Program | Uprava | O nama | Reagovanja, pisma... | Prezimena u CG l Plemena u CG
|
|
|
Program | Uprava | O nama | Reagovanja, pisma... | Prezimena u CG l Plemena u CG |
|
Rajko
Vujičić Abstract
One millenim after Prince Vladimir lived in and ruled the state of Doclea,
which is nowadays Montenegro, the author presents some new views regarding
his saint's cult, as well as causes of the transfer of his holy relics
from Krajina near the Skadar Lake to Shin Jon near Elbasan in Albania. He
sees in this the causes of antagonism between the states of Raška and Zeta
and the efforts of the Nemanjić Dynasty to depart from the cult of Saint
Vladimir in order to establish the cult of Nemanja and his successors. The
author also mentions the church in Shin Jon which was a gathering place of
pilgrims and well as its present state. Uz
globalni jubilej dva milenijuma hrišćanstva Crnogorci imaju prilike
da slave i svoj veliki jubilej – milenijum otkako je živio i Dukljom
vladao Sveti Vladimir Dukljanski, poznat i kao Sv. Jovan Vladimir. To je
dobra prilika da čitaoce “Matice”, a i širu javnost, podsjetimo
na tu veliku i zanimljivu ličnost naše prošlosti , te da ukažemo
na neke manje poznate činjenice i nepoznanice. Istorijski
izvori o knezu Vladimiru (ponekad se tituliše i kao kralj) su dosta
oskudni. Ipak, kombinujući podatke koje je o njemu ostavio
vizantijski istoričar Jovan Skilica sa onim što o njemu pripovijeda
Pop Dukljanin u svom Ljetopisu**,
može se dobiti približna slika o tom našem vladaru i svetitelju. Bio je
sin Petrislava (Petra), vladara Duklje, a prema Dukljaninu, stric kneza
Vojislava, osnivača dinastije Vojislavljevića. Vladao je Dukljom
i susjednim oblastima (Skilica
kaže “Trimalijom i obližnjim oblastima Srbije”) i bio u
prijateljskim, vjerovatno vazalskim odnosima sa Vizantijom. U ratu protiv
bugarskog cara Samuila, koji se dogodio oko 998. godine, dopao je sužanjstva
i odveden u Samuilov dvor u Prespu. Tu se razvila ljubav između njega
i careve kćerke Kosare, koja je od oca izmolila pristanak da se uda
za otmenog sužnja. Kao carevom zetu vraćena mu je na upravu Duklja i
pridodate još neke oblasti u Albaniji. Kao “čovjek privlačan
i miroljubiv i pun vrlina” (Skilica) uživao je veliki ugled u svom
narodu. Sa svojom ženom Kosarom živio je u “besporočnom braku”,
te nije imao nasljednika. Međutim, od novog bugarskog cara Jovana
Vladislava, Kosarinog rođaka, koji je izgleda bio bogumil, te mu je
smetala Vladimirova bogougodnost i popularnost, bio je na prevaru
domamljen u Prespu, pogubljen i sahranjen u tamošnjoj crkvi. Dogodilo se
to 22. maja 1016, godine, mada crkva drži da se to zbilo godinu dana
ranije. Na njegovom grobu su se, prema Dukljaninu, počela događati
mnoga čuda, poput ozdravljenja bolesnih, pojave mistične
svjetlosti i dr. što je privlačilo mase hodočasnika. To je,
kako se vjeruje, uticalo da car Vladislav, vinovnik svetiteljeve smrti,
dozvoli Kosari da prenese tijelo svog muža i sahrani ga u Krajini na
Skadarskom jezeru, u crkvi Prečiste Bogorodice Krajinske. To je,
zapravo, bio manastir u kome je i Kosara provela svoje poslednje dane kao
monahinja Teodora. Kada je sklopila oči bila je, po sopstvenoj želji
sahranjena ispod nogu svoga muža. Kult
Sv. Vladimira, kao prvog dukljanskog svetitelja, se brzo proširio i izvan
Duklje. Bio je štovan kao blaženi u Dalmaciji o čemu govori i A. Kačić–Miošić.
U Albaniji i Makedoniji je poznat kao čudotvorac, dok se na freskama
i ikonama u Bugarskoj pominje kao “car bugarski”. Izgleda da, kao i
mnogi drugi poznati svetitelji, nikada nije bio zvanično kanoniziran,
već mu je kult proizveden voljom vjernika, a romantična ljubav
Vladimira i Kosare inspirisala je mnoge stvaraoce različitih umjetničkih
žanrova. Mošti
Svetog Vladimira počivale su u Bogorodici Krajinskoj do 1215. godine,
kada su, iz do sada još nedovoljno objašnjenih razloga, prenešene u Drač.
Po jednom grčkom žitiju Sv. Vladimir je štovan kao zaštitnik tog
grada. Ugledni albanski velikaš Karlo Topi obnavlja 1381–83 g. manastir
sv. Jovana kod Elbasana i u njega prenosi svetiteljeve mošti. O tom svom
činu ostavio je uklesane natpise na crkvi, na staroslovenskom, grčkom
i latinskom jeziku. U njima se Sv. Vladimir po prvi put naziva Jovan–Vladimir. Taj spoj je, po svoj prilici, nastao zbog iste vrste mučeničke
smrti Sv. Jovana preteče i našeg Sv. Vladimira. Oba su stradala
usekovanjem glave, zbog čega se u likovnim predstavama najčešće
prikazuju kako na pladnju drže svoje odsječene glave. Međutim,
postavlja se pitanje zbog čega su i pod kojim okolnostima mošti
Svetog Vladimira dislocirane iz Krajine, odnosno iz zemlje kojom je
upravljao, i prenešene u oblast kojom nikada nije vladao. Dosadašnji
istraživači se, uglavnom, samo ovlaš zadržvaju na tom detalju.
Odomaćila se teza da su to 1215. g. učinjeli Epirci. Takvom mišljenju
je, izgleda, doprinio K. Jireček, koji pretpostavlja da su Epirci
“oko 1215. godine” bili zauzeli Skadar. Njihov dalji prodor u Duklju,
pa prema tome ni u Krajinu, se nigdje ne pominje. To je vrijeme kada Raškom,
u čijem se sastavu tada nalazila Zeta, vlada Stefan Prvovjenčani
kao sizeren kralju (!) Đorđu, Vukanovom sinu, koji
nominalno upravlja Zetom. Poznato je da je Stefan bio u neprijateljskim
odnosima sa vizantijskim dinastom u Epiru ( tada je Carigrad bio pod krstašima
koji su u njemu osnovali tzv. Latinsko carstvo ) Mihailom I Anđelom.
Za vrijeme njegove vladavine se, najvjerovatnije, dogodilo navedeno
osvajanje Skadra. Ali, već njegov nasljednik Teodor I Anđel
(1214 – 1230) poboljšava svoje odnose sa Raškom, a najstariji
sin Stefana Prvovjenčanog, Radoslav, ženi se njegovom kćerkom.
Kako onda objasniti zbog čega su “epirski vojnici” 1215. godine
prenijeli mošti Svetog Vladimira iz Krajine u Drač, ako su odnosi
između Nemanjića i Anđela bili već izglađeni?
Pravi razlog tom činu uzgredno, a po svemu sudeći ispravno,
komentariše austrijski istraživač S. Hafner u svojo knjizi Studien
zur altserbischen dynastischen Historiographie
(“Studije o starosrpskoj dinastičkoj hijerarhiji”, Minhen
1964), iz koje ćemo ovdje citirati nekoliko mjesta. On, između
ostalog, primijećuje da su “Sava i njegov brat Stefan Prvovjenčani,
već od samog početka, stavili starosrpske vladarske biografije u
službu državno – političke ideologije i dinastičkih interesa,
te da su u toj službi biografije ostale i docnije”. To, svakako, nije
samo slučaj kod Nemanjića već se susrijeće kod većine
feudalnih dinastija tokom srednjeg vijeka. Međutim, Hafner nastavlja,
da su se oni, Sava i Stefan Prvovjenčani, “…svim raspoloživim
sredstvima državne i vjerske propagande” suprostavili ukorijenjenoj
“državnoj, kulturnoj i dinastičkoj misli Zete, kako bi se za
Stefana Nemanju u kultu i istoriografiji stvorilo ono isto što je za
Vladimira u Zeti bila već tradicija”. Ističući naglašen
antagonizam između Zete i Raške on, nadalje, kaže da se time može
donekle, a možda i u potpunosti, objasniti prećutkivanje imena svih
dukljanskih vladara, ne samo Vladimira nego i kraljeva Mihaila i Bodina, u
srpskoj književnosti i istoriografiji srednjega vijeka, te da je “u
duhovnim i kulturnim stvarima, i pored gubitka svoje političke
nezavisnosti, Zeta još dugo vremena bila nadmoćnija od Raške”.
Kao dokaz za to uzima Ljetopis Popa Dukljanina i Miroslavovo jevanđelje,
“dva najpoznatija kulturna spomenika Zete, koji se mogu mjeriti sa sličnim
evropskim spomenicima” (navedeno djelo, strana 50–53). Treba
imati u vidu da se prenos Vladimirovih moštiju iz Krajine u Albaniju
dogodio u vrijeme kad se svetački kult Nemanjin tek vaspostavljao i učvršćavao,
čemu je svakako popularnost starijeg kulta, Vladimirovog,
predstavljala ozbiljnu prepreku. Mučenička smrt Vladimirova
činjela ga je mnogo pogodnijim za idealnu sliku vladara –
svetitelja od Nemanje, koji je umro prirodnom smrću kao monah
velikoshimnik. Oni se dvojica razlikuju i u načinju vladanja. Nemanja
je često ratovao, zauzimao okolne zemlje, rušio gradove, dok je
Vladimir bio sasvim drugačije prirode, zapravo više svetac nego
vladar. Za njega čak i Skilica, koji nije bio naklonjen Slovenima, kaže
da je bio “čovjek pravičan i miroljubiv i pun vrline” (Vizantijski
izvori za istoriju naroda Jugoslavije. III, str. 117). U Ljetopisu Popa
Dukljanina je jedno čitavo poglavlje posvećeno Vladimiru. Radi
se, zapravo, o kratkom žitiju koje je postojalo u vrijeme nastanka tog
spisa – hronike krajem 12. v, a koje je autor samo umetnuo u svoj tekst,
očito, u nešto skraćenom obliku. Prva rečenica tog
poglavlja glasi: “A dijete Vladimir primi kraljevstvo i rastijaše ukrašen
svakom mudrošću i svetošću..”, a posljednja, završna: “Ko
želi saznati koliko i kakvih dobrih djela i čudesa se Gospod
udostojio učiniti posredovanjem blaženog Vladimira, sluge svojega,
neka pročita knjigu o njegovim djelima, gdje su njegova djela po redu
opisana, pa će zaista znati da je ovaj sveti čovjek bio duh sa
Gospodom i Bog bijaše s njime, kome čast itd.” Ta knjiga koju
Dukljanin pominje može biti samo svetačko žitije ili neki sličan
hagiografski spis. Između
Nemanje i Vladimira mogu se povući neke paralele. Oba su bila zatočena.
No, dok je Vladimira izbavila careva kći, Nemanju je, prema žitiju,
iz sužanjstva spasio sv. Đorđje. Ne govori se o načinu
Nemanjinog zarobljavanja, dok Pop Dukljanin za Vladimira daje podroban
opis. On, naime, pripovijeda kako se Vladimir sa vojskom sklonio na brdu
Oblik, gdje je bilo mnogo zmija otrovnica koje su smrtno ujedale njegove
vojnike. Blaženi Vladimir se pomolio Bogu, te su od tog momenta zmije
postale bezopasne. To je, ujedno, i prvo čudo koje mu se pripisuje.
Međutim, vidjeći da se ne može nositi sa mnogo jačom
vojskom bugarskog cara, a da bi spasio svoje vojnike i narod, on se sam
predaje. Dukljanin navodi njegove riječi upućene onima oko sebe:
“Kako vidim, premila braćo, treba da ispunim onu jevanđeosku
izreku koja veli “Dobar pastir daje svoju dušu za svoje stado.” Bolje
je, dakle, braćo da ja dam dušu svoju za vas sve i svojevoljno
predam svoje tijelo da ga kolju i ubijaju, nego da vi stradate od gladi i
mača”. Taj stih po jevanđelju izgovara Hrist kojemu se
pripisuju vrline dobrog pastira “…pastir dobri dušu svoju polaže za
ovce” ( po Jovanu, X, 11 ). Kao da se povinuje Hristovim rječima:
“Predaće se sin čovječji u ruke ljudske” (jevanđelje
po Mateju, XVII, 22). Takvo ponašanje, u Vladimirovom slučaju, na
izgled je daleko od borbenog viteštva srednjeg vijeka, ali je blisko hrišćanskom
žrtvovanju za spas drugih. S tom i sličnim sekvencama htjelo se
naglasiti da je Vladimir još za života ispoljavao visoke svetiteljske
vrline. Možda se zbog toga njegov lik na freskama i ikonama ponegdje
prikazuje vrlo sličnim Hristovom izgledu (prije svega u Makedoniji,
kao što je slučaj na ikonostasu u sv. Naumu). Pri tome pada u oči
i činjenica da on svoje potčinjene po hrišćanskom običaju
naziva “braćom”. Zadržali
smo se nešto duže na ove pasaže, kako bi se moglo prosuditi, koliko je
kult Svetog Vladimira mogao smetati vaspostavljanju nekog novog
svetiteljskog štovanja, u ovom slučaju Nemanjinog, te da se vidi, da
li su Sveti Sava i Stefan Prvovjenčani imali dovoljno jake razloge da
se oslobode kulta starijeg svetitelja, ili – u najmanju ruku – da se
ne protive dislociranju njegovih moštiju u drugu državu. Tome još valja
dodati i činjenicu da se to dogodilo u vrijeme kada je Stefan priređivao
svoje krunisanje za prvog srpskog kralja (otuda se i zove Prvovjenčani)
a brat mu Sava intezivno pripremao osamostaljenje srpske crkve, što se i
dogodilo 1219. g. Iako nema direktnih dokaza da su njih dvojica doista
odobrili ili možda, potpomogli dislokaciju moštiju, ipak se to – iz
svega gore navedenog – nameđe kao logičan zaključak. Da
je Vladimirov kult u Zeti, posebno u Krajini, bio veoma jak vidi se i po
tradiciji koja je ostala živa i u pamćenju naroda tog kraja sve do
danas. Radi se o poznatoj procesiji sa krstom “Svetoga kralja”, za
koga se drži da ga je Vladimir imao prilikom pogubljenja u Prespi, a
kasnije mu je stajao na grudima dok mu je život sa moštima bio u Krajini.
Taj krst se, uz ustaljeni ritual, svake godine o Trojičinu danu, koji
je pokretni praznik, a pada uvijek oko 22. maja, dana kada se štuje Sv.
Vladimir, iznosi pri izlasku sunca na Rumiju. Nekada se krst nosio još
22. maja i na Veliku Gospođu. U ceremoniji su učestvovali
pravoslavci, katolici i muhamedanci, kao što su kasnije hodočastili
njegov grob u Šin Đonu pripadnici različitih vjeroispovijesti
(o tome su pisali brojni istraživači od kojih najizvornije Andrija
Jovićević, Sv. Jovan Vladimir u narodnoj uspomeni, u cetinjskim
“Zapisima” za decembar 1927). Neobična
je i činjenica što se na teritoriji Crne Gore nije sačuvala
nijedna crkva iz srednjeg vijeka njemu posvećena. Njih je, svakako,
moralo biti. Istorijski izvori pominju crkvu sv. Vladimira na teritoriji
Ulcinja, ali ona nije pronađena. P. Mijović misli da je crkvica
u okviru barskog trikonhosa na Topolici imala Vladimira za hramskog sveca,
mada za to nije pružio valjane dokaze. Današnja crkva u Starom Baru
njemu posvećena, novijeg je datuma. Neke stare ruševine i crkvine
kriju tajne s ovim u vezi. Isto tako se ne može objasniti zbog čega
u starom živopisu i ikonopisu Crne Gore i Srbije nigdje nema lika Sv.
Jovana Vladimira, a susreće se na području pomjesnih crkava
izvan jurisdikcije Pećke patrijaršije. Nije
poznato gdje su mošti Svetog Vladimira počivale u Draču, nakon
što je izvršena njihova translacija iz Krajine i da li su iz sigurnosti
čuvane negdje u unutrašnjosti. Pouzdano se zna da su 1383. donešene
u Šin Đon (Sveti Jovan) kod Elbasana i da su smještene u crkvu koju
je za sveca obnovio Karlo Topi. Nije jasno zbog čega je bio izabran
baš taj lokalitet. Po jednoj legendi, to je ono mjesto na kome je
Vladimir, uzevši svoju odsječenu glavu i uputivši se na konju iz
Prespe u pravcu Duklje, ugledao orla sa plamenim krstom na glavi. Na tom
mjestu je, prema legendi, odložio svoju glavu, što je bio znak da tu
treba izgraditi crkva njemu posvećena. To je, jasno, samo legenda
koja je ušla i u svetačko žitije. No kako se Šin Đon nalazi
na drumu koji je vodio od Drača ka Prespi, kojim je, zacijelo,
prolazio i Vladimir, on je, bez sumnje, poznavao to mjesto, te nije isključeno,
da je možda iz nekog razloga, namjeravao da tu podigne neku memoriju, ili
je to bio već učinio. Jer je, naime, poznato da je Karlo Topi
“obnovio” neki stariji objekat koji se tu ranije nalazio. U
svakom slučaju, u toj crkvi koju je podigao Karlo Topi i oko nje
oformio manastir, položene su navedene godine mošti našeg svetitelja.
Bila je to, sudeći po kasnijim arheološkim iskopavanjima, nevelika
jednobrodna građevina, okružena manastirskim konacima i drugim
zdanjima. U njenu fasadu je bio ugrađen grb Topija i uklesani već
pomenuti ktitorski natpisi na tri jezika. Oni su kasnije sekundarno ugrađeni
u noviju i mnogo veću crkvu, koja je doživjela više proširenja i
dogradnji. Manastir
Šin Đon je smješten u dolini rječice Kuše, koja se nekoliko
stotina metara od manastira uliva u rijeku Škumbu. Udaljen je nekih
desetak kilometara od Elbasana (ranije Neokastra) na putu prema Tirani. Po
starijim opisima bio je nekada u gustoj šumi u kojoj su dominirali
kiparisi. Sada, u vrijeme naše posjete tom lokalitetu u avgustu 2000.
god, od te šume nije ništa ostalo. Nestali su i ostaci velikog hrastovog
drveta, na kom se, kako legenda kaže, Svetom Vladimiru prikazao orao sa
krstom na glavi. Ostaci tog drveta su se, po kazivanju mještana, do
nedavno mogli vidjeti u crkvenoj porti. Manastir je bio okružen nevisokim
zidom, od kojega danas ima ostataka samo na sjevernoj strani, gdje se
nalazi još relativno dobro očuvan ulaz u manastir, zidan velikim
grubo priklesanim kamenim kvaderima. Ne posjeduje dovoljno stilskih obilježja
prema kojima bi se mogla utvrditi njegova starost. Ipak, po rustičnosti
i načinu obrade mogao bi pripadati XIV vijeku. Sačuvano
je svega nekoliko opisa izgleda manastira i manastirske crkve u kojoj su
se čuvale mošti Svetog Vladimira. Prvi opširniji osvrt na izgled
manastira objavio je izvjesni in`enjer P. R. K. u carigradskom listu
“Stamboul” (17. IV 1891). Njegovu sadržinu je skoro doslovno prenio
Stojan Novaković (“Prvi osnovi slovenske pismenosti među
balkanskim Slovenima”, Beograd 1893.). Me|utim, najautentičniji
osvrt na manastir, njegovu crkvu i sekundarno ugra|ene natpise Karla
Topija, kao i njihove prevode, publikovao je S. M. Štedimlija, koji je
posjetio Šin Đon, nakon čega je o tome objavio opširnu radnju
sa više dragocjenih podataka i nekoliko, za to vrijeme, dobro snimljenih
fotografija (“Tragom popa Dukljanina”, Zagreb 1941. Isto i u “Alma
mater croatica”, 3, Zagreb 1940). Iz njegovih snimaka se može jasno
vidjeti kako je spolja izgledala crkvena gra|evina. Zapadna fasada je bila
raščlanjena glavnim portalom sa malom nastrešnicom, iznad koje su
bila dva prozora i skromni zvonik “na preslicu”. Na južnoj strani se
takođe nalazio ulaz sa prostranom nastrešnicom, što svjedoči o
masovnom okupljanju vjernika – hodočasnika koji nijesu mogli stati
u unutrašnjost crkve, pa je iz tog razloga improvizovan, umjesto trijema,
vanjski pokriveni prostor. Štedimlija donosi i zanimljive podatke kako je
izgledala edikula u kojoj su bile smještene mošti Svetog Vladimira, koju
on, kao i raniji opisivači, naziva se “mauzolej”. Kako taj
rijetki spomenik nije sačuvan, donosimo ovdje Štedimlijin opis (isto
je objavio u članku “Šin Gjon”, u “Obzoru” od 24. VIII.
1938). Tu se kaže: “Vladimirova grobnica je slična onoj koja se
nalazi u sv. Naumu kod Ohrida, te s njom stoji sigurno u nekoj vezi. Izgrađena
je na tri kata, od kojih prvi predstavlja četiri stubića
(postament) od pola metra visine, a na njima je na četiri
polukružna svoda položen pravi postament za ćivot, na kojem su
izvana naslikani prizori iz svetiteljeva života prema grčkoj legendi.
Na mauzoleju su sa strane prozori, zatvoreni žičanom mrežom, kroz
koji se vidi ćivot i živopis na njemu. Kroz te prozorčiće
ubacuju hodočasnici novac i druge dragocjenosti unutra, gdje ostaju
sve dok se mauzolej ne otvori na dan sv. Jovana Vladimira (22. V po starom
kalendaru). Inače vrata mauzoleja su zaključana i zapečaćena,
te se otvaraju samo tog dana i to u prisutnosti nadležnog episkopa. Kao
treći kat mauzoleja, na čijim su zidovima izvana freske sa
pojedinim scenama iz svetiteljeva života i natpisima na grčkom
jeziku, nalazi se četvorostrano kube, te njegov vrh nije od poda visočiji
od tri metra”. Šteta
je što Štedimlija nije dao više podataka o edikuli Svetog Vladimira. Iz
opisa se ne vidi da li se radi o drvenoj ili kamenoj gradnji. Ne doznaje
se, isto tako, koje su scene bile oslikane na njoj. Međutim, po opisu
da se radi o čudima svetitelja prema grčkoj legendi proizilazi
da taj živopis nije bio stariji od druge polovine XVII v., kada je u
Veneciji štampan Akolitija sa Službom i Žitijem Svetom Vladimiru na grčkom
jeziku. Na to upućuje i objavljena fotografija sa scenom kako car
Samuilo blagosilja brak između Vladimira i Kosare u Prespi. Iz
jednog drugog izvora doznaje se kako je izgledala ceremonija iznošenja moštiju
na dan Svetog Jovana. Taj opis donosi episkop Nikolaj Velimirović u
“Čitanka o svetome kralju Jovanu Vladimiru” (Beograd 1925). Tu on
kaže: “Jedanput u godini ćivot se iznosi iz skrivnice i otvara; i
to o slavi manastirskoj 22. maja. Na jutrenji toga dana, kada se počne
pevati Slavoslovije, ćivot se izvlači, postavlja nasred crkve
pod nebo (baldahin) i otvara. Po svršetku liturgije sveštenici uzimaju
ćivot i obnose ga tri put oko crkve s pojanjem. Ogromna masa naroda,
koja se sleže toga dana u manastir, sleduje za ćivotom držeći
zapaljene sveće u rukama. Kada se tri put obnese, ćivot se
postavlja pred crkvu, i narod prilazi i celiva. Pri celivanju deli se
narodu pamuk iz ćivota. Poznato je da se oko Elbasana mnogo gaji
pamuk. Svake godine meće se nov pamuk na mošti svetiteljeve u ćivot,
koji prestoji godinu dana, pa se onda o slavi deli poklonicima. Po svršenom
celivanju ćivot se zatvara, unosi u crkvu i postavlja opet na sredinu
crkve. Treći dan slave pak, 24. maja, ćivot se ponovo otvara
radi celivanja. Ovo se čini iz dva razloga: prvo, što slava u
manastiru traje tri dana, te posetioci žele pri polasku još jedanput da
celivaju svetitelja; i drugo, što je toga dana veliki sajam u Elbasanu,
na koji se sabira narod iz udaljenih krajeva Albanije. Tako se daje
prilika i poslovnim ljudima, koji dolaze na sajam, da vide i celivaju
svetitelja”. Da
se u Šin Đonu okupljao veliki broj vjernika “iz udaljenih krajeva
Albanije” ukazuje i veličina potonjeg crkvenog zdanja od kojeg su
danas sačuvana samo zidovi. Bila je to prostrana bazilika podužno
podijeljena na tri broda. Između glavnog broda i pobočnih
postavljeni su bili kameni stubovi u alternaciji sa kvadratnim pilonima od
cigli. Svakako da je ovakav oblik, svojstveniji zapadnom hrišćanstvu
nego pravoslavlju, izabran kako bi mogao da primi što više vjernika.
Crkva je više puta proširivana. Od prvobitne Topijeve crkve primjećuju
se ostaci na jednom dijelu zida do visine od otprilike 1,5 m. U fasade,
posebno na južnoj, ugra|eno je više spolija iz prethodnih zdanja, među
kojima ima i nekoliko reljefa sa geometrijskim i biljnim motivima. Tri
natpisa koje je Štedimlija objavio izvađena su i, valjda, pohranjena
u nekom lapidarijumu. Do južnih vrata sačuvana su dva pomena o
obnavljanju ili opravkama crkve, jedan sa godinom 1740, a drugi iz 1781.
godine i pomenom sv. Đorđa (“Gorgi”). U
unutrašnjosti se vide još ostaci zidanog ikonostasa u čijim nišama
su bile smještene ikone. U sve tri polukružne apside kojima se završavaju
brodovi sačuvali su se ostaci fresaka. U centralnoj apsidi raspoznaje
se Bogorodica tipa “širšaja nebes” ispod koje su u dva reda bili
raspore|eni svetitelji. Signature su bile na grčkom jeziku. Opšti je
utisak da nijesu starije od 17. vijeka. Južni dio oltarnog prostora, tamo
gdje je bio smješten “mauzolej” tj. ćivot Sv. Vladimira, sada je
improvizovano pokriven daskama. Tu je smješten jedan rasklimani drveni
stol sa ikonom Sv. Vladimira i kutijom za priloge rijetkih posjetilaca,
koji tu mogu upaliti svjeću. Crkva
je još tridesetih godina kada je posjetio Štedimlija, po njegovim riječima,
bila u rđavom stanju. Poslije Drugog svjetskog rata ateistička
vlast u Albaniji nije dopuštala brigu o sakralnim objektima. Crkva i
manastirski objekti su bili zatvoreni. Krovna konstrukcija crkve obrušila
se 1978. god. Na sreću, ćivot – zapravo drveni sanduk sa moštima
svetitelja – prethodno je bio prebačen u crkvu sv. Marije u
Elabasanu. Tu ih je vidio i opisao novinar Jovan Plamenac (“Pobjeda”
9. januar 1991.). Međutim, danas se ne nalaze u toj crkvi. Prenešene su,
navodno, u Tiranu, što nam nije bilo moguće provjeriti. Fusnota:
|
