nasljednicima) pravo vjerske jurisdikcije nad pravoslavnijem življem u Crnogorskom primorju pod mletačkom vlašću (Mletačka Albanija).

1717. GODINE, JULA 21.
Održan je na Cetinje Opstecrnogorski zbor na kojemu je podlovćenska Crna Gora, sa svoje strane, verifikovala sporazum o crnogorsko-mletačkoj vojnoj saradnji u ratu koji se vodi.

1717. GODINE, JULA 21.
Na Opštecrnogorskom zboru na Cetinju Vukadin Vukotić imentovan je za prvog crnogorskog guvernadura (glavnog posrednika za regulisanje mletačko-crnogorskijeh odnosa).

1735 – 1781. GODINE
Vladika Sava Petrović stoji na čelo Crnogorske pravoslavne crkve i crnogorske države; od 1750. Drži crkvenu i političku vlast, a od toga vremena političko kormilo prepušta mlađemu bratu od strica, vladici Vasiliju; od dolaska na vlast Šćepana Malog do njegove smrti (1768 – 1773) isključivo se bavi crkvenijem poslovima; iza Šćepanove smrti ponovo je, ali samo nominalno, i politički vođa naroda.

1742. GODINE
U ulozi zvaničnoga zastupnika podlovćenske Crne Gore, vladika Sava je drugi crnogorski mitropolit koji posjećuje Rusiju, zadržavajući se tamo oko dvije godine; vrće se u domovinu 1744.

1744. GODINE
U svojstvu zamjenika vladike Save, tada još arhimandrit, Vasilije Petrović odlazi u posjetu Veneciji i podnosi Senatu memorandum o prevazilaženju prisutnijeh sporova i normalizovanju odnošaja između njegove zemlje i Mletačke Republike.

1750 – 1766. GODINE
Od trenutka posvećenja za vladiku (1750) do smrti (1766) Vasilije Petrović  je prva ličnost u političkom životu podlovćenske Crne Gore, za koje vrijeme je znatno dinamizirana njena izvanjska politika i uzdignut njegov politički ugled.

1752. GODINE
Vladika Vasilije čini prvu ličnu posjetu Rusiji u svojstvu legitimnoga predstavnika podlovćenske Crne Gore; uvjerava caricu Jelisavetu u odanost crnogorskoga naroda Rusiji i moli je da njegovu zemlju uzme pod svoje pokroviteljstvo; vrće se u zemlju početkom septembra 1744. godišta.

XVIII VIKEK – PRVE TRI ČETVRTINE
Značajan doprinos epistolarnoj (u prepisci) baroknoj književnosti dali su mitropoliti Danilo, Sava i Vasilije.

1754. GODINE, MARTA
Za svojeg prvog boravka u Rusiji, vladika Vasilije je sastavio Istoriju o Crnoj Gori – prvu pisanu povijesnicu crnogorskoga naroda, koji ima posebit značaj u istoriji crnogorske kulture i nauke; pisana je ruskijem jezikom; izdata je u Moskvi (a pečatana u Petrogradu); doživjela više izdanja.

1756. GODINE, DECEMBRA 3.
Crnogorci odnijeli pobjedu nad velikom vojskom čehaje bosanskog vezira, Camil Ahmet-paše, u selu Prediš u Bjelicama.

1756. GODINE, POČETKOM NOVEMBRA
Vladika Vasilije Petrović odlazi na svoje drugo putovanje u Rusiju; cilj posjete je traženje pomoći od ruskog dvora za savremenu organizaciju uprave, vojske, školstva i prosvjete u njegovoj zemlji po ugledu na Rusiju i pod njezinijem pokroviteljstvom; smatra da bi podlovćenska Crna Gora mogla biti političko središte okupljanja okolnijeh balkanskijeh naroda, uz čiju pomoć bi se oslobodili od Turaka.

(?) – 1758. GODINE
Od početka XVIII v. kontinentalna Crna Gora dala je prvog doktora filozofskijeh nauka i književnika – Jovana Stevanova Balevića, iz Bratonožića, koji je za sebe zborio da je Albano-Crnogorac; doktorska disertacija mu je objavljena na Univerzitetu u Haleu, đe je i odbranjena; na samom kraju života (koji je proveo kao oficir u ruskoj vojsci), napisao je zanimljivi geografsko-istorijski opis Crne Gore.

1756 – 1759. GODINE
Vladika Vasilije po drugi put boravi u Rusiji, odakle se vrće u drustvu s ruskijem pukovnikom Pučkovim, koji ima zadaću da prouči stanje i odnošaje u Crnoj Gori i o tome svojemu dvoru podnese pismeno izvješće; svoj zadatak on izvršava – sastavlja referat, ali vrlo nekorektno i tendenciozno, što je unijelo zahlađenje i znatno komplikovalo do tada dobre crnogorsko-ruske odnošaje.

1765. GODINE, POČETKOM JUNA
Vladika Vasilije odlazi na svoje treće (i ujedno posljednje) putovanje u Rusiju; u iščekivanju da bude zvanično primljen kod carice Katarine II, spremao se da razložnim dokazima porekne neistine koje je pukovnik Pučkov napisao o podlovćenskoj Crnoj Gori; u njegovijem planovima presjekla ga je iznenadna smrt.

1766. GODINE, MARTA 10.
U Petrogradu nenadno umire vladika Vasilije Petrović; sahranjen je o ruskom državnom trošku i uz značajne počasti; posmrtni ostaci su mu položeni u Blagovještenskoj crkvi, đe se i danas nalaze.

1767. GODINE, OKTOBRA 17.
Na Opštecrnogorskom zboru na Cetinju Šćepan Mali je izabran za političkog vođu crnogorskoga naroda i države, s titulom "cara", jer se, navodno, iza njegove ličnosti krio ubijeni ruski car Petar III.

1768. GODINE, SEPTEMBRA
Pod komandom bosanskog vezira organizovan je koncentrični vojni pohod na podlovćensku Crnu Goru, u koji su bile uključene brojne turske snage; napad je nominalno izveden i dijelom imao uspjeha, a dijelom ne; Turci koji su prodirali od Nikšića potisli su Crnogorce koje je predvodio Šćepan na Ostroškom prevoju; kontigent turske vojske koji je prodirao kroz Crmnicu bio je zaustavljen; zbog povlačenja glavnine turske vojske na ruski front od daljeg pohoda se odustaje.

1770. GODINE
Na prijedlog Šćepana Malog, Jovan Radonjić , mlađi sin guvernadura Stanislava – Stana (koji je umro u Rusiji u svojstvu pratioca vladike Vasilija 1758), na Opštecrnogorskom zboru, održanom na Cetinju, proglašen je za gubernatora, s nasljednijem pravom na to zvanje u svojoj porodici.

1773. GODINE, SEPTEMBRA 22.
Šćepan Mali završio život nasilničkom smrću; zaklan je na spavanje od svojega sluge – Grka, kojeg su potplatili dušmani Crne Gore.

1781 – 1784. GODINE
Na mitropolitski tron na Cetinju sjedi slabi, nesposobni i ostarjeli vladika Arsenije Plamenac, sestrić vladike Save; za njegove uprave konce političke vlasti u zemlji nominalno drži guvernadur Jovan Radonjić.

1784 – 1830. GODINE
Crnogorskom crkvom i državom upravlja najznamenitija ličnost crnogorske istorije – mitropolit Petar I Petrović Njegoš; veoma je postovan arhipastir i duhovni bard; državnik je i političar nanadmašnijeh sposobnosti; bio je narodni vladar u punom smislu riječi; uz to darovit i proslavljeni vojskovođa, priznati diplomata, veliki reformator – graditelj više faze nove crnogorske države, utemeljene na pisanijem zakonima; otvorio je i otpočeo proces ujedinjenja brđanskijeh plemena s podlovćenskom Crnom Gorom; ugledni je književnik i poslenik pera.

1785. GODINE, JUNA 18-23.
Skadarski namjesnik Mahmut-paša Busatlija izveo je uspješan pohod turske vojske na podlovćensku Crnu Goru (u odsustvu vladike Petra koji se tada nalazio u Rusiji, čekajući da bude primljen kod carice Katarine II; umjesto prijema bio je neosnovano, sa svojim tajnikom opatom Franjom Dolčijem, grubo proćeran iz ove zemlje); Mahmut je izašao na Cetinje, razurio Manastir; pohod mu je uspio zahvaljujući domaćoj čegrsti; zadržao se nekoliko dana na Cetinju, spustio se s vojskom preko Brajića u Primorje i izvršio velji zulum nad Paštrovićima; nije uspio da uspostavi tursku vlast na Cetinju.

1787 – 1791/2. GODINE
Rusija i Austrija, koje su saveznice u ratu protiv Turske, pokušavaju, svaka od njih ponaosob, da pridobiju podlovćensku Crnu Goru za sebe kao ratnog saveznika; obje imperije, nazavisno jedna od druge, šilju svoje vojne misije u Crnu Goru; Crnogorci su u delikatnoj situaciji; žele da održe prijateljstvo s obje strane, s vladikom Petrom na čelo, ipak pokazuju vise naklonosti prema Rusiji; s Austrijom dolazi do izvjesne vojne saradnje, ali bez zapaženijeh uspjeha; prilikom potpisivanja mirovnijeh ugovora s Turskom (separatnijeh), i jedna idruga ostavile su Crnu Goru prepuštenu samoj sebi.

1796. GODINE, JULA 11.
U Martiniće (Bjelopavlići) dolazi do presudne bitke između crnogorske vojske, koju predvodi vladika Petar, u savezu s Brđanima, s višestruko nadmoćnom turskom vojskom pod komandom Mahmut-paše Bušatlije; bitka se bije prsa u prsa; Crnogorci primoravaju Turke da ustuknu uz velike gubitke; kad je sjutradan trebalo da dođe do novog okršaja, Turaka više nije bilo na bojno polje; među mrtve na bojište nađeni su i lješevi francuskijeh oficira; u boju je bio ranjen i sam Mahmut-paša; Crnogorci su došli do ozbiljnog plijena.

1796. GODINE, SEPTEMBRA 22.
U želji da definitivno pokori Crnu Goru, uz to još podstaknut osvetom za poraz u prijethodnoj bici s Crnogorcima, Mahmut Bušatlija kreće u novi rat s njima; snage koje je uspio da okupi četvorostruko su jače od crnogorske vojske; do bitke na život ili smrt dolazi na Krusima u Ljesanskoj nahiji; pod vještom komandom vladike Petra i njegovijeh saradnika, zgusnutijeh snažnijem udarom, Crnogorci izazivaju veliku pometnju među Turcima i prisiljavaju ih na odstupanje, navlastito poslije smrti samoga Bušatlije koji je poginuo od crnogorske ruke; Crnogorci su ponovo trijumfovali izvojevanom pobjedom, koja im je donijela veliku ratnu slavu i ugled; bitka na Krusima je prekretnica u daljijem crnogorsko-turskijem odnosima; pobjednicima je na Cetinju priređen svečani doček.

1796. GODINE
Odmah poslije velikijeh izvojevanijeh pobjeda nad Turcima došlo je do prisajedinjenja Pipera i Bjelopavlića svojoj matici – podlovćenskoj Crnoj Gori.

1797. GODINE
Nestala je s istorijske scene (pokorena od Napoleonove vojske) ugledna (do sredine XVIv.) pomorska sila i aristokratska Republika Venecija; od naznačenog godišta za svagda je nestala i njezina davno uspostavljena vlast na istočnoj jadranskoj obali, u čiji sastav se (od 1420) nalazio i znatan dio Crnogorskoga primorja (Mletačka Albanija); padom Venecije Crnogorsko primorje je iste godine dato na upravljanje Austriji (prva okupacija) do 1805. Godišta; iza toga (1805 – 1807) bokeljska provincija je pod kontrolom Crnogoraca uz pomoć ruske flote admirala Senjavina; u razdoblju 1807 – 1813. Boka Kotorska je pod vlašću Napoleonove Francuske (u sastav Ilirije pod vrhovnom vlašću Napuljske Kraljevine – francuskog satelita); konačno, od 1814. Do 1918. Crnogorsko primorje je pod neposrednom vlašću Austrije, odnosno Austro-Ugarske.

1798. GODINE, OKTOBRA 18.
Na Narodnoj skupštini na Cetinju (koja je sustinski produžetak dotadašnjeg Opštecrnogorskog zbora), usvojen je prečišćeni tekst Zakonika obščeg crnogorskog i brdskog (njegovog prvog dijela od 16 članova); usvajanjem tog dokumenta obilježen je početak nove više faze crnogorske države, utemeljene na pisanijem zakonima; taj znameniti kodeks (pravni korpus) dobio je popularno ime Zakonik Petra I.

1803. GODINE, AVGUSTA 17.
Narodna skupština, održana u manastiru Stanjevići, usvojila je drugi dio Zakonika obščeg crnogorskog i brdskog (novih 17 članova, čiji je ukupni broj 33); bio je tijem zaokružen Zakonik Petra I, u kojem su dotadašnje norme crnogorskog običajnog prava pretočene u pisani zakonski tekst; svojom pravnom snagom Zakonika se protezao i na krajeve izvanj podlovćenskoga područja; bio je primjenjivan ne samo u Piperima i Bjelopavlićima, već i u drugijem još neprisajedinjenijem brđanskijem i naspramhercegovačkijem crnogorskijem plemenima.

1805. GODINE, MAJA
Ruski carski deputat, brigadir Stefan Sankovski, bio je prvi akreditovani diplomatski zastupnik Rusije u Crnoj Gori.

1812. GODINE, SEPTEMBRA-OKTOBRA
Udružene crnogorsko-bokeljske snage (crnogorski sunarodnici) u Boku pod tuđinskom vlašću) pod komandom vladike Petra I oslobodile su Bokeljsku provinciju od Francuza, uz pomoć nekoliko engleskijeh ratnijeh brodova.

1813. GODINE, NOVEMBRA 1.
Rođen Rade Tomov (Petar II Petrović Njegoš)

1813. GODINE, NOVEMBRA 10.(29. OKTOBRA)
Održana je čuvena Crnogorsko-bokeljska skupština narodnijeh predstavnika u Dobroti pred Kotorom (Kotor je još bio u ruke Francuza); Skupština je donijela odluku o prisajedinjenju Boke Kotorske matici zemlji; na zasijedanju je osnovana crnogorsko-bokeljska vlada pod imenom Centralna komisija, s vladikom Petrom kao predsjednikom na čelo.

1814. GODINE, MAJA 30.
Pariskijem sporazumom između ruskoga cara Aleksandra I i austrijskog ćesara Franca odlučeno je da se bokeljska provincija ponovo dodijeli na upravljanje Austriji; Crnogorcima i njihovijem primorskijem sunarodnicima bila je nanesena tijem mirom velika istorijska nepravda; vladika Petar je tu odluku primio k znanju s velikijem razočarenjem.

1814. GODINE, JUNA 12.
Pritiješnjen nadmoćnijem snagama austrijske vojske (iako mu još zvanično nijesu bile saopštene odluke Pariskog mira), vladika Petar I je sa svojijem ratnicima morao da napusti Boku Kotorsku; od tada će ona još 104 godista ostati pod tuđinskom (austrijskom) vlašću.

1820. GODINE, KRAJEM SEPTEMBRA
Značajnom potrebom udruženijeh Crnogoraca i Brđana u Moraci, došlo je do konačnoga prisajedinjenja dvaju novijeh plemena – Moračana i Rovčana – matici podlovćenskoj Crnoj Gori.

1830. GODINE, OKTOBRA 31 (18)
U 82. godini života, poslije 46. godista upravljanja Crnom Gorom, u dramatičnijem i sudbonosnijem vremenima, umro je na Cetinju i sahranjen u crkvi novoga Cetinjskog manastira, vladika Petar I; uz ostalo što je o njemu već rečeno, treba istaći da je Crnu Goru uveo u Evropu i učinio je međunarodnijem subjektom dostojnijem poštovanja; za doprinos koji je dao zemlji na svijem poljima državničkoga i vjerskog rada, odnosno u svijem oblastima života zemlje, Crnogorci su ga još za života oslovljavali sa "sveti vladika".

1830. GODINE, OKTOBRA 19
Na prijestolje Crnogorske crkve i države stupa Petar II Petrović Njegoš.

KRAJ XVIII I POČETAK XIX VIJEKA
Ogromno epistoligrafsko književno djelo vladike Petra I Petrovića Njegoša spada u klasiku te vrste literature na južnoslovenskijem prostorima, a bez rizika se može reći i znatno šire.

Prof. Dr Dragoje Živković

1831. GODINE, SEPTEMBRA 2
Izabran je Upravljajući senat crnogorski i brdski od 12 najuglednijih glavara, poznat u narodu kao Velji sud. Vršio je najvišu zakonodavnu, izvršnu i sudsku vlast. Istog godišta izvršen je neuspješan napad Crnogoraca na Podgoricu.

1833. GODINE, AVGUSTA 6 (18)
Rade Tomov (Petar Petrović Njegoš) je zavladičen u Petrogradu. Istog godišta je donesen Zakon otačastva od 20 članaka. Ponovni neuspješni napad na Podgoricu.

1834. GODINE
Na Cetinju je otvorena prva svjetovna skola u slobodnom dijelu Crne Gore. Oktobra 18 (31) kanonizovan Petar I Petrović Njegoš.

1835. GODINE
Crnogorci poarali Žabljak.

1836. GODINE
Boj na Grahovu (ginu rođaci vladike Petra II i brat mu Joko).

1837. GODINE
U plemenima postavljeni plemenski kapetani koji su vrsili poslove državne vlasti. Njegoš učinio drugu zvaničnu posjetu Rusiji.

1838. GODINE
Izdato Objevljenije narodu, akt o uvođenju poreskih klasa.

1840. GODINE
Ubijen Smail aga Čengić na Mljetačku u znak odmazde za poginulijem Petrovićima na Grahovu 1836.g.

1842. GODINE
Jedna mješovita crnogorsko-austrijska komisija uspjela je utvrditi granicu prema Austriji, bez upliva Turske. Petar II i Ali paša Rizvanbegović utvrdili su sporazum o crnogorsko-turskomu razgraničenju prema Hercegovini, koji nije potvrdila Porta. Tijem je afirmisana Crna Gora na međunarodnom planu.

1843. GODINE
Gubitak ostrva Lesendra na Skadarskom jezeru.

1844. GODINE
Njegoševa posjeta Beču.

1845. GODINE
Objavljena Luča mikrokozma.

1847. GODINE
Pečatan Gorski vijenac u Beču.

1851. GODINE
Pokušaj novčane reforme izradom sopstvenoga novca – peruna. Objavljen Lažni car Šćepan Mali.

1851. GODINE, OKTOBRA 19.
Umro Petar II Petrović Njegoš, a na prijestolje dolazi Danilo I Petrović.

1852. GODINE, MARTA 21.
Senat donio akt o proglašenju Crne Gore knjaževinom; na skupstini crnogorskijeh glavara 18. Jula pročitan ruski manifest koji priznaje Danila za Knjaza.

1852. GODINE, NOVEMBRA 11/12
Poara Žabljaka. Otpočela prva Omer pašina vojna na Crnu Goru.

1853. GODINE
Na intervenciju Rusije i Austrije, sklopljen je mir pomeđu Crne Gore i Turske u Podgorici. Danilo I izvršio posjetu austrijskom caru.

1854. GODINE, JANUARA
U Kotoru umro Pero Tomov Petrović, brat Petra II I politički protivnik knjaza Danila.

1855. GODINE
Donesen Zakonik Danila I od 95 članaka. Izvršeno niz reformi u Crnoj Gori; popis stanovništva, reorganizacija i formacija vojske, ustanovljena naročita bojna jedinica zvana Garda.

1856. GODINE
Održan Pariski mirovni kongres na kome se nijesu ostvarila očekivanja knjaza Danila o formalnom priznavanju suvereniteta Crne Gore. Dolaskom naučitelja Stevana Petranovića u Crnu Goru izvršena je kvantitativna i kvalitativna (građanska) reforma Cetinjske škole u kojoj su izučavane moderna antropologija i psihologija, kao verifikovani nastavni predmeti. Nikanor Ivanović uvodi u školu proslavu Sv. Save.

1857. GODINE
U Istanbulu ubijen pretendent na vladarski prijesto Stevan Perović Cuca, pjesnik i bivši glavni zapovjednik crnogorske vojske, sestrić Petra II Petrovića Njegoša. Nabavljena štamparija.

1858. GODINE, MAJA 1.
Na Spasovdan crnogorska vojska, pod komandom Velikog vojvode Mirka brata knjaza Danila I, slavila veliku pobjedu nad Turcima u boju na Grahovu; avgusta 2. (na Ilinden) Crnogorci razuraju Kolašin, a Drobnjaci pod vođstvom Novice Cerovića uništavaju turske katune na Sinjajevini; na Knjažev zahtjev krajem godišta u Rusiji hirotonisan za crnogorskog mitropolita izvanjac Nikanor Ivanović.

1859. GODINE, APRILA
Komisija izvrsila omeđavanje crnogorsko-turskijeh granica kojim je Crna Gora dobila: Grahovo, Rudine, Nikšićku župu, Kukovo, Tusinu, Uskoke, Lipovo, Gornje Vasojeviće, Dodose, dio Banjana, Drobnjaka i Kuča.

1860. GODINE, AVGUSTA 1.
U Kotoru izvršen atentat na knjaza Danila; izvrsilac šire zavjere je bio Todor Kadić. Danilovom smrću na prijestolje Crne Gore stupio njegov sinovac Nikola Mirkov Petrović.

1860. GODINE
Ustanovljeno Načelstvo narodne prosvjete.

1861. GODINE
Crna Gora pomaže ustanike Luke Vukalovića u Hercegovini i Kola Petrova Lukića u Crmnici. Poslata pomoć Srbiji od 300 Vasojevića za predstojeće ratne okršaje, koje su Srbi izdali Turcima.

1862. GODINE, MAJA
Otpočela druga Omerpašina vojna na Crnu Goru. Septembra 15 zaključen mir pomeđu Crne Gore i Turske.

1863. GODINE
Na Cetinju je otvorena Privremena bogoslovija.

1865. GODINE
Pokrenut je časopis Orlić.

1866. GODINE, SEPTEMBRA 23.
Potpisan je ugovor između knjaza Nikole i srpskog kneza Mihaila Obrenovića o saradnji Crne Gore i Srbije za oslobođenje.

1867. GODINE
Crna Gora učestvuje na izložbi u Moskvi.

1869. GODINE
Uspostavljen je telegraf u Crnoj Gori; prva ženska srednja škola Đevojački institut; Crna Gora pomaže krivošijski ustanak.

1874. GODINE, OKTOBRA 7.
Odmazdom za ubistvo podgoričkoga zabita Jusufa Mucina Krnjića, ponovo su pogoršani crnogorsko-turski odnošaji.

1875. GODINE
Crna Gora pomaže hercegovački ustanak ("Nevesinjska puška") i vasojevićki ustanak; otpočeo rat između Crne Gore i Turske.

1876. GODINE, JUNA 20.
Crna Gora je objavila rat Turskoj; pobjeda u bojevima na Vučjem dolu i Fundini.

1878. GODINE
Berlinskijem kongresom Crna Gora je dobila priznanje i od zemalja koje je do tada nijesu priznavale; bila je to 27. međunarodno priznata država u svijetu; teritorija je proširena na 9475 km2 sa gradovima: Podgorica, Bar, Nikšić, Kolašin, Spuž, Plav, Gusinje (umjesto potonja dva dobila je Ulcinj), Šavnik, Žabljak i Goransko u Pivi.

1879. GODINE
Donesen Zakonik o opštoj školskoj dužnosti, kojim je osnovno obrazovanje slobodno, obavezno i džabe.

1880. GODINE
Otpočela sa radom Gimnazija na Cetinju.

1881. GODINE
Izvršena je crkvena reforma – reorganizacija parohija.

1882. GODINE
Crna Gora pomaže bokeški ustanak protiv Austrije.

1883. GODINE, AVGUSTA 11.
Knjaginja Zorka se udala za srpskoga kneza Petra Karađorđevića.

1884. GODINE
Na Cetinju formirano Cetinjsko dobrovoljno društvo, prvo crnogorsko pozoriste.

1886. GODINE, JULA 18.
Crna Gora zaključuje Konkordat sa Vatikanom po kojemu se božja služba u katolickijem crkvama u Crnoj Gori vrši na staroslovenskom umjesto latinskog jezika, a knjaz Nikola je davao saglasnost na imenovanje barskog nadbiskupa.

1888. GODINE
Donesen Opšti imovinski zakonik Knjaževine Crne Gore, čiji je autor čuveni pravnik dr Valtazar Bogišić.

1889. GODINE
Knjaginja Anastazija- Stane udala se za kneza Đorđa Maksimijanovića, vojvodu Lajhtemberskog,  knjaginja Milica za ruskoga velikog kneza Petra Nikolajevića Romanova.

1894. GODINE
Proslavljena 400. Godišnjica Crnojevića štamparije.

1896. GODINE
Knjaginja Jelena se udala za italijanskoga kralja Viktora Emanuela III Savoja.

1897. GODINE
Proslavljena je 22. Godišnjica dinastije Petrović-Njegoš; knjaginja Ana se udala za Franca Jozefa Batemberga, potomka morganatskoga ogranka hesenske dinastije.

1899. GODINE
Prestolonasljednik Danilo I oženio se Jutom-Milicom, ćerkom prestolonasljednika Meklenburg-Strelica.

1900. GODINE
Donesen Zakon o parohijskom svještenstvu; Crna Gora učestvuje na izložbi u Parizu.

1903. GODINE, DECEMBRA 30.
Donijet Ustav Svetog Sinoda u Knjaževini Crnoj Gori.

1904. GODINE, JANUARA 1.
Donesen Ustav pravoslavnih konsistorija; uskoro izbila afera u povodu smrti crnogorskoga ministra pravde Šaulića.

1905. GODINE
Oktroisan Ustav Knjaževine Crne Gore; uvedena je valuta perper, Crna Gora je učestvovala na izložbi u Liježu.

1906. GODINE
Počela sa radom Crnogorska narodna skupština, a tijem iI parlamentarni život u Crnoj Gori (narodnjaci, klubaši i samostalci).

1907. GODINE
Bombaška afera, pokušaj likvidacije knjaza Nikole; učešće Crne Gore na izložbi balkanskih zemalja u Londonu.

1908. GODINE
Kolašinska afera i novi pokušaj prosrpskijeh snaga da likvidiraju knjaza Nikolu.

1910. GODINE, AVGUSTA 10.
Crna Gora proglašena za Kraljevinu; proslava zlatnog jubileja 50. godišnjice vladavine kralja Nikole i 50. godina braka s kraljicom Milenom.

1912. GODINE
Crna Gora stupa u balkanski rat.

1913. GODINE
Pobjedom u balkanskom ratu Crna Gora je oslobodila deset gradova i proširila teritoriju na 14443km2; Crna Gora stupila u II balkanski rat na stranu Srbije protiv Bugarske.

1914. GODINE
Crna Gora objavila rat Austro-Ugarskoj radi Srbije, uzimajući na ti način neposredno učešće u požaru prvoga svjetskog rata.

1916. GODINE
Kapitulacija crnogorske vojske i odlazak kralja Nikole u izbjeglištvo.

1918. GODINE, NOVEMBRA 24-29.
U Podgorici održana izdajnička tzv Podgorička skupština kojom je Crna Gora prisajedinjena (anektirana) Srbiji, a dinastija Petrović-Njegoš detronizirana; ovi događaj se zbio neposredno po oslobođenju Crne Gore od austro-ugarske okupacije.

1918. GODINE, DECEMBRA 21 (1919. JANUARA 7)
U krvi ugušena crnogorska nacionalna revolucija; zelenaški pokret podigao ustanak (Božićni ustanak) protiv srpskijeh okupacionih trupa tj. Protiv aneksije Crne Gore Srbiji; moto ustanka je bio ZA PRAVO, ČAST I SLOBODU CRNE GORE.

1918 – 26. GODINE
Mračno doba krvavoga "bijelog terora" tj. Zvaničnoga (državnog) zuluma srpsko-karađorđevićkoga režima čiji je cilj bio genocidno ništenje Crnogoraca i ostalijeh u Crnoj Gori u svijem oblastima života i kulture; spaljeno je nekoliko hiljada kuća i ubijeno više tisuća čeljadi (po nekijem izvorima i više desetina tisuća); Crnogorci se apse, fizički i na druge načine zlostavljaju i uništavaju. Niču vješala po Crnoj Gori. Rodoljubi se bacaju u jame; siluje se i pljačka; pominju se 14 vrsta zločina koje su fašisti činjeli u drugom svjetskom ratu; krvavi "bijeli teror" se od 1926.g. nastavlja u perfidnijim, drugačijim oblicima.

1919. GODINE
Versajskim ugovorom je priznata Kraljevina SHS, a tijem posredno aneksija Crne Gore Srbiji.

1921. GODINE, MARTA 1.
U egzilu umire kralj Nikola; prestolonasljednik Danilo je abdicirao u korist sinovca Mihaila, potonjeg crnogorskog kralja, kralja bez kraljevstva.

1923. GODINE (APRIL U NOĆI 26/27)
Desio se jedan od mnogijeh zločina "bijelog terora" – sažegnut dom komite Petra Zvicera u Cucima zajedno sa Petrovom porodicom, a majka Petrova je primorana da sve to posmatra.

1923. GODINE
U kraljevini SHS održani drugi parlamentarni izbori.

1925. GODINE
Parlamentarni izbori (CFS osvojila tri mandata i održala kongres u Podgorici).

1927. GODINE
Novi parlamentarni izbori.

1936. GODINE
Krvavi Belvederski događaj, pobuna sa nacionalnim i socijalnim obilježjima.

1941. GODINE, JULA 12.
Petrovdanskim saborom proglašena suverena Crna Gora; jula 13. Trinaestojulski ustanak u Crnoj Gori pod vođstvom KPJ.

1943. GODINE, NOVEMBRA 29.
U Jajcu, na drugom zasijedanju AVNOJ-a, obnovljena crnogorska država u ramu federativne Jugoslavije.

1946. GODINE
Donesen Ustav FNRJ, kojim je ustanovljena crnogorska državnost i potvrđena nacionalnost.

1974. GODINE
Donesen Ustav SFRJ i SRCG kojima je produbljena crnogorska državnost i nacionalnost.

1989. GODINE, JANUARA 10.
"Antibirokratskom revolucijom" (ustvari protivreformacijom i anticrnogorskom "revolucijom") započinje proces otvorenog anuliranja saveznog i crnogorskog ustava, crnogorske državnosti i nacionalnosti, raspada SFRJ i rata na njezinim prostorima; progon crnogorskijeh rodoljuba i puno ozvaničavanje velikosrpstva.