Program | O nama | MEAA u medijima l Prezimena u CG l  Reagovanja, pisma... |  Traže se l   Kontakt

Sreten Perović, Akademik:

RIJEČ PREPORUKE (RECENZIJA)

Studija istaknutog publiciste dr Gorana Sekulovića «Crnogorski identitet» predstavlja značajan i veoma koristan vodič kroz ovu aktuelnu problematiku našega društva. Riječ je o ostvarivanju osnovnih ljudskih prava, koje savremena Crna Gora načelno prihvata i podržava, ali ne u svim segmentima ravnopravnog njegovanja vlastite duhovnosti. Predmet ove studije je današnji  položaj obnovljene,  istorijske,  autokefalne Crnogorske pravoslavne crkve, koja još nema ni minimum uslova za život i rad u vlastitoj Državi, za koju se, na čelu Crnogorskog naroda, vjekovima borila,  čijoj skorašnjoj punoj državnoj suverenosti  je mirotvorno i patriotski dala dostojan doprinos. Uprkos takvim njenim istorijskim i savremenim zaslugama, uprkos njenom ekumenizmu i iskrenom suživotu sa drugim miroljubivim vjerskim organizacijam i konfesijama u Crnoj Gori, Crnogorska crkva, kao i njeni vjernici i brojni poštovaoci -  još se bori za elementarnu ravnopravnost, za  pravo vršenja svoje duhovne misije u svojim, crnogorskim hramovima, koje još uvijek nezakonito «drže pod svoje» dijeceze Srpske svetosavske crkve i ne dozvoljavaju da u njima služe i duhovnici Crnogorske crkve. U toj strpljivoj, miroljubivoj i pravdoljubivoj borbi, Crnogorska crkva dobija sve širu podršku multikonfesionalnih,  humaniziranih građana Crne Gore, štampe i savremene istoriografije. Pregledi aktuelnih problema ove vrste uveliko pomažu da se što prije i što potpunije ostvare građanska i ljudska prava u proevropskoj Državi Crnoj Gori.

Dr Goran Sekulović

Crnogorski identitet

Napomena autora:
Knjiga Crnogorski identitet prošireni je tekst članka Crnogorska identitetska prava i slobode koji sam objavio u Matici, časopisu za društvena pitanja, nauku i kulturu Matice crnogorske (broj 44, godina XI, zima 2010, Cetinje, Podgorica). Tekst knjige objavljuje se dvojezično, na crnogorskom i engleskom.

Uvod

Navršilo se sedam decenija od objavljivanja rasprave Crna Gora u jugoslavenskoj federaciji (Ekonomist, Zagreb,1940.) jednog od najpoznatijih  evropskih pravnika svog doba i najslavnijih srpskih i jugoslovenskih pravnika svih vremena – sa, na prostorima Zapadnog Balkana, izuzetno rijetkim, visokim međunarodnim renomeom – akademika prof. dr Živojina Perića i devet decenija od donošenja odluke regenta-kralja države Srba, Hrvata i Slovenaca (SHS) Aleksandra Karađorđevića o ukidanju autokefalne Crnogorske pravoslavne crkve (CPC). Iako su naizgled ova dva događaja sasvim raznorodnog karaktera, ona su sa stanovišta vitalnih interesa suverene crnogorske države, njenog međunarodnog položaja i ljudskih prava njenih građana, suštinski korespondentna i najdublje istorijski povezana. Perić kritički analizira zaključke tzv. ‘’Podgoričke velike narodne skupštine’’ koje su direktno poslužile regentu-kralju Aleksandru za odluku o ukidanju autokefalne Crnogorske  pravoslavne crkve (CPC) i njenom utapanju u Srpsku pravoslavnu crkvu (SPC). Akademik prof. dr Branko Pavićević piše da je ‘’ovaj veliki učenjak dao sažet do maksimalne lapidarnosti socio-istorijski, socio-politički i pravno-sociološki sud o događaju što je ostavio teške ožiljke na duši jugoslovenskih naroda, crnogorskog posebno’’. Cilj ovog teksta je da ukaže na potrebu, značaj i nužnost donošenja više odgovarajućih odluka i akata, od strane zvaničnih institucija crnogorske države, kojima bi se osigurao i osnažio crnogorski identitetski korpus ljudskih prava i sloboda, kao pretpolitički konstitucionalni uslov njenog legitimiteta i stabilnog demokratskog društva.

Aleksandar Karađorđević, tada srpski regent a kasnije kralj, nelegalnim i nelegitimnim aktom – na osnovu nelegalne i nelegitimne tzv. Podgoričke skupštine, ali i nelegalne i nelegitimne śednice Svetog Sinoda Crnogorske pravoslavne crkve – ukinuo je autokefalnu Crnogorsku (pravoslavnu) crkvu. Svi ovi slučajevi poznati su u pravnoj nauci kao vrsta pravnog akta inexistant (akt koji ne postoji), što će se u daljem toku teksta i dokazati. Demokratskom i referendumskom obnovom crnogorske državnosti u maju 2006. godine faktički je ukinuta odluka tzv. ‘’Podgoričke velike narodne skupštine’’ od 13. novembra 1918. g. o ‘’ujedinjenju’’ sa kraljevinom Srbijom.  Ipak, radi legalnosti i legitimnosti, potrebno je konstatovati poništenje nelegalne i nelegitimne podgoričke Skupštine iz 1918. god. – kako je to u svojoj raspravi naučno dokazao i apodiktički utvrdio akademik Perić – sada sa odgovarajućom odlukom Skupštine Crne Gore. Posebno iz razloga što je to bila osnova, odnosno uzrok, faktor i sila čije su odluke i posljedice dovele do nelegalnog i nelegitimnog akta Svetog sinoda Crnogorske pravoslavne crkve o samoukinuću, a potom isto takvog akta regenta Aleksandra o ukidanju autokefalne Crnogorske pravoslavne crkve. Skupština Crne Gore na prijedlog Vlade Crne Gore, dužna je da poništi dekret regenta Aleksandra, jer ga je potpisao suveren države SHS (tadašnje Jugoslavije), dakle, ne duhovno, već svjetovno lice, što znači da potpada pod njenu jurisdikciju, čime se ne dovodi u pitanje ili pak povređuje savremena ustavna odredba o odvojenosti crkve i države. Akt o ukidanju autokefalne Crnogorske crkve nije baziran na  Ustavu Kraljevine Crne Gore, Ustavu Sv. Sinoda Crnogorske crkve i zakonitim, već na nelegalnim, odlukama tzv. ‘’Podgoričke velike narodne skupštine’’, te falsifikovanim i, kao takvim, bezvrijednim aktima Sv. Sinoda Crnogorske crkve i na golom nasilju srpske vojske. Njegovim poništenjem situacija se dovodi u prethodno legalno i legitimno stanje. Na ovaj način Crnogorska crkva povraća svoju autokefalnost a država imovinu, sa kojom je do tada raspolagala. No, pođimo redom.


I     Skupština Crne Gore je dužna da konstatuje poništenje odluka tzv. Podgoričke skupštine iz 1918. godine
 

Perić piše svoj rad u vremenu izvjesne demokratizacije i započinjanja debate o decentralizaciji i federalizaciji tadašnje kraljevine Jugoslavije. ’’Danas, kada se radi o ispravkama političkih ne malih grešaka počinjenih kod nas za ovih dvadeset godina postojanja Jugoslavije, imao bi da se revidira, također, i  državno-pravni status Crne Gore i da  se i njoj, na prvom mjestu njoj, da položaj polusuverene države u suverenoj Jugoslavenskoj državi i da se na taj način, i prema Crnoj Gori ispravi jedna nepravda, koja je tako isto bila jedan od uzroka dosadašnje političke nesređenosti i trzavica u našoj Državi.’’ (Ž. Perić: 1999.). Čak, akademik Perić smatra da ’’među teškoće, koje podstiče preduzeto državno-političko preuređenje naše zemlje, dolazi, i to na istaknutom mjestu, i pitanje Crne Gore. Ono je dvostruko komplicirano: s gledišta javno-pravnoga i gledišta nacionalnoga (ako ne u etničkom, a ono nesumnjivo u smislu etičkom).’’ (podv. Ž. P.) Već sa stanovišta međunarodnoga prava, o položaju Crne Gore može se diskutirati i diskutira se; iako je ta diskusija danas više teorijska, ona se jedino opravdava u svrsi da se u budućnosti ne bi činile greške, koje su se desile s Crnom Gorom poslije prošloga Svjetskog rata’’. (Prvog Svjetskog rata, prim. G. S.)

Greške u odnosu na Crnu Goru o kojima govori  akademik Perić imaju svoju predistoriju. Uoči i tokom Prvog Svjetskog rata, Vlada Kraljevine Srbije na čelu sa Nikolom Pašićem, planirala je da Crnu Goru pripoji Srbiji u čemu je i uspjela 1918.g. Istorijske činjenice govore da je to bilo nasilno prisajedinjenje.  Srpska vojska, koja je bila određena da uđe u Crnu Goru,  zvala se «Skadarske trupe», a kasnije je naziv preimenovan u «Jadranske trupe». Za komandanta je postavljen srpski oficir Dragutin Milutinović. Srpska Vlada u Solunu, obrazovala je Odbor  za ujedinjenje Crne Gore i Srbije, u sastavu: Svetozar Tomić, Petar Kosović, Milisav Raičević i Janko Spasojević, koji je jedini bio crnogorski građanin i bio je na platnom spisku srpskog Ministarstva spoljnih poslova. Odbor je preimenovan u Crnogorski centralni izvršni odbor za narodno ujedinjenje, bez obzira što je u njemu bio samo jedan crnogorski državljanin Janko Spasojević. Odbor se sastao u Beranama 25.oktobra 1918., i napisao pravila za izbor ’’poslanika’’ za tzv. Podgoričku skupštinu. Pravila su napravljena tako da se unaprijed obezbijedi izbor ’’poslanika’’ za bezuslovno ujedinjenje. ’’Skupština’’ se sastala 11. novembra 1918. godine i tom prilikom jedan od ’’poslanika’’ Savo Fatić je rekao » …Mi više njesmo Crnogorci no Srbi... ». Vojska je bila na licu mjesta da onemogući svako drugo rješenje. Vlast u Crnoj Gori je bila vojna, pod komandom komandanta Jadranskih trupa. Evo, što piše načelnik Vrhovne srpske komande, komandantu Jadranskih trupa: «Nastojte najenergičnije i svim sredstvima, da se na teritoriji, koju je naša vojska okupirala, uguši svaka agitacija, pa ma od koga dolazila. Za ovo vam stoje na raspoloženju sva sredstva kojima možete raspolagati bez ikakvog prezanja.» (Božidar P. Božanović: Korijeni Crnogoraca, 2002.g.; podv. G.S.). Zbog nečuvenog terora srpskih okupacionih snaga crnogorski narod je podigao Božićni ustanak 1919. godine koji nije uspio. No, kako je pisao Crnogorac Nikola Petanović, izdavač i urednik časopisa Crnogorsko ogledalo (Montenegrin Mirror) u San Francisku: ‘’Crna Gora jeste okupirana, ali ona nije mrtva i njena tragedija daje novi sjaj njenom imenu’’ (Nikola Petanović : 1927; 2006). Samo par ovih činjenica govore o razmjerama crnogorske tragedije krajem druge i početkom treće decenije XX vijeka. Dakle, Crna Gora je silom prisajedinjena Srbiji 1918. godine, te je to razlog više da su Crnogorci sa drugim građanima Crne Gore, tj. sa pripadnicima nacionalnih manjina povratili svoju državu 21.  maja 2006.god.

Cilj svoje rasprave o Crnoj Gori akademik Živojin Perić vidi u tome da se u budućnosti izbjegnu greške i nepravde ispoljene prema njoj u prošlosti. One su počele da se ispravljaju u antifašističkoj i narodnooslobodilačkoj partizanskoj borbi u toku, na kraju i poslije Drugog svjetskog rata – kada je Crna Gora dobila pravno-državnu ravnopravnost i polusuverenost (da govorimo preciznim Perićevim pravnim rječnikom) u okviru nove jugoslovenske federativne države – da bi svoju punu državnu suverenost i samostalnost kao i međunarodno priznanje obnovila na demokratskom referendumu 2006. godine. I danas se, međutim, iz nekih naučno-akademskih institucija i (pro)srpskih opozicionih stranaka u Crnoj Gori, pozivaju na odluke tzv. Podgoričke skupštine iz 1918. g. Nedavno je poslanik iz jedne takve stranke, čiji vođa traži da ona i njoj slične sada ’’nastave’’ proces pristupanja EU (a inače je veliki protivnik NATO-a), reagujući na izjave predśednika crnogorskog Parlamenta Ranka Krivokapića da je potrebno stati pred Cetinjskim Manastirom, kojeg je uzurpirala Srpska Pravoslavna Crkva (SPC), sa ’’zakonom i pravdom’’, rekao da su ’’postojale i druge Skupštine, kao što je bila Podgorička’’, iako je ’’istovremeno i antisrpstvo i anticrnogorstvo, objektivno, iznositi u politički život Podgoričku skupštinu 1918. i Odluku koju je ona donijela, pravno i faktički smještene u ’muzej starina’ ’’. (M. Šuković: 2004).

Anticrnogorskim snagama koje Podgoričku skupštinu ne žele da smjeste u ’’muzej starina’’, itekako ide na ruku to što još uvijek od strane legalnih i legitimnih crnogorskih vlasti nijesu ispravljene sve greške i nepravde spram države Crne Gore, crnogorskog naroda i crnogorskih građana-državljana u cjelini. U preambuli Ustava ne stoji da je Crna Gora država crnogorskog i svih drugih naroda koji žive u njoj, odnosno istorijsko pravo crnogorskog naroda na državu Crnu Goru. Time ne bi bila narušena, već upravo afirmisana, građanska država, i to, istorijski legitimnim, nacionalnim i državotvornim, utemeljenjem Crne Gore kao jedinom branom sigurne budućnosti za sve njene narode i građane.

Svještenici, vjernici i poštovaoci Crnogorske pravoslavne crkve, nacionalno iskazani kao Crnogorci, u nemogućnosti su da pośećuju i vrše vjerske obrede u pravoslavnim crkvama u Crnoj Gori, jer su one sve trenutno u vlasništvu Srpske pravoslavne crkve, iako je na cjelokupnoj nekadašnjoj teritoriji suverene i međunarodno priznate države Crne Gore sve do 1918. godine vjersku nadležnost imala isključivo autokefalna Crnogorska pravoslavna crkva. U tom periodu crnogorska država je bila vlasnik crkvene pravoslavne imovine koju je samo ustupila na upravljanje i korišćenje Crnogorskoj pravoslavnoj crkvi. ’’Isto je i pošto vladalac poče biti mirjanin, opet kod njega ostade uprava crkovna materijalna...’’. (Valtazar Bogišić : 1999.).

Sve je ovo nasilno i nezakonito promijenjeno 1918. godine tzv. podgoričkom ’’Velikom narodnom skupštinom’’ i ukidanjem autokefalne Crnogorske pravoslavne crkve aktom regenta-kralja Aleksandra Karađorđevića 1920. godine. Aktuelno stanje u Crnoj Gori po ovim pitanjima je i danas, skoro čitavi vijek kasnije, nepromijenjeno i potpuno sadržajno opredijeljeno i ispunjeno posljedicama ranijih nezakonitih i nasilnih činjenja i akata. Država Crna Gora nema nikakvu kontrolu i nadzor nad privrednim i trgovinskim aktivnostima, te vlasničkim transakcijama u vezi statusa dijelova crkvene imovine koje obavlja Srpska pravoslavna crkva. Čak, nema ni adekvatne prerogative i mogućnost odgovarajućeg intervenisanja u cilju zaštite i očuvanja, prezentacije i društvene, obrazovno-vaspitne i civilizacijske valorizacije pravoslavno-sakralne baštine kao neodvojivog dijela ukupnog crnogorskog kulturnog nasljeđa. Srpska pravoslavna crkva već decenijama se ponaša eksteritorijalno u crnogorskoj državi, potpuno ignorišući njene organe i institucije.

Akademik Perić uviđa da ’’veliko-srpski imperijalisti i šovinisti’’  nikako ne žele da Crna Gora povrati svoju državno-pravnu individualnost koja joj po svemu pripada i time status federalne jedinice u nekadašnjoj jugoslovenskoj državi. Zato ustaje u odbranu pravde i etničkih, etičkih i nacionalnih prava Crnogoraca i istorijskih, državnih i međunarodnih prava Crne Gore (to je činio i 1929. i 1933. g. u Hagu i Lionu kada se o tome u Jugoslaviji nije smjelo pisati). ’’Crnogorci imaju toliko svojih naročitih osobina, da se mogu bez pretjerivanja ubrojiti među najoriginalnije i najinteresantnije narode u Europi čija se originalnost i interesantnost u toliko više ističe, što su oni jedan malobrojan narod: etnička i etička veličina koncentrirana na zbijenom prostoru.’’; ’’Crna Gora je bila vijekovima zasebna država i...nikada nije...bila potpuno pokorena od Turaka, dok je Srbija...bila sasvim pod turskom vlašću.’’; ’’Zar nije dosta žrtve, od Crne Gore, da je ona, kao suvereni međunarodni subjekt (država), unesena u novu državu i bez njenoga pitanja saobrazno njenome Ustavu, dakle, uništena njena međunarodna suverenost protivno propisima međunarodnoga prava, nego da, u novoj Državi, ona ne bude ni autonomna pokrajina već da se pripoji jednoj drugoj autonomnoj jedinici, pa ma to bila i Srbija od koje bi Crna Gora, imala samo da bude jedno produženje Užičkoga Okruga.’’; ’’Da se učini tolika razlika između Crne Gore i Srbije...da se ona, Srbija, ne samo restaurira, nego da se, po jednom shvatanju bar, izdigne čak na rang Velike Srbije, dok bi se Crna Gora, arbitrarno, utopila u svoju bivšu saveznicu, mi to ne možemo da shvatimo ni s gledišta prava ni pravde.’’(podv. Ž. P.)

Što se tiče samih odluka tzv. Podgoričke skupštine, ’’ključna sadržina Odluke su njene prve dvije tačke’’ (Šuković: 2004) : ’’1. Da se kralj Nikola I Petrović Njegoš i njegova dinastija zbaci s crnogorskog prestola; 2. Da se Crna Gora s bratskom Srbijom ujedini u jednu jedinu državu pod dinastijom Karađorđevića, te tako ujedinjene stupe u zajedničku otadžbinu našeg troimenog naroda Srba, Hrvata i Slovenaca’’ (Šuković: 2004).

O ovim odlukama mađarski akademik prof. dr Jožef Bajza u knjizi ’’Crnogorsko pitanje’’ piše sljedeće: ’’Odluke u Podgorici izazvale su prezir i nevjerovatno ogorčenje u cijeloj Crnoj Gori. Crnogorci, dovedeni do očajanja zbog okrutnosti koje su sprovodili Srbi ’oslobodioci’, pobunili su se na Božić 1919. Pod vođstvom Jovana Plamenca, bivšeg crnogorskog ministra. Da bi izbjegao masakre, Wilson (Vilson) se obratio kralju Nikoli koji je boravio u Neuilly (Neju), moleći ga da obuzda pobunu svojom kraljevskom riječju. 22. Januara 1919. Kralj Nikola je poslao u domovinu telegram koji je sastavio Wilson. Jedan dio pobunjenika položio je oružje, a ostatak je napustio Crnu Goru zajedno sa Plamencom.

Oslobodivši se tako najopasnijih patriota, Srbi su zaveli teror nečuven i neprimjeran Evropljanima. Nakon što se potčinio Beogradu, Plamenac opisuje ovako crnogorske događaje u jednim novinama glavnog grada: ’1918. i 1919. godine Crna Gora je svedena na groblje. Zapaljeno je na hiljade kuća i pobjeno na hiljade Crnogoraca...Žene, djeca i nemoćni starci bacani su živi u vatru; djeca koju su bacali sa prozora padala su na bajonete koji su ih spremno čekali. Nesrećnicima koji su davali znake života kidali su uši, jezik, nos...Žene su silovane; vezivali su im ispod suknje mačke koje su, podivljale zbog udaraca štapom, kidale tijela ovih nesrećnica. Formirale su se bande koje su kao Huni, pustošile oblasti jednu za drugom, pljačkajući sirotinju crnogorsku, skrnaveći grobove predaka...vukući i prljajući po blatu kao pravi divljaci kosti Svetog Vasilija Ostroškog i Svetog Petra Cetinjskog samo zato što su bili crnogorski sveci’.

Odbjegli crnogorski političari objavili su tada jedan dokumentovani memorandum o srpskim zvjerstvima. Engleska i italijanska štampa proširile su ove vijesti, ali naravno, tako da Mirovna konferencija (u Versaju, primj. G. S.) ne bude u obavezi da interveniše. Ondašnji ambasador Engleske kod Svete Stolice, grof Salis, kanadski pukovnik Burnham i poslanik američke ambasade kod Kvirinala, Arnold, potvrdili su u potpunosti vijesti koje je objavila crnogorska emigracija. Cetinjski mitropolit Mitrofan izjavio je grofu Salisu da je priznao ujedinjenje sa Srbijom zato što su mu prijetili. Na samrti Mitropolit je to priznao otvoreno i zatražio je Božji oproštaj zbog svoje izdaje. 11. Marta 1920. godine lord Curzon je obrazložio u engleskom parlamentu zašto nije imao namjeru da objavi izvještaj grofa Salisa: bojao se da će ako objavi izvještaj izložiti srpskoj osveti veliki broj Crnogoraca.’’ (Jožef Bajza: 1927; 1928; 2001; podv. G. S.).

Da je ovo sve tačno, potvrđuje istraživanje dr Novaka Adžića, koje je objavio u svojoj knjizi „Borci za nezavisnu Crnu Goru 1918 – 1941.god.“  tom I: “Pod vladavinom Karađorđevića u Crnoj Gori, od 1918. do 1941. god., koji su kao okupaciona dinastija nametnuti tzv. Podgoričkom skupštinom, nad crnogorskim narodom počinjeni su brojni zločini. Zapaljeno je na hiljade crnogorskih domova (u opticaju je cifra od oko 6.000 hiljada kuća, koji su,  prema pisanju srpske štampe, beogradskih listova „Balkan“ i „Tribuna“  popaljene od kraja 1918. do 1921. god.), pobijeno oko 9.000 crnogorskih građana, pohapšeno je više od 4.000 uglednih Crnogoraca i građana Crne Gore koji su bili protiv uništenja Crne Gore…“ (N. Adžić: 2008)

Analizirajući odluke tzv. Velike Podgoričke Skupštine, srpski akademik Živojin Perić podsjeća na čl. 36 crnogorskog Ustava: ’’Državna oblast Knjaževine Crne Gore, ne može se ni razdvajati ni otuđiti. Njene granice ne mogu se ni smanjiti, ni  razmijeniti bez sporazuma Knjaza (Kralja) Gospodara s Narodnom Skupštinom.’’ ’’Otuda, kad nitko drugi – naglašava on – osim zakonodavne vlasti nije bio ovlašćen čak ni za to da granice državne smanji ili razmijeni, tim manje je moglo biti govora da netko tko nije zakonodavac cijelu oblast Crne Gore otuđi tj. prisajedini (anektira) nekoj drugoj državi pa, dakle, to nije mogla učiniti ni Velika Skupština Podgorička, koja nije imala nikakva oslonca u Ustavu Crne Gore.’’ Crna Gora je ušla, piše Perić, ’’u sastav Jugoslavenske države ne onako kako je propisivalo njeno tadašnje i neprestano punovažno pozitivno (crnogorsko) pravo, ovdje jedino mjerodavno: ona je ušla u sastav Jugoslavije samo jednostranom voljom Srbije i njenih ratnih saveznika, dakle njihovom faktičkom vlašću. Tu imamo interesantan slučaj prve vrste debellatio..., debellatio osvajanjem (la conqvete, Eroberung), na štetu ne jedne neprijateljske i pobijeđene države, nego jednoga ratnog saveznika, dakle, na štetu jednog od pobjednika. Pobjeda, koja se završila nestankom pobjedioca!’’ (podv. Ž. P.). Prof. Perić je izričit: ’’Bez ustavne i pravne vrijednosti je odluka Velike Podgoričke Skupštine o prisajedinjenju Crne Gore Srbiji: to je slučaj poznat u pravu kao pravni akt inexistant (akt koji ne postoji) te, otuda, i prihvat, od strane Srpske države, ponude te i takve odluke također je jedan akt bez vrijednosti, točnije inexistant, s gledišta prava, kao i sama ta odluka.’’

Da je sa naučne tačke gledišta potpuno ispravno danas predlagati da Skupština Crne Gore konstatuje poništenje Podgoričke skupštine iz 1918. godine, pokazuju i sljedeći argumenti akademika Perića koji se odnose na apostrofiranje političkih događaja i procesa iz vremena kada je pisao svoju raspravu a koji razložno i objektivno pobijaju odluke i posljedice tzv. Velike podgoričke Skupštine iz 1918. godine. ‘’Sve…o čemu smo već govorili, oduzima svaku plebiscitarnu vrijednost Velikoj Skupštini u Podgorici a naročito danas kada se ona ne može više smatrati kao  njen neosporan izraz (ma da ona to nije bila ni ranije a najmanje s pravnoga gledišta). I posljednji izbori za Narodnu Skupštinu (od 11.prosinca 1938. god.), u kojima su...crnogorski federalisti dobili polovicu mandata dodijeljenih Zetskoj Banovini, krnje značaj iste Skupštine kao narodnoga plebiscita. (Koliko li ga tek krnji obnova suverene crnogorske države!?; prim. G. S.) Uostalom, i same teškoće i događaji do kojih je dovela ista Skupština kao i unitarističko uređenje naše države predstavljaju, također, jednu rječitu kritiku politike koja je rezultirala u Podgoričkoj Velikoj Skupštini’’.

Uporednom analizom, imajući, i to sa dužnim respektom, u vidu ove onovremene političke događaje koje ističe akademik Perić, tim prije se uočava sva vrijednost i apsolutna prednost demokratskog referenduma o državno-pravnom statusu Crne Gore (pravog narodnog plebiscita) i obnove njene suverene države iz 2006. godine, a time i potpunost pravnih, istorijskih i civilizacijskih razloga da njeni najviši politički organi donesu odluku o konstataciji poništenja Podgoričke skupštine iz 1918. godine. Ne učiniti to, ravno je pravno-političko-državnom sljepilu i istorijskoj i civilizacijskoj neodgovornosti prema najvišim interesima države Crne Gore, Crnogorcima i svim njenim narodima, građanima, sadašnjim i budućim generacijama.   

Akademik Perić utvrđuje stav koji je za Crnu Goru i naročito njenu legalnu i legitimnu vlast aktuelan, poučan i funkcionalan i danas: ’’Treba jednostavno da se ta, odluka (Podgoričke Velike Skupštine) odbaci i negira kao nešto što nije ni bilo, i, radeći tako, ne vrši se nikakvo nasilje ni prema kome...To je dužnost svih onih u čijim rukama se nalazi zaštita prava i zakonitosti.’’ Jer – ’’država je pravo, a pravo je država.’’

U izvještaju koji je sačinio po povratku iz Crne Gore 1919. g.,‘’britanski ministar pri Vatikanu i možda najveći britanski autoritet za Balkan’’ grof de Salis, ističe da je ‘’Crna Gora sada okupirana od strane jake sile srpskih trupa…Srpska Vlada odbija da povuče svoje trupe, sa obrazloženjem ‘da je Crna Gora dio Srbije’ a tvrdnju zasniva ‘na radu Skupštine održane u Podgorici novembra 1918.’…Ni u jednom smislu izbori nijesu bili legalni…Izbori su održani, a skupština donijela odluke pod bajonetom srpskih trupa…Pretjerana žurba i beskrupulozna upotreba balkanskih metoda (podv. G.S.) kompromitovali su ovo rješenje koje se sada sreće sa odlučnom opozicijom od strane velikog dijela stanovništva, možda značajne većine. Opozicija raste sa nadama…da je slobodna jugoslovenska država sada mogućnost…Oni žele, kako kažu, da uđu u jugoslovensku državu, ali da uđu kao Crna Gora, a ne kao profektura Srbije, kao slobodni Crnogorci u skladu sa tradicijama i prošlošću svoje zemlje a ne kao poslušnici Beograda; da uđu u nju na istoj ravni kao Slovenci, Hrvati i sami Srbi…Jedna, i možda fatalna prepreka takvoj uniji je politika ‘Velike Srbije’ koja joj se suprotstavila iz Beograda…Odluke Podgoričke skupštine, ilegalne i neregularne, ne daju validnu osnovu za bilo kakvu akciju…koja je opcija u Crnoj Gori većinska, jedino se može konkluzivno pokazati na slobodnim izborima’’.

Slično akademiku Periću i grofu de Salisu razmišlja i akademik Bajza: ‘’Kralj Nikola i njegova vlada su u više navrata tražili plebiscit i bili spremni da priznaju njegove odluke, bilo kakve da su; suprotno tome Srbija nikad nije odobrila plebiscite. Ove okolnosti nas upućuju da mislimo da bi Crnogorci glasali za obnavljanje crnogorske države…Danas je Jugoslavija veliki zatvor u kome nekoliko miliona Srba drži pod okrutnom stegom mnogo miliona ljudi drugih nacionalnosti. Ali sigurno će doći čas polaganja računa, i mala Crna Gora, nakon što prevlada velike teškoće, vaskrsnuće u novi život’’ (Jožef Bajza: 1927; 1928; 2001). Vizionarski, kao Bajza, piše i američki arhitekta Vitni Voren u knjizi ‘’Crna Gora – zločin Mirovne konferencije’’: ‘’Tamo gdje Turci i Napoleon nijesu uspjeli, Srbi se ne mogu nadati u pobjedu. Očiti uspjeh beogradskih spletki bio je moguć jedino zbog potpune promjene događanja u svijetu…Žestoki gerilski rat u Crnim Planinama se nastavlja i trajaće dok se uzurpatori ne povuku. Crna Gora ne može biti osvojena. Ona će nastaviti da se bori dok ne izbori svoj povratak, pa makar to trajalo i čitav vijek!...Kad snage slobode i pravde iznutra i spolja počnu da djeluju u harmoniji, Crna Gora će biti obnovljena’’ (Vitni Voren: 1922; 2000; podv. G. S.). U istom duhu nade u slobodnu i nezavisnu Crnu Goru, Nikola Petanović u ‘’Crnogorskom ogledalu’’ objavljuje ‘’Naš apel Americi’’: ‘’Amerika! Voljena zemlja slobode i demokratije, možda oko million duša govori o tome kroz ove redove…Možda želite da čujete o tome ko smo mi? Potičemo od slavnog naroda koji je živio prije mnogo vjekova…Mi smo Crnogorci i to ćemo sa ponosom biti…Potrebni ste nam sada zato što Evropa ne može da čuje naš nesrećni vapaj – vapaj za pravdom i slobodom…Mi se ponosimo našim velikim pjesnikom Njegošem koji je bio naš veliki nacionalni učitelj. On je rekao: Ne biva vaskrsenja bez smrti, a mi dodajemo: Ni časti bez sramote. Od završetka rata, naša mala zemlja je prošla kroz sramotu i smrt koju joj je nanijela njena najbliža sestra. Ali dan slave i vaskrsnuća je blizu… Crnogorci su hiljadu godina stara nacija…Crnogorci kao narod su proizvod slovensko-ilirske mješavine…Duh Crne Gore nije mrtav i nikad neće biti…Crna Gora će se uzdići i nadvladati svog monstruoznog neprijatelja koji više nije ni Turska, ni Austrija, ni Njemačka već smo pronašli najgoreg neprijatelja Crne Gore u Velikoj Srbiji…Puna sloboda i nezavisnost na referendumu za crnogorski narod bi trebali da budu njihova najveća buduća nacionalna sudbina’’ (Nikola Petanović : 1927; 2006; podv. N. P.)

 ‘’Vaskrsnuće u novi život’’, odnosno, koja je opcija u Crnoj Gori većinska, pokazalo se, istorijskom sudbinom, zaista tek nakon skoro čitavog vijeka, 2006. g. na slobodnom i demokratskom referendumu o državno-pravnom statusu Crne Gore. ‘’Beskrupulozna upotreba balkanskih metoda’’ je najbolja formulacija svega onoga što karakteriše postupanje srpske političke elite, Kraljevine Srbije-Srba, Hrvata i Slovenaca (Jugoslavije) i Srpske crkve prema crnogorskom narodu, Kraljevini Crnoj Gori i Crnogorskoj crkvi u periodu između dva Svjetska rata, ali i šovinističkih, imperijalnih i klerikalnih krugova srpske političke i vjerske elite i paravojnih formacija devedesetih godina u krvavom ratnom raspadu bivše SFRJ. U suštini ista vrsta činjenja upotrebljava se i danas, naročito u odnosu prema obnovljenoj autokefalnoj Crnogorskoj crkvi. Sve je ovo vidljivo u analizi kako odluka tzv. Podgoričke Skupštine i akta regenta Aleksandra o ukidanju Crnogorske pravoslavne crkve, tako i pokušaja falsifikovanja autokefalnosti Crnogorske crkve od strane mitropolita Srpske pravoslavne crkve Amfilohija, izjava nedavno izabranog patrijarha Srpske crkve Irineja i ukupnog aktuelnog odnosa Srpske crkve prema crnogorskoj naciji, suverenosti crnogorske  države i Crnogorskoj crkvi.

Jasno je u kakvoj se neslobodnoj, prijetećoj, nasilnoj, kriminalnoj i zločinačkoj atmosferi odvijao čitav proces uništenja crnogorske države, a ubrzo potom i crkve, te zatiranja crnogorskog imena, crnogorskog naroda i Crne Gore. Iako je sa svake strane gledano, ovaj čin bio potpuno nelegalan i nelegitiman, anticrnogorskog i antidržavnog karaktera, on je poslužio u funkciji ostvarenja odavno zacrtanog cilja o uništenju crnogorske državnosti i samobitnosti i posvemašnjeg utapanja u srpstvo i srpsku državu.
 

II     Nelegalna i nelegitimna ‘’odluka’’ Sv. Sinoda Crnogorske pravoslavne

 crkve o ‘’ujedinjenju’’ sa Srpskom  pravoslavnom crkvom
 

Poslije tzv. Podgoričke Skupštine, koja je poslužila nasilnom ukidanju crnogorske države, na red je došla i crnogorska autokefalna crkva. Bio je to uvod u negiranje i nepriznavanje crnogorskog naroda, tj. crnogorske nacije. Cilj je bio samo jedan: uništiti sveto trojstvo slobodne Crne Gore – istorijsko jedinstvo crnogorskog naroda, njegove države i crkve.  Dakle, nakon podgoričke skupštine od 13. novembra 1918. godine, organizovano je 16. decembra iste godine, ‘’zasijedanje’’ Svetog Sinoda Crnogorske pravoslavne crkve.

Treba reći da je sastav Crkvene uprave, tj. sedmočlanog Svetog Sinoda Crnogorske pravoslavne crkve bio dat u Državnom kalendaru Knjaževine Crne Gore za 1910. godinu: ‘’Predsjednik Mitropolit Mitrofan, članovi: episkop Kiril Mitrović, arhimandrit Mihailo Dožić, iguman Prokopije Vračar, protođakon Filip Radičević, protojereji Aksentije Bojović i Pavle Petrović. Sekretar đakon Ivo Kaluđerović.’’ Iz navedenog sastava se vidi da sekretar Sv. Sinoda nije bio njegov član.

Da  bi makar ukratko osvijetlili značaj ovog tijela i njegov  duh, pogledajmo jedno karakteristično pismo Svetog Sinoda Crnogorske pravoslavne crkve sa svog prvog sastanka upućeno  knjazu Nikoli I Petroviću Njegošu od 1. maja 1908. godine. U njemu stoji: ‘’Njegovom Kraljevskom Visočanstvu Knjazu Gospodaru Nikoli I – Bog vjerni čuvar Crne Gore kroz duga i teška vremena očuvao je njenu političku nezavisnost i crkvenu autokefalnost. Za ovo zasluga pripada Vašemu Uzvišenome Domu, iz koga su na kormilo državno i crkveno dolazili veliki muževi, duhovni pastiri i svjetski vladari, koji su vazda znali visoko držati ugled Crne Gore. Između mnogijeh savremenijeh reformi koje je Vaše Kraljevsko Visočanstvo na sreću i blago Crne Gore blagoizvolilo sankcionisati i sveta crkva bila je usrećena duhovnijem zakonima Pravoslavnih  Konsistorija i Svetog Sinoda. Saglasno  Ustavu Svetog Sinoda danas prvi put okupljeni sinodski članovi na prvome mjestu za svoju svetu dužnost smatraju, Vašemu Kraljevskom Visočanstvu i Vašemu Uzvišenome Domu izjaviti svoju vjernost i nepokolebljivu odanost. U isto vrijeme Sinod najponiznije, Vama Uzvišeni  Gospodaru najtoplije blagodari za nebrojena dobra, koja ste crkvi svojoj učinili. Vaše Kraljevsko Visočanstvo, Vaš Uzvišeni Dom i Crnu Goru Sveti Sinod preporučuje promislu Svevišnjemu’’.  (U knjizi Ranka Perovića ‘’O Crnogorskoj crkvi; On Montenegrin Church’’, Podgorica, 2008.; podv. G. S.) 

Što se tiče rada i načina donošenja odluka Sv. Sinoda, oni su bili precizno regulisani. U čl. 25. Ustava Sv. Sinoda stoji: „Sv. Sinod može donositi punovažne odluke, kad su prisutni u sjednici: predsednik (čl. 12) i bar još tri člana od kojih dva člana po pravu  i jedan po izboru”, tj. najmanje četiri člana od ukupno sedam, i to tri koji su po položaju (mitropolit Crne Gore, episkop zahumsko-rasijski i arhimandrit cetinjski (čl.11) i jedan po izboru (jedan od tri protroprezbitera (čl.11). Sekretar Sv. Sinoda Kraljevine Crne Gore  je bio ‘’član’’ bez prava glasa, tako da nije ni mogao glasati ili potpisati u ničije ime jedan ovakav akt (čl.25, 26 i 28).

 U prostoru ‘’odluke’’, uobičajeno predviđenom za potpis prisutnih, na posljednjoj ‘’śednici’’ Svetog sinoda Crnogorske pravoslavne crkve – kada se ovaj organ ‘’samoukinuo’’, a time ‘’ukinuo’’ i Crnogorsku crkvu, što je poslužilo kao osnov za donošenje odluke regenta-kralja Aleksandra o ukinuću autokefalne Crnogorske pravoslavne crkve i njenom utapanju u novu Srpsku pravoslavnu crkvu – od sedam članova (predśednik i šest članova),  navedeno je samo tri člana Svetog Sinoda Crnogorske pravoslavne crkve (kao i sekretar koji je bio bez prava glasa). Samo su oni i prisustvovali ‘’śednici’’, a ostala četiri člana su bila odsutna.

Zapisnik sa ove sporne, kako u njemu stoji: ‘’izvanredne sjednice Svetoga Sinoda Pravoslavne Crkve u Crnoj Gori’’ od 16. 12. 1918. g., potpisalo je, dakle, od sedam, samo tri člana i sekretar koji nije bio  punopravni član Sinoda, jer je samo tehničko lice i ne glasa. Riječ je o predśedniku Svetog Sinoda i posljednjem Mitropolitu autokefalne Crnogorske crkve Mitrofanu Banu, Mitropolitu Pećskom dr Gavrilu Dožiću i Episkopu Nikšićskom Kirilu Mitroviću, kao i sekretaru Sinoda Đakonu Ivu Kaluđeroviću.

Vidi  se da na ‘’śednici’’ Sv. Sinoda Crnogorske pravoslavne crkve nije postojao minimalni kvorum ni mogućnost odlučivanja. Svoje odluke, a posebno ove vrste, Sv. Sinod, po tadašnjim zakonodavnim načelima suverene države Crne Gore, nije mogao donositi bez saglasnosti i potvrđivanja od strane knjaževske (kraljevske) vlasti. U Ustavu Sv. Sinoda iz 1903. godine, kaže se, na primjer, da crkva ne može da otudjuje imanja i druga materijalna dobra bez odobrenja knjaza Nikole. Pravni osnov za ovu problematiku dat je u Ustavu  za Knjaževinu Crnu Goru donesenom 1905. god. U čl. 133. precizno piše: “Sveštena lica i crkvene ustanove potčinjene su zemaljskim zakonima u pogledu građanskijeh odnosa i imanja, u pogledu unutrašnjeg uređenja i uprave, upravljaju se prema statutima, koje potvrđuje knjaževska vlast”. A čl. 22. istog Ustava je izričit: „Odluke Sv. Sinoda o spoljašnjim poslovima da postanu izvršne i za svakoga obavezne potrebito im je vrhovno Knjaževsko odobrenje“, što naravno nije bilo sa rješenjem u spornom zapisniku, a čl. 21. utvrđuje spoljašnje poslove u koje bi spadalo sporno rješenje.

Uz to, na ovaj nelegalan način donijeto ‘’riješenje’’ glasi: ‘’Pošto je Velika Narodna Skupština Srpskog Naroda u Crnoj Gori održana u Podgorici dana 13.11. 1918. g. donijela odluku da se nezavisna Crna Gora ujedini sa Kraljevinom Srbijom, to i Sv. Sinod nalazi  cjelishodnim i opravdanim, da se i sv. autokefalna crkva u Crnoj Gori ujedini sa nezavisnom Pravoslavnom crkvom  u Kraljevini Srbiji, a zajedno s ovom sa cijelom Sv. Srpsko-Pravoslavnom crkvom u novoj državi Srba, Hrvata i Slovenaca’’.

Po Ustavu Sveti Sinod nije mogao donijeti jednu ovakvu odluku, jer mu sam Ustav to nije dozvoljavao a i da jeste, viđeli smo da nije postojao kvorum za odlučivanje. Sekretar je, dakle, samo tehničko lice i njegov potpis ima važnost kao i potpis svakog zapisničara ( članovi 14 i 27). On samo potvrđuje ono što se dogovorilo. Da su pak zapisnik potpisala i četiri člana, koliko je bilo dovoljno za odlučivanje, odnosno čak i svih sedam članova Sinoda (a ne samo tri, tj. predśednik i dva člana), to ne bi opet ništa značilo u pravnom smislu, jer po Ustavu Crnogorske pravoslavne crkve niko je nije mogao ukinuti  ili pripojiti nekoj drugoj crkvi. Bilo koji akt te vrste nije mogao biti zakonit. A i tako nezakonit akt, potpisalo je od neophodnih četiri, samo tri člana, od ukupno njih sedam. Dakle, zapisnik apsolutno nije bio pravno valjan dokument.  Povrh toga, u Ustavu  za Knjaževinu Crnu Goru 1905. god. u čl.136 se kaže: “Zabranjuje se svaka radnja, upravljena protiv istočno-pravoslavne crkve u Crnoj Gori”.

Cijeli ton ‘’zapisnika’’ sa ove ‘’śednice’’ je potpuno kapitulantski i inferioran spram države Srbije i njenog vođstva. U dijelu ‘’Predmet’’, gdje se definiše tema ‘’śednice’’ – koja je, kako se ističe, ‘’svestrano proučena’’ – navedeno je sljedeće: ‘’Da se nezavisna Srpsko-Pravoslavna Sv. Crkva u Crnoj Gori ujedini s autokefalnom Pravoslavnom Crkvom u Kraljevini Srbiji.’’ Očigledan je ovdje jedan nonsens: Pravoslavna crkva u Crnoj Gori nazvana je Srpskom, a to nije učinjeno sa Pravoslavnom crkvom u Srbiji!? Iz ovog – samo naizgled nebitnog, ali u suštini – izvanredno važnog detalja, pokazuje se potpuno reljefno i jasno kolika je bila potreba za podložništvom, podređenošću i dokazivanjem lojalnosti i bespogovorne odanosti spram srpske sile oličene u vojsci, državi i crkvi. Ili, ako se pogleda suština: kakav je i koliki je bio pritisak Vlade i Crkve Kraljevine Srbije na već reokupiranu i anektiranu Crnu Goru i u tim (ne)uslovima sasvim onemoćalu dotle autokefalnu Crnogorsku crkvu! Na kraju ‘’zapisnika’’ sa posljednje ‘’śednice’’ Sv. Sinoda Crnogorske pravoslavne crkve navode se prave adrese zbog kojih je donijeta odluka o ‘’samoukinuću’’ Crnogorske pravoslavne crkve i koje su zapravo i inspirisale, planirale i diktirale cjelokupan tok pokušaja uništenja crnogorske države, crkve i naroda-nacije: ‘’Gornje riješenje ima se dostaviti Njegovom Visokopreosveštenstvu Mitropolitu Srbije g. Dimitriju i Predsjedniku Vlade g. Stojanu Protiću’’.

U ‘’Glasu Crnogorca’’ od 28. X. 1920. g., povodom smrti Mitropolita Mitrofana Bana, objavljeno je sljedeće: ‘’Na Cetinju je ovijeh dana preminuo poslije mučnog bolovanja bivši crnogorski mitropolit Mitrofan Ban koji je na onakav kukavični i nedozvoljen način izdao svoga kralja, svoju pastvu i junačku Crnu Goru, koja ga je uzdigla na crkveni prijesto Crne Gore, na kome kroz toliko vjekova śeđahu viteški mitropoliti-vladari, na čelu sa mučenikom vladikom Danilom i Petrom I-Svetim, koji pred nikakvim nasiljem i opasnošću ne ustuknuše, niti pred ništavnošću života glavu prikloniše, nego slavno hrvašnj u odbranu ćasti, slobode i prava Crne Gore, vječitijem životom žive...Crnogorski narod neće dozvoliti, da ubuduće više nijedan poglavar Crnogorske crkve pođe putem Mitrofana Bana’’.

U knjizi ‘’Srpski zločini u Crnoj Gori’’, izdatoj od strane Kraljevske Crnogorske štamparije u Rimu 1921. g. stoji: ’’Mitropolit crnogorski (Mitrofan Ban) umro je koncem mjeseca septembra 1920. u 76. godini na Cetinju. Na samrtnom času izjavio je, da je u decembru 1918. pod prijetnjom smrti od strane Srba priznao aneksiju Crne Gore Srbiji i da je ovu izjavu učinio grofu Salisu, izaslaniku Vel. Britanije za anketu u Crnoj Gori. Potonje riječi mitropolitove su bile dirljivi apel na Kralja i narod crnogorski, tražeći da mu oproste ono što je i sam smatrao izdajstvom svoje otadžbine.’’ (R. Perović : 2008.; podv. G. S.) 

Mitropolit i budući patrijarh SPC, dr Gavrilo Dožić, jedan od članova Sv. Sinoda Crnogorske pravoslavne crkve koji su joj potpisali ‘’smrtnu presudu’’, u pismu Marku Petroviću-Njegošu iz Nikšića od 19. 11. 1921. g. – razočaran postupcima vlasti nove države-Kraljevine SHS i činjenicom što se ‘’vodi igra sa pravima uglednijeh i zaslužnih ljudi’’ – na kraju rezignirano zaključuje: ‘’Čisto mi je došlo da bačim sve i da idem na ona dva rala očevine u Moraču, pa makar čuvao ovce, ako ih bude bilo. Više mi se dosadilo i vidim, da za Crkvu i svještenstvo ne mogu učiniti ništa, pa se bolje skloniti, da bar ne nosim ime grobara Crnogorske crkve’’. No, bilo je već kasno i ponio ga je: ime grobara CPC nije bilo  moguće izbrisati!

Pošto Crna Gora 1918. godine nije ušla u sastav nove, jugoslovenske države, onako kako je propisivalo njeno ondašnje i u daljnjem kontinuitetu stalno trajuće punovažno pozitivno pravo,  već isključivo jednostranom voljom Srbije, srpske vojske i njenih ratnih saveznika, oružanom prinudom i golom silom, tj. njihovom faktičkom vlašću, jasno je da nikakvu važnost, vrijednost, legalnost i legitimnost ne može imati ni bilo koja posljedica ili pak odluka nekog organa, bilo svjetovnog ili vjerskog, koja proizilazi ili se poziva na pravno neutemeljen i ništavan izvor ’’ujedinjenja’’, a to je svakako tzv. Velika Podgorička Skupština. Ako je njena odluka o prisajedinjenju Crne Gore Srbiji slučaj poznat u pravu kao pravni akt inexistant (akt koji ne postoji), takav je onda i bilo koji drugi akt ili odluka koje slijede iz njega. To se odnosi kako na ’’odluku’’ Sv. Sinoda o ’’samoukinuću’’ sopstvene autokefalne Crnogorske pravoslavne crkve i ’’ujedinjenju’’ u autokefalnu Srpsku pravoslavnu crkvu, tako i na dekret regenta Aleksandra iz 1920. godine o ukidanju Crnogorske pravoslavne crkve.

III     Poništiti dekret regenta Aleksandra Karađorđevića o ukidanju Crnogorske pravoslavne crkve iz 1920. godine
 

Prije nego što je 17. juna 1920. godine regent Aleksandar donio riješenje i proglas o ujedinjenju ‘’svih pravoslavnih crkvenih oblasti’’ u Kraljevstvu SHS, što je praktično značilo i ukidanje Crnogorske pravoslavne crkve, dakako potpuno nelegalno i nelegitimno, tj. protivno pozitivnom pravu suverene i međunarodno priznate crnogorske države, održan je 13/26 maja 1919. godine ‘’zbor svih srpskih pravoslavnih arhijereja iz Kraljevstva SHS’’. Tom prilikom donijeta je odluka o jedinstvu ‘’svih Srpskih pravoslavnih crkvenih oblasti’’. U svome dekretu regent Aleksandar se poziva, između ostalog, i na ovu ‘’Odluku Druge Konferencije Arhijereja Ujedinjene Srpske pravoslavne crkve od 13/26. maja 1919. godine, u predmetu ujedinjenja Srpske pravoslavne crkve: Izriče se duhovno, moralno, i administrativno jedinstvo svih Srpskih pravoslavnih crkvenih oblasti, koje će se jedinstvo definisati i urediti svojim putem kada se ceo Arhijerejski Sabor Ujedinjene Srpske Crkve kao jedno nezavisno (autokefalno) telo sastane pod predsedništvom svoga patrijarha. Dotle se ovo ujedinjenje ima izraziti u jednom privremenom odboru episkopa, izabranom od ove episkopske konferencije…’’ Vidi se da ova odluka ujedinjuje ‘’sve Srpske pravoslavne crkvene oblasti’’, a Crnogorska pravoslavna crkva nije bila neka, tj. jedna od više pravoslavnih crkvenih oblasti u sastavu Srpske pravoslavne crkve, već je bila nezavisna, samostalna, autokefalna pravoslavna crkva, koja je imala na teritoriji suverene države Crne Gore svoje sopstvene dvije pravoslavne crkvene oblasti (Cetinjsku arhiepiskopiju i Zahumsko-Rasijsku eparhiju, a od 1913. godine i treću – Pećku eparhiju, jer je Metohiju od turske  okupacije 1913. oslobodila Vojska Kraljevine Crne Gore, pa je ta oblast Londonskim ugovom iz 1913. priznata kao integralni dio crnogorske Kraljevine!); imala je svoje organe na čelu sa Svetim Sinodom i odgovarajuća zakonska akta, među kojima i Ustav Sv. Sinoda i Ustav Pravoslavnih konsistorija u Knjaževini Crnoj Gori. Crnogorska crkva je 1909. godine donijela samostalno i  Zakon o parohijskom sveštenstvu u Knjaževini Crnoj Gori. Prema tome, ova odluka ’’zbora svih srpskih pravoslavnih arhijereja iz Kraljevstva SHS’’ je, takođe, bila nelegalna i  nelegitimna - što se tiče autokefalne Crnogorske crkve. Ona se naprosto ni po čemu nije mogla odnositi na Crnogorsku crkvu, tako da je sa pravnog (njenog) gledišta ova odluka nepostojeća, inexistent, pa kao takva ne može ni proizvoditi bilo kakve posljedice po Crnogorsku pravoslavnu crkvu.

Isti je slučaj i sa aktom regenta Aleksandra kojim se praktično ‘’ukida’’ Crnogorska crkva.  U ‘’Glasniku’’, službenom listu Ujedinjene Srpske pravoslavne crkve od 14. jula 1920. godine, objavljena je odluka Aleksandra Karađorđevića, donešena 17. juna 1920. godine, o ‘’Ujedinjenju svih pravoslavnih crkvenih oblasti u Kraljevstvu SHS’’. Odluka glasi: ‘’U ime Njegovog Veličanstva Petra i po milosti Božjoj i volji Narodnoj Kralja Srba, Hrvata i Slovenaca Mi Aleksandar Naslednik Prestola – Na predlog Zastupnika Našeg Ministra Vera, Našeg Ministra Prosvete, a po saslušanju Ministarskog Saveta i saglasno sa odlukom zbora svih srpskih pravoslavnih arhireja iz Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca od 13/26. Maja 1919. godine, rešili smo i proglašujemo: Ujedinjenje svih pravoslavnih crkvenih oblasti u Kraljevstvu Srba, Hrvata i Slovenaca, a naime: Arhiepiskopije beogradske i Mitropolije Srbije, Arhiepiksopije Karlovačke i Mitropolije srpske sa dalmatinskim episkopijama dalamtinsko-istrijskom i bokokotorskom, Arhiepiskopije Cetinjske i Mitropolije Crne Gore, Brda i Primorja, Mitropolija Skopske, Raško-prizrenske, Veleško-debarske, Pelagonijske, Prespansko-ohridske, Strumičke, jednoga dela Mitropolije Vodenske, Episkopije Poleanske, Mitropolija Bosne i Hercegovine-Dabro-bosanske,Hercegovačko-zahumske, Zvorničko-tuzlanske, Banjalučko-Bihaćske, – u jednu Avtokefalnu Ujedinjenu srpsku pravoslavnu crkvu Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca. Zastupnik Našeg Ministra Vera, Naš Ministar Prosvete, neka izvrši ovaj Ukaz. Aleksandar, s. r.

Odlukom Svetog Arhijerejskog Sinoda Vaseljenske patrijaršije br. 2056 od 19. marta 1920. g. se ‘’priznaje proglašeno ujedinjenje Crkava Srpske, Crnogorske i Karlovačke, kao i dviju dalmatinskih eparhija.’’ O tome se zvanično nalazi podatak u Glasniku Srpske pravoslavne crkve od 14. oktobra 1920. g., đe piše da Carigradska patrijaršija ‘’priznaje proglašeno ujedinjenje autokefalnih Crkava Srpske, Crnogorske i Karlovačke, kao i dviju dalmatinskih eparhija’’. (podv. G. S.) Srpska pravoslavna crkva je od Carigradske patrijaršije dva puta anatemisana, jer je njena ‘’autokefalnost nekanonski ustanovljena’’(Novak Kilibarda: 2010). Formalno je priznata 1879. g. (kao Mitropolija). Dakle, tek nakon proglašenja samostalne i nezavisne srpske države na Berlinskom kongresu 1978. g., što je još jedna potvrda pravoslavnog principa o poklapanju nezavisne države i samostalne, nacionalne autokefalne crkve u okviru njenih granica.

Povodom proglašenja tadašnjeg mitropolita Srbije Dimitrija Pavlovića patrijarhom Srpske patrijaršije, u ‘’Glasniku’’, Službenom listu Srpske pravoslavne patrijaršije br. 1., g. I, od 1/14. oktobra  1920. g. na strani 102 piše: ‘’Slično tome postupalo se i kod osnivanja nacionalnih autokefalnih oblasti u svima pravoslavnim državama. Tako su uzdignute katedre na stupanj autokefalne arhiepiskopije u prestonim  Srbiji, na Cetinju za crkvu u Crnoj Gori, u Bukureštu za Rumuniju, u Sofiji za Bugarsku, a u Rusiji dignut je arhijerejski presto druge prestonice u Moskvi na stupanj patrijaršije.’’ Iz ovog zvaničnog istorijskog dokumenta Srpske crkve vidi se da nema nikakvu činjeničnu osnovu njeno sadašnje, dakle, aktuelno zalaganje i tvrdnja, izrečena povodom nedavne pośete ukrajinskog patrijarha Crnogorskoj pravoslavnoj crkvi, da ne postoje nacionalne pravoslavne crkve, već samo jedna jedina, apostolska pravoslavna crkva. U zvaničnom biltenu Srpske pravoslavne crkve, kao što smo vidjeli, apodiktički se ističu ‘’nacionalne autokefalne oblasti u svima pravoslavnim državama’’, pa se poimenice nabrajaju grčka, srpska, crnogorska, rumunska, bugarska i ruska pravoslavna nacionalna crkva. I ovo je još jedan insajderski dokaz i priznanje (autogol!) same Srpske crkve da je 1918., odnosno 1920. godine, od strane srpske države (Kraljevine Srbije-Kraljevine SHS) i tada novouspostavljene srpske patrijaršije, nasilno i nezakonito ukinuta autokefalna, legalna i legitimna, nacionalna Crnogorska pravoslavna crkva, u to vrijeme priznata od svih nacionalnih, autokefalnih, pomjesnih pravoslavnih crkava (pa čak i od strane same dotadašnje Srpske mitropolije u Beogradu). Srpska crkva ovim dokumentom zapravo kaže: jeste, postojala je nacionalna Crnogorska crkva, jer je postojala nezavisna i međunarodno priznata crnogorska država, kao što postoje i dalje sve nacionalne pravoslavne autokefalne crkve u svim i dalje postojećim nezavisnim državama, ali sada više Crnogorske crkve nema budući da više nema ni države Crne Gore! Vrlo jednostavno. Dokaz više, odnosno još jedan dokaz-prilog u moru-mozaiku dokaza, da nakon uspostavljenja i obnove suverene i međunarodno priznate crnogorske države, postoje svi legalni i legitimni istorijski, pravni, državni, crkveni i kanonski preduslovi da se uspostavi i obnovi pređašnje stanje i u pogledu statusa autokefalne nacionalne pravoslavne Crnogorske crkve u državi Crnoj Gori.  

Kao što odluke tzv. Podgoričke Skupštine i Sv. Sinoda Crnogorske pravoslavne crkve iz 1918. godine  potpadaju pod pravni akt inexistant (akt koji ne postoji), isti je slučaj i sa aktom regenta Aleksandra Karađorđevića o ukinuću autokefalne Crnogorske pravoslavne crkve i njenom ’’ujedinjenju’’ u autokefalnu Srpsku pravoslavnu crkvu. Zato i ovaj akt regenta Aleksandra treba da se poništi i ’’odbaci i negira kao nešto što nije ni bilo, i, radeći tako, ne vrši se nikakvo nasilje ni prema kome...To je dužnost svih onih u čijim rukama se nalazi zaštita prava i zakonitosti.’’

IV    Autokefalna Pravoslavna Mitropolija ili Crnogorska pravoslavna crkva

Srpska pravoslavna crkva tvrdi da ‘’ni u crkvenim ni u državnim arhivama do 1918. godine ne postoji dokument iz koga bi se vidjelo da je mitropolija Crnogorsko-primorska imala naziv ‘Crnogorska pravoslavna crkva’ ’’.  Izgleda da ni iz Srpske pravoslavne crkve više niko ne negira da je Crnogorska pravoslavna crkva (bila i ostala) – autokefalna, jer je takvih dokumenata, čak i iz arhiva same Srpske pravoslavne crkve, toliko da je to očigledno. A što se tiče naziva ‘’Crnogorska pravoslavna crkva’’, negiranje da je on postojao, toliko je bez ikakvog smisla i značaja, da je, suštinski, čak potpuno irelevantno. Ipak, iza ove tvrdnje stoji nepromijenjeni stav Srpske pravoslavne crkve o nepriznavanju crnogorskog naroda i nacije i nezavisne i međunarodno priznate crnogorske države, te nacionalne, crnogorske pravoslavne crkve, tj. pravoslavne crkve crnogorskog naroda – Crnogorske pravoslavne crkve.  No, i ovđe idemo redom.

More je naučne literature i dokumenata istorijske, državno-pravne i crkveno-pravno-kanonske provenijencije, i to Crnogorske crkve, Srpske crkve, Carigradske patrijaršije, Ruske crkve, itd., iz kojih se vidi da je crnogorska crkva bila potpuno samostalna i autokefalna u okviru slobodne i suverene crnogorske državne teritorije, tj. da je bila jednaka i apsolutno ravnopravna sa svim drugim samostalnim, autokefalnim pravoslavnim crkvama i da nije ni u kom pogledu zavisila ni od jedne druge crkve – ni od Srpske, ni od Ruske, ni od Carigradske patrijaršije, već da su je isključivo za sve njih vezivali samo ‘’mir i ljubav’’.  Ovđe se mogu navesti jedino bitna dokumenta, a i od tih samo neka, što je sasvim dovoljno da se vidi da je riječ o autokefalnoj pravoslavnoj crkvi i to pod punim nazivom Crnogorske pravoslavne crkve. Autokefalnost Crnogorske pravoslavne crkve i njen puni naziv – ‘’Crnogorska Pravoslavna Crkva’’ (koji se od strane Srpske pravoslavne crkve u Crnoj Gori, kako vidimo, apodiktički negira), dvije su strane jednog istog pitanja, naime, objektivne činjenice i istine za Crnogorsku pravoslavnu crkvu, crnogorsku državu i crnogorski narod, te za ukupnu domaću i međunarodnu javnost i sve dobronamjerne ljude, na jednoj, i subjektivnog problema i neprihvatanja za Srpsku pravoslavnu crkvu u Crnoj Gori i Srpsku pravoslavnu crkvu (Beogradsku patrijaršiju) u cjelini.

 Proces uobličavanja i izgradnje stvarne autokefalnosti Crnogorske pravoslavne crkve počinje sa ustanovljenjem crnogorske ‘’teokratske’’ državne vlasti oko 1500 g. ‘’Veoma je važna činjenica da je mitropolite, od napuštanja zemlje potonjega Crnojevića, birao i postavljao Opštecrnogorski zbor. Ima više dokumenata u kojima crnogorski mitropoliti ističu legitimitet svoje vlasti, koju su dobili iz ruku dinastije Crnojevića’’. (Dr Danilo Radojević: 1991). Crnogorska ’’Teokratija’’, tj. Principat ili Vladikat, bila je ‘’jedinstveni primjer u svijetu, posebito u pravoslavlju. Već i ta istorijska činjenica je dovoljna za punu posebitost i zasebitost, odnosno samostalnost Crnogorske pravoslavne crkve’’. (Sreten Zeković: 1997. podv. S.Z). 

Crnogorska pravoslavna crkva, tj. Crnogorska mitropolija je postala ‘’konačno autokefalna’’ poslije bitaka u Lješkopolju (1603/4) i u Kosovom Lugu (1612), u kojima su Crnogorci, predvođeni mitropolitom Ruvimom II Boljevićem, porazili tursku vojsku. (Ibid., str. 36). U vrijeme vladike Danila Rusija priznaje stvarnu autokefaliju Crnogorske pravoslavne crkve. Jačanje oslobodilačke borbe crnogorskog naroda, crnogorske države i autokefalije Crnogorske pravoslavne crkve, nastavila se i u doba svih ostalih vladika i vladara iz dinastije Petrović-Njegoš. Petar I Petrović se potpisivao kao ‘’černogorski mitropolit’’, tako su ga oslovljavali i strani vladari, a u jednom pismu iz 1819. godine navodi ‘’prvo: da u ‘’Stanjeviću...postoji…jedan srednjevjekovni manastir, koji su moji pretšasnici davno sagradili na sopstvenom zemljištu ove nacionalne crkve; - drugo: da se pomenuti manastir ne nalazi na cesaro-kraljevskom imanju, nego na našem crnogorskom području’’. Njegoš u ugovoru o prodaji manastira Stanjevići 1839. g. spominje ‘’za sebe za njihove pretnike i nasljednike i za onijeh koji prikaživaju Naciju Crnogorsku i istu Naciju’’. (R. Perović : 2008). U Diptihu Ruske pravoslavne crkve iz 1850. godine uvrštena je Crnogorska mitropolija kao autokefalna crkva. Dr Nikodim Milaš (1845-1915), kanonista i crkveni velikodostojnik Srpske Pravoslavne Crkve, u svojoj knjizi ‘’Pravoslavno crkveno pravo’’ ističe: ‘’Po katalogu Carigradske patrijaršije, izdanom u aprilu 1855. godine, postojale su sljedeće pomjesne crkve sa svojom samostalnom upravom (autokefalne): 1. Carigradska, 2. Aleksandrijska, 3. Antiohijska, 4. Jerusalimska, 5. Kiparska, 6. Ruska, 7. Karlovačka, 8. Sinajska, 9. Crnogorska i 10. Crkva u Kraljevini Grčkoj.’’(podv. G. S.). Naknadno, tom broju od deset autokefalnih crkava priključene su one koje su autokefaliju dobile poslije Berlinskog kongresa, među kojima je i Crkva u Kraljevini Srbiji.

 Pravnik svjetskog ugleda Valtazar Bogišić, prije utemeljenja ustavno-pravne osnove CPC, sproveo je naučnu anketu o njenom statusu i položaju:

‘’1. Crnogorska crkva drži li se avtokefalna, a ako ne, pod čijom jurisdikcijom stoji, pod patriarhatom carigradskim ili pod Svjatimim Sinodom peterburžskim?

CG. (Crna Gora, nap. G. S.) Posve avtokefalna i osobenu jerarhiju ima.

H. (Hercegovina, nap. G. S) Pod patrijaršijom carigradskom, dakle nije avtokefalna.

2. Stoji li crnogorska crkva u kakvu odnošaju međusobnih darova s Sinodom peterburžskim ili s Patrijaršijom carigradskom? Daje li ovomu pošljednjemu kakvu godišnju potporu kao što daje Srbija i Grčka? Ima li još kakav drugi odnošaj među njima?

CG. Uzajamnosti nema, nego samo što Sinod šalje kad-kad na ime priloga crkvene utvariu, knjiga, odežda i t. d. što čine iz Rusije često i pojedini ljudi. Car Pavle Petrovič naznači godišnju pomoć Manastiru cetinskome od 1000 cekina. Šalju i sada taj prilog i od kad je crkovna uprava prešla k.  g. mitropolitu šalju njemu, a prije je primal i to crnogorska vlada.

Carigradskomu patrijarhu niti je kad što davala crnogorska crkva niti sad daje, niti joj (je) ko što u to ime iskao niti ište. Nema nikakva drugoga odnošaja, osim što se u novije vrijeme vladike crnogorske posvećuju u Petrogradu.

3. A u kome je odnošaju crnogorska crkva sa srpskom patrijaršijom u Karlovcima, a u kakvu s mitropolitom beogradskim, s bugarskim eksarhatom i s drugim avtokefalnim crkvama?

CG. Nema zvanična odnošaja nikakva, nego mir i ljubav’’. (V. Bogišić: 1999.)

Mitrofan Ban, ‘’Mitropolit Crnogorski i Brdski’’, kako je na naslovnoj stranici istaknuto, preveo je 1896. godine, a cetinjska Državna štamparija objavila, s ruskoga knjigu ‘’Sedam Tajna Novoga Zavjeta od Episkopa Silvestra’’. Crnogorski Mitropolit je 1901. godine napisao ’’Kratki Crkveni Ustav za sveštenike i učenike Bogoslovsko-učiteljske škole po Mihailovskom i Nikolajeviću’’. Najviši pravni akt jedne crkve mogao je donijeti samo poglavar autokefalne pravoslavne crkve što je Mitrofan Ban i bio. U Enciklopediji ‘’Slavari’’ (Sankt Peterburg, 1903.) stoji: ‘’Crnogorska crkva je samostalna (avtokefalna)’’. A Enciklopedija ‘’Britanica’’ (Encyclopedia Britannica) donosi ne samo podatke o autokefalnoj Crnogorskoj crkvi, već i o, u kontekstu crnogorskog jezika, literarnoj kulturi u svještenstvu začetoj u Obodskoj štampariji. U njenom jedanaestom izdanju iz 1911. g. u pododjeljku o religiji u Crnoj Gori piše: ‘’Crnogorska pravoslavna crkva je autokefalna grana Istočnog Pravoslavlja. Godine 1884. ova Crkva je i formalno odbranila svoju nezavisnost od pretenzija ruskog Sinoda’’. U tekstu o jeziku u Crnoj Gori pak: ‘’Crnogorski jezik je praktično identičan sa Srpsko-Hrvatskim: on demonstrira određene dijalektičke varijacije i pozajmljuje do određene mjere i iz Turskog i Italijanskog. Postojeći rukopisi i štampane knjige, prije svega psaltiri i jevanđelja, svjedoče o periodu literarne kulture u svještenstvu tokom perioda štamparije na Obodu. Ona je uspostavljena 1493 godine, svega nekoliko godina nakon što je Cahton uspostavio svoju prvu štampariju u Westminsteru. Uništena je od strane Turaka 1566. godine, nakon što je razaslala kopije jevanđelja u sve Slovenske zemlje’’. (R. Perović : 2008.) O crnogorskom jeziku akademik prof. dr Jožef  Bajza piše: ‘’A što se jezika tiče, Crna Gora zauzima posebno mjesto među Južnim Slovenima...Čak i u jeziku se manifestuje državna i nacionalna nezavisnost Crne Gore’’(J. Bajza: 1927; 1928; 2001). Akademik dr Radoslav Rotković u knjizi ’’Odakle su došli preci Crnogoraca’’ ističe da su ’’Crnogorci južnoslovenski narod zapadnoslovenskog porijekla, u prasrodstvu sa sjevernim Rusima i Poljacima, posebno iz njihovog Zapadnog Pomorja (Pomorze Zachodnie)’’(R. Rotković: 2000). Dr Čedomir Bogićević u ’’Crnogorskom pravno-istorijskom rječniku’’ navodi da je crnogorski narod ’’jedini među južnoslovenskim narodima, koji u svome jeziku ima 33 glasa (fonema) i 33 grafema (sada, prema Pravopisu, po 32)’’ (Č. Bogićević: 2010). U knjizi ’’Crnogorski pravopis’’ akademik prof. dr Vojislav Nikčević ističe da ’’mi ne prihvatamo, jer je nenaučno a politički štetno, da se crnogorski jezik predstavlja i tretira kao podvarijanta, dijalekat srpskog jezika. Crnogorski jezik genetički, tipološki i strukturno gledano, nije ništa drugo do podsistem, varijanta, slovjenskog jezičkog sistema, markantno oformljena u prepoznatljiv narodni jezik zavisan od postanka i razvitka Dukljana (Zećana)-Crnogoraca’’ (Vojislav Nikčević: 1997). 

U članu 1. ‘’Ustava Svetoga Sinoda u Knjaževini Crnoj Gori’’ iz 1903. g. se kaže: ‘’Avtokefalna pravoslavna Mitropolija u Knjaževini Crnoj Gori, kao član jedine, svete, katoličanske i apostolske crkve, kojoj je pastironačelnik i glava Gospod i Bog naš Isus Hristos, čuva i održava jedinstvo u dogmatima i kanoničkim ustanovama sa svima drugima pravoslavnim, avtokefalnim crkvama, i ovo će jedinstvo ona čuvati i održavati do vijeka.’’ O autokefalnosti Crnogorske pravoslavne crkve govore i članovi 2. i 15. pomenutoga Ustava. U ‘’Ustavu za Knjaževinu Crnu Goru’’ 1905. g. u članu 40. piše: ‘’Državna vjera je u Crnoj Gori istočno pravoslavna. Crnogorska je crkva autokefalna.  Ona ne zavisi ni od koje strane Crkve, ali održava jedinstvo u dogmama  s istočno pravoslavnom Vaseljenskom crkvom. Sve ostale priznate vjeroispovijesti slobodne su u Crnoj Gori.’’

U knjizi ‘’Pedeset godina na prestolu Crne Gore 1860-1910’’, iz 1910. godine piše: ‘’Godine 1888. Mitropolit Mitrofan bio je izaslan od Knjaza Gospodara kao predstavnik Crnogorske crkve u Rusiju, u Kijev, da prisustvuje velikom slavlju ruskom – slavlju devetstogodišnjice primanja Hrišćanstva, i tom prilikom je, na dan 15. jula, služio službu Božju zajedno sa kijevskim mitropolitom Platonom i beogradskim Mihailom’’. (Dr Lazar Tomanović, reprint, ‘’DOB’’, 1997.). Povodom dvadesetpetogodišnice arhijerejske službe mitropolita Mitrofana Bana , 1910. godine, u čestitci Antonija, mitropolita petrogradskog, želi se ‘’dobro Crnogorske crkve’’, carigradskog patrijarha Joakima da ‘’Gospod…podari…darove…svetoj Crnogorskoj crkvi’’, a arhiepiskop beogradski i mitropolit Srbije Dimitrije Pavlović, upućuje pozdrave ‘’dragoj nam bratskoj Crnoj Gori’’ i ističe da ‘’Srpska crkva kao sestra i po vjeri i narodnosti dijeli radost Crnogorske crkve’’. Ustavno-pravna i crkveno-kanonska autokefalija CPC se istorijski samouobličila, dovršila i zaokružila do 1910. g., jer je to bio ‘’obavezan preduslov i priprema za Kraljevinu’’. (S. Zeković: 1997., podv. S.Z). 

Carigradska patrijaršija je 19. februara 1922. g., izdala tomos, u kojemu se ‘’priznaje proglašeno jedinstvo autokefalnih crkava: Srpske, Crnogorske i Karlovačke, kao i dviju dalmatinskih eparhija’’. Kao što je očigledno iz svih ovih dokumenata različitog izvora i porijekla, nepobitna je istorijska, pravna i crkveno-kanonska činjenica da je Crnogorska pravoslavna crkva djelovala kao autokefalna i apsolutno nezavisna i ravnopravna u odnosu sa svim drugim pravoslavnim crkvama i to pod svojim punim nazivom kao Crnogorska pravoslavna crkva. Toliko što se tiče kanona!

V   Tzv. ‘’Pravoslavnu crkvu u Crnoj Gori’’ čine četiri eparhije Srpske pravoslavne crkve

To da je Mitropolija – o kojoj govore Bogišić, Ustav Sv. Sinoda Crnogorske pravoslavne crkve, Ustav Knjaževine Crne Gore, dr Nikodim Milaš i mnogo drugi istaknuti kanonisti, istoriografi i leksikografi, dokumenti i istorijski izvori – stara, prava, istinska, istorijska autokefalna Crnogorska pravoslavna crkva, za razliku od sadašnje ‘’Mitropolije’’ Crnogorsko-primorske Srpske pravoslavne crkve, koja je obična, jedna od više njih, eparhija Srpske Pravoslavne Crkve, a ne nikakva Mitropolija, niučemu i nimalo crnogorska dokazuju i odluke same Srpske pravoslavne Crkve. Posebno ona kojom je Srpska Pravoslavna Crkva (Beogradska patrijaršija) 2006. g., odmah nakon obnove suverenosti crnogorske države, formirala – a tek ove, 2010. g., javnosti obznanila – ‘’novu’’ crkvenu organizaciju u Crnoj Gori, tzv. ‘’Pravoslavnu crkvu u Crnoj Gori’’. Ovo je još jedan pokazatelj da čitava Crna Gora potpada pod jurisdikciju Srpske pravoslavne crkve (Beogradske patrijaršije) kao vjerske organizacije čije je śedište izvan Crne Gore, tj. u Srbiji (Beogradu). Takođe, i dokaz da nema govora da je makar jedan dio teritorije Crne Gore pod duhovnom jurisdikcijom tzv. ’’matične  pravoslavne crkve’’ sa śedištem na Cetinju, tj. ‘’Crnogorsko-primorske mitropolije’’, kao tobože samostalne i ‘’nezavisne’’ od Srpske pravoslavne crkve. Kako je ustanovljena ova ‘’nova’’ crkvena organizacija, koju čak ni Srpska pravoslavna crkva više ne spominje i koja joj je potrebna samo u funkciji da zametne tragove njene nečiste savjesti prema Crnoj Gori i sačuva uzurpirano i oteto materijalno-duhovno bogatstvo crnogorske države?

Episkopi Srpske pravoslavne crkve čije eparhije pokrivaju i dijele državnu teritoriju Crne Gore održali su śednicu svog Savjeta i zatražili su da se Mitropolija crnogorsko-primorska i druge eparhije sa ovog «kanonskog područja» Srpske pravoslavne crkve ubuduće nazivaju samo – Pravoslavna crkva u Crnoj Gori. Odluka glasi: ‘’Pravoslavnu crkvu u Crnoj Gori sačinjavaju eparhije Srpske pravoslavne crkve: Mitropolija crnogorsko-primorska i eparhije Budimljansko-nikšićka, Zahumsko-hercegovačka i Mileševska’’. Što će sada reći oni koji su ‘’argumentovano’’ dokazivali da pravoslavnu crkvu u Crnoj Gori ne treba doživljavati kao Srpsku pravoslavnu crkvu, već kao ‘’Mitropoliju crnogorsko-primorsku’’? Gostujući na TV ‘’IN’’, u emisiji ‘’Živa istina’’, aktuelni Predśednik Crne Gore Filip Vujanović izjavio je da izgleda jedino on i mitropolit Amfilohije ‘’cetinjsku mitropoliju’’ zovu ‘’Crnogorsko-primorska mitropolija’’, a svi ostali ‘’mitropolijom’’, tj. eparhijom Srpske pravoslavne crkve (Beogradske patrijaršije).

Međutim, iako je ovo tačno zapazio, Predśednik Crne Gore Filip Vujanović nije iz toga do sada, nažalost, izvukao zaključak da je ‘’nešto trulo’’ u ‘’Crnogorsko-primorskoj mitropoliji’’, već i dalje nastavlja, ‘’ničim izazvane’’(baš nasuprot,  Srpska pravoslavna crkva stalno baca ‘’bokserske rukavice’’ u lice crnogorskoj državi i njenom multikulturalnom-interkulturalnom biću), srdačne ‘’susrete bliske vrste’’ sa predstavnicima i čelnicima Srpske pravoslavne crkve. Jer, kako sa stanovišta jedne suverene i međunarodno priznate države objasniti da jedan dio njene teritorije (ako se Mitropolija crnogorsko-primorska tretira kao eparhija Srpske pravoslavne crkve, kao što i piše u prethodno citiranoj odluci i što jeste fakat, onda je u pitanju čitava Crna Gora), potpada pod jurisdikciju vjerskih organizacija čije je śedište van nje? Riječ je o Zahumsko-hercegovačkoj i Mileševskoj eparhiji Srpske pravoslavne crkve iz Bosne i Hercegovine i Srbije. Aktuelni crnogorski Predśednik Filip Vujanović bi se mogao i morao ugledati na crnogorskog knjaza i kralja Nikolu I Petrovića Njegoša koji 1878. g. u pismu hrvatskom nadbiskupu Štrosmajeru, u kojem ga moli da posreduje kod Svete Stolice za obnovu Barske arcibiskupije, navodi sljedeće: ‘’Crna Gora, kao priznata nezavisna država, ne bi mogla podnositi da joj jedan dio državljana, ma i samo u duhovnom pogledu, zavisi od jedne vlasti koja se ne nalazi u njezinoj granici…’’ Današnja Crna Gora, iako je u istom rangu, dakle, suverena, vidimo, može ‘’podnositi’’ i ovo o čemu govori kralj Nikola. Sve zavisi od toga ko joj je na čelu!

Odluka episkopa Srpske pravoslavne crkve čije eparhije pokrivaju područje Crne Gore (dakle, i iz stranih, drugih suverenih država, čime Srpska pravoslavna crkva dokazuje da ne priznaje Crnogorce, crnogorsku naciju, crnogorski jezik, a to znači nikakvu crnogorsku državu, već isključivo gleda na Crnu Goru kao provincijalni, geografski, teritorijalni pojam ili dio velike Srbije) o ‘’ustanovljenju’’ Pravoslavne crkve u Crnoj Gori, naišla je na  veliko zanimanje javnosti. Srpski istoričar Čedomir Antić iz Beograda ovu odluku vidi kao predvorje budućnosti u kojoj ‘’više neće biti riječi o mitropoliji ili arhiepiskopiji SPC’’. Po njemu, ‘’Pravoslavna crkva u Crnoj Gori predstavlja buduću autokefalnu crnogorsku pravoslavnu crkvu’’.

Na optužbe i sumnje da polako pripremaju ‘’secesiju’’ od ‘’majke crkve’’, čelnici Srpske pravoslavne crkve u Crnoj Gori to energično demantuju. Iz ‘’matice’’ im, međutim, poručuju: ’’To su,ipak, samo stavovi – reči koje ostaju zapisane – a dela su ta koja daju konačan odgovor’’. D(j)ela su pretočena u činjenice koje smo ovđe iznijeli. Krajem druge i početkom treće decenije dvadesetog vijeka, nestala je autokefalna Crnogorska pravoslavna crkva i suverena crnogorska država, a pokušalo se zatrijeti ime crnogorskog naroda. Pokazalo se da je sudbina Crnogorske pravoslavne crkve neodvojiva od obnove njene crnogorske države i njenog crnogorskog naroda.

Ne priznajući teritorijalnu cjelovitost i međunarodno priznanje Crne Gore, ne poštujući crnogorsku istoriju, naciju, crkvu, smatrajući da je ona privremena, prolazna država, predstavnik Srpske pravoslavne crkve u Crnoj Gori Velibor Džomić kaže da su ‘’Mitropolija i ostale eparhije u Crnoj Gori nastale mnogo prije Crne Gore i njihove granice nikako ne mogu da budu po linijama koje datiraju od Drugog zasijedanja AVNOJ-a 1943. godine u Jajcu.’’

Primjećuje se da Srpska pravoslavna crkva u Crnoj Gori kontinuirano sprovodi ‘’reforme’’ kada je riječ o svom organizacionom ustrojstvu. Jedno vrijeme se insistiralo na Mitropoliji crnogorsko-primorskoj, kasnije  se ona ‘’popunila’’ sa nekoliko eparhija, a već od početka ‘’dopunila’’ (a to znači i državna teritorija Crne Gore van jurisdikcije Mitropolije) sa eparhijama čije je śedište izvan naše zemlje. Ali, nikako da ‘’Pravoslavna crkva u Crnoj Gori’’ obuhvati čitavu državnu crnogorsku teritoriju – bez pomoći sa strane, tj. iz centara van nje – onako kako je bilo u okviru autokefalne Crnogorske pravoslavne crkve koja je imala svoje śedište u Crnoj Gori, u Cetinjskom Manastiru i u čijoj je samostalnoj nadležnosti bila cjelokupna vjerska organizacija i vjerski život u zemlji. Naravno, to nije ni moguće kada se radi o Srpskoj pravoslavnoj crkvi, odnosno sadašnjoj njenoj ‘’Mitropoliji’’-eparhiji Crnogorsko-primorskoj. Iz prostog razloga: śedište i glava, autokefalija Srpske crkve je u Beogradu, u državi Srbiji. Kleronacionalistički krugovi i u Srpskoj crkvi i u državi Srbiji stalno sanjaju o obnovi osvajačkog i imperijalnog Dušanovog carstva. Događaji iz 1918-1920. g., tj. prisajedinjenje Crne Gore Srbiji, ukidanje Crnogorske pravoslavne crkve i vaspostavljanje Patrijaršije u Beogradu, za Srpsku pravoslavnu crkvu kako je dobro primijetio prof. dr Branko Petranović, ‘’bilo je ispunjenje Dušanovog zavjeta’’. Upravo zbog toga, kakva god bila reorganizacija pravoslavne crkve u Crnoj Gori pod jurisdikcijom Srpske pravoslavne crkve, koju ona s vremena na vrijeme vrši, rezultat je uvijek isti: negiranje autokefalnosti Crnogorske crkve, crnogorske nacije, crnogorske kulture, crnogorskog jezika, crnogorskog multikonfesionalnog, multietničkog, multikulturalnog-interkulturalnog bića, suverene i međunarodno priznate države Crne Gore.

Očigledno je da svi istorijski, državno-pravni i crkveno-pravni dokumenti pokazuju da tzv. ’’Pravoslavna crkva u Crnoj Gori’’ nije i niti može postati i niti će biti ikada nekadašnja (nasilno ukinuta od strane vojske Kraljevine Srbije-Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca i Srpske pravoslavne crkve) i sadašnja autokefalna Crnogorska pravoslavna crkva koja je obnovljena na istorijskim, crnogorskim suverenim državno-pravnim i autokefalnim crkveno-kanonskim temeljima Crnogorske pravoslavne crkve i pravoslavnoj tradiciji svog prethodnog viševjekovnog postojanja.

Prava crnogorska Mitropolija je Crnogorska pravoslavna crkva, a ‘’Mitropolija’’ vladike Amfilohija (ili ova najnovija prevara, u liku odluke Srpske pravoslavne crkve, o ustanovljenju tzv. ‘’Pravoslavne crkve u Crnoj Gori’’, što je još jedno, insajdersko, priznanje da je čine nekoliko eparhija srpske crkve), samo je fingiranje i falsifikat Crnogorske crkve o kojoj govore i potvrđuju je u njenoj istini i autentičnosti brojni  i raznovrsni istorijski, državni, pravni i crkveno-kanonski dokumenti.

VI     Crnogorsko-primorska ‘’Mitropolija’’ Srpske pravoslavne crkve nastavlja falsifikovanje i uzurpaciju imena, istorije i (zasad) svojinskih  prava istorijske  autokefalne Cetinjske Mitropolije, tj. Crnogorske  Pravoslavne crkve

Zato svakako treba i više puta podvući da Sveta autokefalna crkva u Crnoj Gori, tj. Crnogorska Pravoslavna Crkva (ili kako u odluci regenta Aleksandra iz 1920. g. o njenom, u isto vrijeme, i ukinuću i insajderskom priznanju, piše: ‘’Arhiepiskopija Cetinjska i Mitropolija Crne Gore, Brda i Primorja’’), i istorijski i aktuelno, nema niti može imati bilo kakav kontinuitet ili vezu sa sadašnjom tzv. Mitropolijom crnogorsko-primorskom (ustanovljenom opet aktom kralja Aleksandra iz 1929. g. kao samo jednom od mnogih eparhija Srpske pravoslavne crkve, suštinom i bićem bez ikakve veze sa imenom ‘’Mitropolije’’, tj. nekadašnje autokefalne Crnogorske crkve), koja uopšte ne pokriva cijelu državnu teritoriju Crne Gore.

U Ustavu Srpske pravoslavne crkve iz 1931. g., u članu 12, pod brojem 20, ‘’navedena je među djelovima Srpske pravoslavne crkve i ‘Crnogorsko-primorska eparhija sa sedištem na Cetinju’. U Ustavu Srpske pravoslavne crkve iz 1957. godine, sa svim izmjenama i dopunama do 1985. godine, u članu 14. položaj Crnogorsko-primorske  eparhije Srpske pravoslavne crkve, čiji arhijerej nosi titulu mitropolita, regulisan je na istovjetan bačin kao u Ustavu iz 1931. godine’’. (Novak Adžić: 2010.). Svi ovi akti Srpske pravoslavne crkve, dakle, nemaju bitnog značaja, jer se, i od 1920. do 1929., kao i sve do danas, od strane uzurpatorske Srpske pravoslavne crkve ne poštuje državna teritorija Crne Gore, pa je ona, između ostalog, ispresijecana vjerskim nadležnostima, kako unutar nje tako i van državnih granica, od strane raznih srpskih eparhija, kako tzv. Crnogorsko-primorske ‘’Mitropolije’’ tako i drugih iz sada novih, suverenih država sa prostora bivše SFRJ.

Sadašnja Crnogorsko-primorska ‘’Mitropolija’’ Srpske pravoslavne crkve nije ona nekadašnja autokefalna Crnogorska pravoslavna crkva, već obična, jedna od mnogih, eparhija Srpske pravoslavne crkve. Nazvana je ‘’Mitropolijom’’ isključivo radi istorijske prevare i obmane, ne bi li se nekako zatrlo śećanje na autokefalnu Crnogorsku (pravoslavnu) crkvu. Zato Srpska pravoslavna crkva falsifikuje svoju cetinjsku ispostavu-‘’Mitropoliju’’, kao nekadašnju autokefalnu Crnogorsku pravoslavnu crkvu, tj. Avtokefalnu pravoslavnu Mitropoliju u Crnoj Gori ili autokefalnu Arhiepiskopiju Cetinjsku i Mitropoliju Crne Gore, Brda i Primorja (samo, naravno, bez pominjanja autokefalije i crnogorstva!), a sadašnju (i vazdašnju, jer je nasilno i nepravedno ukinuta), Crnogorsku pravoslavnu crkvu kao ‘’sektu’’. Crnogorska pravoslavna Crkva je, podśetimo se, obnovljena na Lučin dan 1993. godine.

I ‘’epizoda’’ sa formiranjem ‘’Pravoslavne crkve u Crnoj Gori’’ pokazuje da se u ‘’sporu’’ između Crnogorske i Srpske pravoslavne crkve uopšte ne radi o pitanju autokefalnosti – i tobože o tome da li će ili ne Srpska pravoslavna crkva ‘’dopustiti’’ autokefalnost Crnogorske pravoslavne crkve ili će možda sadašnja ‘’Mitropolija’’-eparhija Srpske pravoslavne crkve dobiti autokefalnost (što je u biti pseudoproblem kao što je ranije bio i da li će se Crna Gora ‘’odvojiti’’ od Srbije i osamostaliti) – već o klasičnom uzurpatorskom, nasilnom, nelegalnom i nelegitimnom činjenju Srpske pravoslavne crkve, ali i nekadašnje  države Srbije i države-kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca (Jugoslavije) prema državi Crnoj Gori i autokefalnoj Crnogorskoj crkvi. To pokazuju, kao što smo vidjeli, sve odluke, i državne i crkvene, od tzv. Podgoričke skupštine 1918., nelegalne sjednice Sv. Sinoda Crnogorske pravoslavne Crkve, odluke regent Aleksandra o ukinuću autokefalnosti Crnogorske Pravoslavne Crkve, pa sve do savremenosti, do pokušaja falsifikovanja mitropolita Amfilohija istorijskih činjenica o autokefalnosti Crnogorske Pravoslavne Crkve, nedavnog obznanjivanja Srpske pravoslavne crkve o osnivanju ‘’Pravoslavne crkve u Crnoj Gori i ‘’objašnjenju’’ mitropolita Amfilohija o eventualnom proglašenju sadašnje ‘’Mitropolije’’-eparhije Srpske pravoslavne Crkve ‘’autokefalnom’’.

U temelju svih ovih događanja i protivzakonitog i protivkanonskog rada prema državi Crnoj Gori i autokefalnoj Crnogorskoj Pravoslavnoj Crkvi, u vremenskom rasponu od jednog vijeka, jeste nepriznavanje od strane i države Srbije i Srpske pravoslavne Crkve postojanja crnogorske nacije, njene posebne, autentične kulture, trajno suverene i međunarodno priznate države Crne Gore i autokefalne Crnogorske crkve. To je osnovni problem, a ne da ili ne autokefalnost Crnogorske pravoslavne Crkve.  I to je u biti ne naš problem, jer ga Crna Gora i ne produkuje, već vjekovni problem države Srbije i Srpske crkve, koja u savremenoj istoriji pokušava da na necivilizovan i modernosti neprimjeren način istrajava u svom naumu da velikodržavnom i velikokonfesionalnom konzervativnom i arhaičnom politikom, kleronacionalističkim i šovinističkim pristupom bude politički hegemon u regionu Zapadnog Balkana. Zato je ona nakon ratova na prostoru bivše SFRJ, te demokratskog referenduma 2006. godine kojim je Crna Gora obnovila svoju suverenu državu i poslije gubitka međunarodno-pravnog spora sa suverenom državom Kosova, sada ponovo u nedemokratskom i autoritarnom, centralističko-velikodržavno-imperijalnom sukobu sa Vojvodinom i Sandžakom.

Srpska crkva agresivno i ekskluzivno poistovjećuje etničko-nacionalnu i vjersku pripadnost, tako da pripadnik nijedne konfesije van pravoslavlja ne može nacionalno biti Srbinom. Ova etnokleronacionalistička politika (udružena sa sličnim konceptima po kojima ako si pravoslavac ne možeš nacionalno biti Hrvat, ili ako si pripadnik islamske vjere ne možeš biti Srbin ili Hrvat), dovela je do krvavog međuetničkog i međuvjerskog rata na prostoru bivše SFRJ i stalno sve više produkuje smanjivanje teritorije i suverene nadležnosti države Srbije koja danas još uvijek nije u potpunosti definisala osnovne atribute svake državnosti: teritoriju, stanovništvo, suverenost. Možda rat ove vrste od svih bivših republika Jugoslavije nije pohodio jedino Crnu Goru upravo zbog toga što su na njenom tlu odvajkada egzistirali drugačiji i etnički i vjerski rezoni i što je suživot bio realna životna činjenica u dužem vremenskom periodu. Ovi pozitivni etnički i  vjerski procesi u Crnoj Gori koji znače veliki, možda i presudni doprinos stabilnosti zemlje, učinili su da danas crnogorsku naciju čine ne samo pripadnici pravoslavne, već i islamske i katoličke religije.

Crna Gora je primjer u svjetskim relacijama tolerantnog, demokratskog, civilizovanog i stabilnog međuvjerskog i međunacionalnog suživota za što dobija priznanja od Evropske Unije i cjelokupne međunarodne zajednice. Crnogorska pravoslavna crkva u potpunosti baštini jednu takvu civilizacijsku i interkulturalnu tradiciju i vrijednost, za razliku od Srpske pravoslavne crkve koja je svoju u savremenoj istoriji posebno pogubnu praksu od 1918. godine prenijela i u Crnu Goru. Rezultat takve politike je poražavajući već duže vrijeme, najviše za samu Srbiju, njenu naciju i crkvu, sve njene građane, ali i za ukupnu stabilnost, bezbjednost, saradnju i evro-atlantske perspektive svih zemalja i  naroda u regionu. Crna Gora ima nadasve egzistencijalnu obavezu prema svojim građanima, sadašnjim i budućim generacijama, da svim raspoloživim državnim sredstvima onemogući na svojoj teritoriji jednu ovakvu pogubnu kleronacionalističku i velikodržavnu asimilatorsku praksu.

VII    Pokušaj mitropolita SPC Amfilohija 1992. g. da falsifikuje kanonsku autokefalnost Crnogorske crkve

Viđeli smo da postoje brojni dokazi i dokumenti iz različitih istorijskih, vjerskih i političkih izvora koji očigledno i činjenično potvrđuju da je Crnogorska pravoslavna crkva bila autokefalna. To dobro zna i mitropolit Srpske pravoslavne crkve u Crnoj Gori Amfilohije, pa čak i insajderski priznaje i potvrđuje pokušajem da falsifikuje istorijska dokumenta o autokefalnosti Crnogorske pravoslavne crkve.  Naime, on je ‘’na vrijeme’’, idući u susret budućim događajima, još 10. juna 1992. uputio pismo tadašnjem ruskom patrijarhu Alekseju II s molbom da se donese ‘’rješenje o nekanonskom i pogrešnom unosu u Diptih Ruske pravoslavne crkve 1850. godine Crnogorske mitropolije kao autokefalne crkve i postojeće u Diptihu opovrgnuti, zato što okolnosti i u našoj svetoj Srpskoj pravoslavnoj crkvi pokazuju da postoje tendencije raskola u Crnoj Gori. Pripadnici autokefalije tzv. Crnogorske crkve pozivaju se isključivo na Diptih iz 1850. godine Ruske crkve, na osnovu kojeg su unijeli u ‘Sintagmu Svetih kanona’ (Ralis ipotlis) naziv ‘autokefalna crnogorska mitropolija’ (1856) između ostalih autokefalnih crkava.’’ (R. Perović : 2008). Dakle, mitropolit Srpske pravoslavne crkve Amfilohije je tražio da se autentičan i pravovjeran, orginalan i izvoran dokument proglasi ništavnim, nepostojećim i falsifikatom u cilju onemogućavanja obnove autokefalnosti Crnogorske crkve. Ovaj pokušaj falsifikata i negiranja kanonske autokefalnosti Crnogorske crkve mitropolita Amfilohija je ujedno i njen pravi dokaz, s jedne, ali i potvrda utemeljenosti ‘’kanonske’’ priče Srpske pravoslavne crkve i, nažalost, nekih aktuelnih političkih prvaka Crne Gore. Ovo je i dokaz da bi bilo kakvo, eventualno, proglašenje autokefalnosti sadašnje Mitropolije Crnogorsko-primorske Srpske pravoslavne crkve, moglo biti isključivo politikantska farsa i prevara, bez istorijskog i pravnog utemeljenja.

Na istom ‘’fonu’’ negiranja i falsifikovanja autokefalnosti Crnogorske pravoslavne crkve je i nedavno ‘’objašnjenje’’ mitropolita Amfilohija pod kojim i kakvim ‘’uslovima’’ bi se moglo govoriti o autokefalnosti Crnogorske crkve. Mitropolit Srpske pravoslavne crkve Amfilohije, ovim povodom, kaže da je kralj Nikola dao autokefalnost crnogorskoj Mitropoliji i da ona nije tražila, a po njemu je trebala, od drugih crkava priznanje autokefalnosti. Tačno je da Crnogorska crkva nije tražila autokefalnost, jer je ona vjekovima bila de fakto autokefalna. I, hronološki gledano, onda joj je to i de jure prihvaćeno i potvrđeno od strane svih pravoslavnih instanci, od Moskve do Carigrada, uključujući tada i Beograd, tj. tadašnju Beogradsku (Srpsku) Mitropoliju. I sada Crnogorska crkva nema potrebu da traži autokefalnost, jer je po svim dokumentima ona dokazana istorijska autokefalna crkva. ‘’…Kralju Nikoli nije padalo na pamet da traži od nekoga tomos (odobrenje) za već potpuno samostalnu, autokefalnu i od svijeh priznatu Crnogorsku pravoslavnu crkvu. Da mu je to bilo potrebito, on bi tomos vrlo jednostavno dobio. Stvarno, pravno i kanonsko stanje je bilo takvo da se posebni i novi tomos nije opšte javljao kao pitanje i potrebitost’’. (S. Zeković: 1997., podv. S.Z). 

Mitropolit Srpske pravoslavne crkve Amfilohije dovođenjem u vezu Kraljevine Crne Gore i autokefalnosti pokušava u suštini, jer mu je to najpreče, da pokaže da nema više govora o obnovi ili povraćaju  nekadašnje (dakako i sadašnje) autokefalne Crnogorske crkve. Prije svega zbog realne mogućnosti da Srpska crkva na teritoriji države Crne Gore ostane bez znatnih materijalnih dobara, jer se do sada ponašala kao država u državi. Zato u prilog tome izmišlja hiljadu razloga: te je sada teže doći do autokefalnosti, te ova ili ona crnogorska oblast nije ranije bila u sastavu crnogorske države, odnosno Mitropolije (čime de fakto priznaje da je nekadašnja, istorijska, prava Mitropolija bila Crnogorska pravoslavna crkva, a da ‘’njegova’’ sadašnja  Mitropolija Srpske Pravoslavne Crkve to nije i da je falsifikat one stare, ranije i sadašnje, dakle, prave, crnogorske Mitropolije i Crkve – autokefalne Crnogorske pravoslavne crkve).

Govoreći o ‘’autokefalnosti’’ mitropolit Amfilohije ne spominje Crnogorsku pravoslavnu crkvu niti crnogorsku državu niti crnogorski narod, a sve su to subjekti koji se moraju pitati o crkvenim (državnim), materijalnim i duhovnim, dobrima i vjerskom kulturnom (državnom) nasljeđu. Crnogorska crkva je vjekovima bila de fakto autokefalna i to joj je i de jure potvrđeno i u dugom vremenskom periodu prihvatano i od Ruske crkve i Vaseljenske patrijaršije, kao i od svih drugih autokefalnih pravoslavnih crkava, a sve do 1918. godine čak i od same Pravoslavne crkve u Srbiji.

 Međutim, sve i da dođe do ‘’autokefalnosti’’ sadašnje ‘’Mitropolije’’ Srpske pravoslavne crkve, dakle, u okviru Srpske pravoslavne crkve (SPC)-Beogradske patrijaršije kao ‘’majke crkve’’, to ni u kom slučaju ne može biti ‘’buduća autokefalna Crnogorska pravoslavna crkva’’. Najviše što bi to moglo značiti bio bi pokušaj Srpske pravoslavne crkve da se kako-tako sačuvaju – s pravom i legalno ‘’ugrožena’’ od strane i crnogorske države i Crnogorske pravoslavne crkve, svih crnogorskih građana i Crne Gore u cjelini kao države, jer njoj sve to pripada – enormna materijalna bogatstva i dobra koja Srpska pravoslavna Crkva (SPC)-Beogradska patrijaršija u Crnoj Gori decenijama nelegalno i nezakonito prisvaja i pośeduje. U pitanju je zaista posljednja linija odbrane Srpske crkve u Crnoj Gori, jer je proglašenjem Crne Gore kao samostalne države 2006. g. nastupilo vrijeme kada će se teško dalje moći održavati stanje da je Srpska pravoslavna crkva praktično država u crnogorskoj državi, za koju ne važe pozitivni zakoni države Crne Gore.

Sve što je rekao mitropolit Amfilohije povodom mogućnosti proglašenja autokefalnosti sadašnje tzv. Crnogorsko-primorske Mitropolije Srpske pravoslavne crkve predstavlja unižavanje Crnogoraca, crnogorske države i njene istorije, časti, slobode i prava Crne Gore, vjekovne borbe brdskih crnogorskih plemena sa današnje teritorije crnogorske države  da se ujedine sa maticom, starom Crnom Gorom i Cetinjem, kao simbolom – kako navedoše u pismu knjazu Nikoli sa prvog sastanka Svetog sinoda Crnogorske pravoslavne crkve njeni članovi – crnogorske političke nezavisnosti i crkvene autokefalnosti. Istorijski je to bilo i jeste jedno. ‘’Crnogorska pravoslavna crkva je hrišćanska crkva pravoslavne vjeroispovijesti u Crnoj Gori. Vremenom je dobila značenje zajednice, skupa ljudi sazvanog radi rješavanja društvenih poslova i izražavanja volje vjernika. Okupljala je ne samo Crnogorce u užem etničkom smislu već i pripadnike drugih etničkih grupa koje su nastanjivale prostor Crne Gore. Baštini djelovanje prethodnih crkvenih zajednica u Crnoj Gori’’ (Nikola Racković: ’’Leksikon crnogorske kulture’’, ’’DOB’’, 2009)

VIII     Granice nezavisne države ujedno su i granice autokefalne pravoslavne crkve

Predstavnici Srpske pravoslavne crkve u Crnoj Gori se čude zašto i kome bi to odgovaralo da se granice duhovne jurisdikcije eparhija u XXI vijeku poklapaju sa granicama država koje, kako oni ističu, ‘’dolaze i prolaze sa sve granicama i režimima.’’ Mitropolit SPC Amfilohije se pita i šta ćemo sa ‘’bokokotorskom, pivskom, zahumsko-raškom, Budimljansko-nikšićkom eparhijom?’’, jer, kao, one nijesu pripadale cetinjskoj Mitropoliji? Na osnovu odgovarajućih istorijskih, državnih, crkvenih i pravnih dokumenata i kanona, pokazaćemo da ne odgovara činjenicama ni jedan dio, ni jedan podatak iz tvrdnje Mitropolita Amfilohija. Analiziraćemo, od strane Srpske pravoslavne crkve neprihvaćeni i u praksi nerealizovani, temeljni pravoslavni stav da su nezavisne državne granice ujedno i granice autokefalne crkve, kao i da li su pojedini  dijelovi teritorije crnogorske države istorijski bili van duhovne jurisdikcije crnogorske Mitropolije.

Na sva ova pitanja je već odavno odgovoreno u pravoslavnoj tradiciji i pravilu poistovjećivanja granica nezavisnih državnih i autokefalnih crkvenih jurisdikcija (nacija, država, crkva), ali i u slavnoj crnogorskoj prošlosti. Polovinom V vijeka, na IV Vaseljenskom saboru, donijeta je odluka da samostalna država ima samostalnu Crkvu, odnosno da se granice samostalne države poklapaju sa crkvenim granicama. (Akademik Danilo Radojević: 2010). ‘’Prema prvotnom učenju teorije pentrahije (petovlađa), a zatijem četvorovlađa, u pravoslavnoj crkvi se priznaje vlast četiri patrijarha. (Zanemarujući Rim, to su: Carigrad, Aleksandrija, Antiohija i Jerusalim). Kasnijim tumačenjem ‘’pentrahije’’ usvojeno je da svaka država i narod ne samo da mogu nego i moraju imati sopstvenu, samostalnu crkvu. U pravoslavlju su država i crkva posebito bile organski spupčene, u stvari, neodrješive. Tu važi ‘istočno pravilo i pravda’ (Ferdo Šišić: Ljetopis popa Dukljanina) da slobodnom narodu i nezavisnoj državi odgovara i samostalna (autokefalna) crkva.’’ (S. Zeković: 1997., podv. S. Z).  

Petar I Petrović Njegoš je odlučno afirmisao i istakao ‘’istočno pravilo i pravdu’’ u pismu iz Minska od 6. 12. 1785. g., kao odgovor na pokušaj Sv. Sinoda Ruske crkve da ga kao autokefalnog Vladiku učini zavisnim: ‘’Zar oni ne znaju da vlast ruskoga Sinoida ne izlazi izvan granica ruske države’’. U jednom obraćanju sa Opštecrnogorskog zbora od 13. I. 1804. godine , štiteći Petra I i Crnu Goru, predstavnici crnogorskog naroda u protestnom pismu ruskom caru Aleksandru I su izričiti: ‘’Naš mitropolit nikada nije bio pod zapovijesti ruskog Sinoda, nego samo pod pokroviteljstvom Vašeg imperatorskog Veličanstva, a i to pod moralnim, i to tako da do sad nijesmo bili ni od koga branjeni: mjesto silne odbrane počinjemo trpjeti silno gonjenje. Sveti Sinod nema nikakvog prava nad arhijerejima, koji nijesu podvlasni, izvan predjela ruskih granica, đe je njihova vlast, i po ovome s našim arhipastirom nema nikakva posla.’’ (R. Perović : 2008.) 

Mitropolit Amfilohije treba da pročita već spomenutu knjigu Valtazara Bogišića ‘’Pravni običaji u Crnoj Gori, Hercegovini i Albaniji’’, đe se navodi i sljedeće:

‘’7. ‘’Granice mitropolije odgovaraju li točno granicama državnim, ili jurizdikcija mitropolitska siže iza državne i do koga stepena?

CG. Točno odgovara granicama državnim, ni više ni manje.

H. Jednako sa političnom granicom (Odgovor koji se odnosi na Hercegovinu je bitan iz razloga što dokazuje univerzalnost i kanoničnost pravila poistovjećivanja vjerske i državne granice kada je riječ o jurisdikciji autokefalnih zajednica u pravoslavlju, prim. G. S.)

8. Novije promjene u državnim granicama Crne Gore koje promjene donose u prostoru mitropolije? Ima li zemalja za granicom koje su u starija vremena pripadale mitropoliji? A ima li takvih koje je mitropolija tek u novije vrijeme dobila?

CG. Opet po granicama državnim. One zemlje i predijeli koji pri novom razgraničenju ostaše za granicom ne spadaju sada više k mitropoliji, a oni koji sa strane ercegovačke uđoše u granicu pripadaju mitropoliji crnogorskoj i premda su ti predijeli prije pripadali mitropolitu mostarskom on se ipak ne miješa u te prijedele. I mitropolita crnogorskoga zvahu često iza granice da osvještava crkvu, osobito iz Kuča (kojim je daleko vladika prizrenski), ali on ne htjede otići. No 1815. god. pripadala je Boka k crnogorskoj mitropoliji, isto tako i Kuči (Vasojevići prekokomski samo za vrijeme ratno pod knezom Danilom). Mitropoliti su se crnogorski sve do Petra Drugoga zvali: crnogorski, skenderijski i primorski, a sad samo crnogorski i brdski. S novim razgraničenjem pridođoše k mitropoliji Grahovo, Drobnjaci, Župa. Jezerci i Šarani su utraquisti isto kao i (u) poliitičkom smislu’’.

H. ‘’Što je Crna Gora dobila u novije doba, to je Rcegovina izgubila’’. (V. Bogišić: 1999) .

Bogišićeva anketa je još jedna potvrda svevažeće prisutnosti temeljnog pravoslavnog pravila o istovjetnosti i podudarnosti granica suverenih država i vjerskih autokefalnih crkava.  Istorijski gledano, svuda u svijetu, bez obzira na geografske koordinate i razlike, nezavisne i međunarodno-priznate državne granice ujedno su i granice autokefalne pravoslavne vjere i crkve. Uvijek se poštuje aktuelno međudržavno stanje i suverenost država ako je međunarodno verifikovana. Tako, pod duhovnu jurisdikciju određene pravoslavne crkve u okviru neke konkretne suverene države potpadaju i one oblasti-teritorije koje su sada u okviru nje, a ranije nijesu bile, i ne potpadaju one oblasti-teritorije koje više nijesu u njenom sastavu, a ranije su bile. U pravoslavnoj vjeri i pravoslavnoj tradiciji, političko-teritorijalno-državni faktor od presudne je kanonske važnosti kada je riječ o teritorijalnoj jurisdikciji određene crkvene organizacije. Iz ankete se vidi još jedna moralna i civilizacijska poruka, naime: diči se samo svojim, a drugoga (tuđe) ostavi. Mitropolit Amfilohije čini upravo suprotno: sve što je crnogorsko negira, a i dalje sanja o liniji Velike Srbije – Karlovac, Karlobag, Virovitica. Crnu Goru je, naravno, unaprijed rezervisao i kaparisao kao žrtvu, tj. kao dio tog starog-novog velikosrpskog asimilatorskog i regionalno-imperijalnog projekta.

Čak i u bogoslovskom udžbeniku Srpske pravoslavne crkve iz 1934. godine, štampanom po odobrenju Svetog Sinoda Srpske pravoslavne crkve, piše: ‘’Carigradska patrijaršija nije pretendovala nad Crnogorskom crkvom, držeći se kanoničkog pravila da crkvene granice jedne nezavisne države nemaju ulaziti u granice druge nezavisne države.’’ I ovo je još jedan dokaz, još jedno insajdersko priznanje same Srpske pravoslavne crkve da se sadašnje stanje u pogledu pravoslavno-vjerske nadležnosti na teritoriji suverene države Crne Gore ne može dalje tolerisati. Ono je potrebno da se mijenja, jer sama Srpska pravoslavna crkva priznaje da nije kanonički da crkvene granice jedne nezavisne države ulaze u granice druge nezavisne države, kao što je to sada slučaj sa Srbijom i Srpskom pravoslavnom crkvom (ali i drugih eparhija Srpske pravoslavne crkve sa teritorije takođe suverene države BiH) u odnosu na Crnu Goru.

Postavlja se pitanje: zašto se Srpska pravoslavna crkva ne drži svog sopstvenog (barem načelnog, normativnog) i univerzalno pravoslavnog kanoničkog pravila (i normativnog i praktičnog), da crkvene granice jedne nezavisne države nemaju ulaziti u granice druge nezavisne države? Zašto dozvoljava da pravoslavne ‘’crkvene granice’’ (dakle, one koje su u njenoj nadležnosti) nezavisnih država Srbije i BiH ulaze u granice nezavisne države Crne Gore? Ne može jedan pravoslavni kanonski princip važiti samo za suverenu državu Srbiju i njenu autokefalnu crkvu, a ne i za suverenu državu Crnu Goru i njenu atokefalnu crkvu. Ovo priznanje nije neki ‘’poklon’’ i gest ‘’dobre volje’’ Srpske pravoslavne crkve prema Crnoj Gori i Crnogorcima, kao i svim drugim građanima naše države, bilo da su pravoslavni vjernici, ateisti, agnostici, ili pak pripadnici drugih nepravoslavnih konfesija, već je u pitanju jedan od temeljnih principa uređenja pravoslavne vjeroispovijesti, samo što ga Srpska pravoslavna crkva ne želi realizovati danas u suverenoj Crnoj Gori, prije svega zbog mogućnosti gubitka neustavnih i nezakonskih enormnih materijalnih povlastica, iako je svjesna da je sadašnje postojeće stanje nemoguće održati u novouspostavljenim istorijskim okolnostima postojanja suverene i međunarodno priznate crnogorske države.

Srpska pravoslavna crkva i mitropolit Amfilohije pribjegavaju raznim eufemizmima i makijavelizmu po kome cilj opravdava sredstvo. Za pravoslavnu tradiciju i pravoslavna načela mare kao za lanjski snijeg, koristeći ih selektivno i manipulativno. Njimu su bitna, prije svega, materijalna dobra, kao i  ono što   je rekao novi srpski patrijarh: ‘’Naše je duhovno do Karlovca’’. Crnogorska javnost bi voljela da je drugačije, da su poruke Srpske pravoslavne crkve evanđeoske, iskrene, zarad ljubavi i mira, poštovanja i povjerenja među narodima i vjerama, što bi sve doprinijelo i crnogorskoj i regionalnoj stabilnosti, ali, opet nažalost, šta drugo i očekivati kada se zna da je Radovićevom hirotonisanju za mitropolita u Cetinjskom manastiru prisustvovao Radovan Karadžić, zvanično optužen za ratne zločine u ratu na prostoru bivše SFRJ (genocid u Srebrenici i granatiranje Sarajeva), a da je u njega ušla i blagosiljana naoružana paravojna formacija Željka Ražnatovića Arkana.

IX     Evropski sud u Strazburu povratio je autokefalnost Mitropolijske crkve Besarabije u Moldaviji

Zbog svih nepobitnih istorijskih, državno-pravnih i crkveno-pravno-kanonskih činjenica, neophodno je da crnogorska država posreduje u problemu između dvije pravoslavne Crkve, jer je na to obavezuju međunarodne Konvencije o ljudskim pravima. To nije stvar Crkve, kako kažu patrijarh Srpske pravoslavne crkve Irinej i mitropolit Srpske pravoslavne crkve Amfilohije, već države. Država ne može da svaki čas poteže ‘’kanone’’, kako to čine neki njeni najviši predstavnici, da bi favorizovala jednu, a diskriminisala drugu crkvu. Presuda Evropskog suda u Strazburu kojom je po tužbi Mitropolijske crkve Besarabije naloženo tuženoj strani, tj. Vladi države Moldavije da povrati autokefalnost Mitropolijske crkve Besarabije u predmetu spora sa  Mitropolijskom crkvom Moldavije, pokazuje da se odvojenost države i crkve i ‘’neutralnost’’ države ne mogu uzeti kao argumenti za nemiješanje u sukob dvije crkve. Ova presuda biće ‘’reper’’ i za Crnu Goru.

Dobro bi bilo da država Crna Gora sama ovo pitanje riješi, bez međunarodnih sudskih procesa. Tim prije što je Crnogorska crkva prema svim činjenicama istorijski, državno-pravno, građansko-pravno i crkveno-pravno bila autokefalna, samostalna vjerska organizacija sa nadležnošću na ukupnoj teritoriji suverene i međunarodno priznate crnogorske države. Takođe,tim prije što je na pravno valjan, legalan i legitiman način, prema ustrojstvu pozitivnih zakona suverene države Crne Gore, bio uređen cjelokupan korpus vlasničkih i imovinskih prava crnogorske države u odnosu na svu pokretnu i nepokretnu crkvenu imovinu koja je bila data od stane države na korišćenje i čuvanje  autokefalnoj Crnogorskoj crkvi, iz čega proizilazi da je pravoslavna baština bila nerazdvojan dio ukupnog državnog kulturnog, materijalnog i duhovnog nasljeđa Crne Gore što danas u suverenoj crnogorskoj državi više nije slučaj. Sve su ovo sasvim dovoljni razlozi da crnogorska država kao međunarodni i nacionalni-domicilni subjekat javnog života (jer je na to obavezuju međunarodni ugovori i univerzalne deklaracije o ljudskim pravima i slobodama), posreduje kada su u pitanju sadašnji položaji Srpske i Crnogorske pravoslavne crkve u Crnoj Gori. Očito je da Srpska pravoslavna crkva ima tzv. ‘’višak prava’’, a Crnogorska pravoslavna crkva ‘’manjak prava’’, a na štetu crnogorskh vjernika i same države Crne Gore, njene unutrašnje, regionalne i međunarodne stabilnosti, kao i na štetu ostvarivanja ljudskih prava i sloboda crnogorskih državljana-građana koja su garantovana svim zakonskim aktima, i domaćim-nacionalnim i međunarodnim.   

Vjernici i poštovaoci Crnogorske pravoslavne crkve svoju vjeru, poštovanje i ukupna religiozna, kulturološka, nacionalna, civilizacijska i istorijska ośećanja prema pravoslavnoj konfesiji, kulturi, tradiciji, istoriji i Crnoj Gori, danas na teritoriji vlastite suverene i međunarodno priznate zemlje, čiji su državljani i građani, ne mogu da ispovijedaju i praktikuju, ispoljavaju i prenose ni u jednom tradicionalnom vjerskom hramu niti u jednoj pravoslavnoj crkvi. Za njih su zatvorena vrata svih pravoslavnih crnogorskih bogomolja u Crnoj Gori. Ovo je nesumnjivi apsurd i nonsens, tj. jedno od najozbiljnijih kršenja univerzalnih ljudskih prava i sloboda. Ono se, prije svega, sastoji u tome što kao pravoslavni vjernici i poštovaoci, oni stanovnici, dakle, građani kao pojedinci Crne Gore koji pripadaju Crnogorskoj pravoslavnoj crkvi i koji se nacionalno izjašnjavaju kao Crnogorci, kojima je maternji jezik crnogorski i koji baštine crnogorsku nacionalnu kulturu i istorijsku tradiciju, ne mogu upravo kao takvi – baš iz tog razloga što identitetski pripadaju i ośećaju se kao članovi jednih takvih vjerskih, nacionalnih i drugih korpusa i zajednica – da čak ni fizički pristupe i borave u pravoslavnim objektima na teritoriji suverene države Crne Gore. U ovome se sadrži prva diskriminacija individualnih građanskih prava.

Ne treba posebno isticati da je sada u Crnoj Gori takvo stanje da nema govora da Crnogorska pravoslavna crkva kao vjerska zajednica može obavljati svoje vjerske poslove za svoje članove i poštovaoce u pravoslavnim crkvama u Crnoj Gori. U tome je karakter druge diskriminacije kolektivnih ljudskih prava. Članovi i poštovaoci Crnogorske pravoslavne crkve su diskriminisani, jer ne mogu da realizuju i počnu da u kontinuitetu ostvaruju jedno od svojih temeljnih ljudskih prava i sloboda: da se udruže i zajednički ispovijedaju svoju vjeru unutar crkve, kojoj istorijski i državotvorno-nacionalno-autokefalno-konfesionalno pripadaju sa svim njenim identitetskim obilježjima, u svim pravoslavnim hramovima i objektima na teritoriji Crne Gore. Crnogorska pravoslavna crkva ne negira pravo da vjernici i poštovaoci Srpske pravoslavne crkve u Crnoj Gori to isto čine takođe u istim pravoslavnim zdanjima. Srpska pravoslavna crkva u Crnoj Gori, nasuprot ovome, onemogućava da Crnogorska pravoslavna crkva ima ista prava kao i ona, koja se, vidimo, garantuju svim međunarodnim dokumentima, a to i dalje blagonaklono i ‘’neutralno’’ gledaju, odnosno omogućavaju i štite organi crnogorske države.

Srpska pravoslavna crkva u Crnoj Gori ne želi i onemogućava svaki dijalog sa Crnogorskom pravoslavnom crkvom. Ovim Srpska crkva stvara još jedan dodatni problem i čini društveni, pravni, religijski, kulturni i civilizacijski okvir potencijalnog riješavanja ovog problema veoma nepovoljnim, netolerantnim, frustrirajućim i incidentnim. Američki Stejt department u najnovijem izvještaju o religijskim slobodama u Crnoj Gori ističe karakteristične sukobe Crnogorske i Srpske pravoslavne crkve i neriješene sudske sporove oko crkvenog vlasništva. Zbog svih ovih razloga i radi nužnog preventivnog djelovanja na što je ustavno i zakonski obavezna,  crnogorska država ima ustavno-pravnu, političku, moralnu i civilizacijsku obavezu da posreduje u sporu između Crnogorske i Srpske pravoslavne crkve. Evropski sud u Strazburu, povodom moldavskog ‘’slučaja’’, ističe da ‘’primjenjujući svoja regulatorna ovlašćenja u ovoj oblasti i u svojim odnosima sa raznim religijama, vjerskim zajednicama i vjerovanjima, država je obavezna da ostane neutralna i nepristrasna. Ovdje je ulog očuvanje pluralizma i normalnog funkcionisanja demokratije, čija je jedna od osnovnih karakteristika mogućnost koju pruža za razrješenje problema države putem dijaloga, bez oslanjanja na prinudu, čak i kada su ti problemi neprijatni’’. (podv. G. S.)

Ovđe se ne radi o ‘’neutralnosti’’ kakva je sada na djelu u odnosu države Crne Gore prema problemu u odnosima između Crnogorske i Srpske pravoslavne crkve. Riječ je o neutralnosti u pravom smislu te riječi, tj. o tome da država omogući potpuno jednak i ravnopravan, slobodan i dostojanstven status i položaj u društvu svim vjerskim zajednicama, bez obzira koliko imaju članstva, da li su ‘’kanonske’’ ili nijesu, od kada postoje i sl. Iz presude Evropskog suda u Strazburu vrlo jasno proizilazi o kakvoj se ‘’neutralnosti’’ države radi: ‘’Obaveza države da održi neutralnost i nepristrasnost, određena praksom Suda, nespojiva je sa bilo kakvim ovlašćenjima države da procijeni legitimnost vjerskih osjećanja.’’ (podv. G. S.) Država, kao što vidimo, nema prava i ovlašćenja da procjenjuje ‘’kanoničnost’’ i ‘’legitimnost’’ vjerskih osjećanja svojih građana i vjerskih zajednica koje ih okupljaju. Nasuprot tome, u znatnom, čak pretežnom oficijelnom dijelu političke realnosti i odnosa aktuelnih političkih snaga u Crnoj Gori smatra se da Crnogorska pravoslavna crkva, za razliku od Srpske pravoslavne crkve, nije ‘’kanonska’’, dakle, nije ‘’legitimna’’ Crkva. To stanovište zastupa čak i Predśednik Crne Gore Filip Vujanović, koji je i jedan od čelnika najbrojnije i najjače političke partije u zemlji.

Sud, takođe, primećuje da ‘’u principu pravo na slobodu vjeroispovesti za svrhe Konvencije isključuje da država procjenjuje legitimnost vjerskih osjećanja ili načina na koji se ispoljavaju. Državne mjere kojima bi se davala prednost nekom vođi ili organima podijeljene vjerske zajednice ili vršio pritisak na zajednicu ili deo zajednice da se protiv svoje volje stave pod jedinstveno rukovodstvo takođe bi predstavljale povredu slobode vjeroispovesti. U demokratskom društvu nije potrebno da država sprovodi mjere da bi osigurala da vjerske zajednice ostanu pod jednim rukovodstvom ili se dovedu pod njega’’. Za razliku od ovih evropskih, demokratskih, civilizacijskih, održivih, pravnih i etičkih principa, država Crna Gora trenutno vrši grubu diskriminaciju Crnogorske pravoslavne crkve i povredu njenog jednakog i ravnopravnog tretmana sa svim drugim vjerskim zajednicama u zemlji. Ova se diskriminacija nesumnjivo vrši makar i samo kroz isticanje ‘’kanonskog’’ karaktera Srpske pravoslavne crkve i ‘’nekanonskog’’ karaktera Crnogorske pravoslavne crkve, pa čak ako uzmemo kao primjer i ‘’neformalnost‘’ tog isticanja budući da ga samo ‘’lično’’, ‘’građanski’’, zastupa aktuelni Predśednik Crne Gore Filip Vujanović koji je inače i jedan od potpredśednika Demokratske partije socijalista, najjače stranke u vladajućem političkom bloku zemlje (lično, jer zvanično još takav stav nije potvrđen niti od jednog državnog organa, Vlade ili pak onih političkih stranaka kojima birači u Crnoj Gori na izborima daju najviše povjerenja, čak nasuprot tome, Milo Đukanović, donedavni predśednik Vlade i aktuelni predśednik Demokratske partije socijalista koja je, dakle, najjača politička stranka u zemlji, tvrdi da je Crnogorska pravoslavna crkva autokefalna i da se to pitanje mora riješiti).

Evropski Sud smatra da država mora uložiti napor i obezbijediti da se u demokratskom društvu, u kom u istom stanovništvu istovremeno postoji nekoliko religija, usklade interesi raznih grupa i osigura poštovanje svake vjere. Iz presude Evropskog suda u Strazburu slijedi da uloga vlasti u takvim okolnostima nije da ukloni izvor napetosti eliminisanjem pluralizma, već da osigura da suprotstavljene grupe tolerišu jedna drugu, da se očuva mir u društvu i razumijevanje među vjernicima. ‘’To je u svojoj vjerskoj dimenziji jedan od najvitalnijih elemenata od kojih je sačinjen identitet vjernika i njihov pogled na svijet, ali je takođe i dragocjeno sredstvo za ateiste, agnostike, skeptike i nezainteresovane. Pluralizam koji je nerazdvojiv od demokratskog društva, osvojenog uz velike i vjekovne žrtve, zavisi od njega’’. Poznato je da su u svim međunarodnim dokumentima koji se odnose na ljudska prava i slobode – Evropski Sud u Strazburu se, takođe, poziva na praksu utemeljenu na univerzalnim načelima jednakosti, pravde, slobode – prava koja se odnose na slobodu misli, savjesti i vjeroispovesti, pomenuta u članu 9 Konvencije o ljudskim pravima, na koji se poziva i Sud u Strazburu, sam temelj svakog demokratskog društva. ‘’Budući da su vjerske zajednice po tradiciji organizovane strukture, član 9 se mora tumačiti u svijetlu člana 11 Konvencije, koji štiti zajednički život od neopravdanog ometanja od strane države. Gledano iz tog ugla, pravo vjernika na slobodu vjeroispovijesti, koje sadrži pravo da se vjera ispoljava u zajednici sa drugima, obuhvata i očekivanje da će vjernicima biti dozvoljeno da se slobodno udružuju, bez samovoljnog uplitanja države’’.

Srpska pravoslavna crkva  stalno agresivno ističe i nastoji da prikaže Crnogorsku pravoslavnu crkvu kao ‘’sektu’’ i ‘’otpadnika’’, želeći da uvjeri domaću i međunarodnu javnost kako postoji samo jedna jedina pravoslavna crkva na prostoru bivše SFRJ, a to je Srpska crkva. Po Srpskoj pravoslavnoj crkvi (Beogradskoj patrijaršiji), u Crnoj Gori pravoslavni vjernik i poštovalac pravoslavlja može pripadati i biti član isključivo Srpske pravoslavne crkve i nacionalno se iskazivati kao Srbin i pripadnik srpske nacije. Evropski Sud u Strazburu pak suprotno od ovakve prakse Srpske pravoslavne crkve, ističe da ‘’nezavisno postojanje vjerskih zajednica je čak neophodno za pluralizam u demokratskom društvu, pa je to pitanje koje je u samom središtu zaštite koju pruža član 9 Konvencije o ljudskim pravima’’.

Ovakvim svojim stavom Srpska pravoslavna crkva ozbiljno remeti i ruši vjekovima uspostavljani međunacionalni i međuvjerski sklad i harmoniju u Crnoj Gori. S jedne strane, krajnje sužava toleratni, demokratski, civilizacijski i interkulturalni okvir crnogorske životne svakodnevice, a s druge strane radikalno i javno krši Ustavom i međunarodnim aktima zagarantovana ljudska prava i slobode. Valja podśetiti da osim Crnogorske crkve, Srpska crkva negira i Makedonsku crkvu. Time Srpska crkva želi da osigura sebi ekskluzivno pravo na monopol vjerske jurisdikcije na čitavom prostoru Zapadnog Balkana, fašistički negirajući i u teoriji i praksi postojanje drugih nacionalnih ośećanja, prije svega crnogorskog i makedonskog. Na ovaj način, manipulativni i politikantski status Srpske pravoslavne crkve u Crnoj Gori u potpunosti je upregnut u funkciju onog suštinskog i krajnjeg cilja Srpske pravoslavne crkve i političkog i državnog velikosrpstva, a to je, bez sumnje, negiranje, falsifikovanje i nipodaštavanje crnogorske istorije, nacije, kulture, jezika i samostalne i međunarodno priznate crnogorske države.  

 Sud ‘’zahtijeva od države da sukobljene grupe tolerišu jedna drugu, čak i u slučajevima kada vode porijeklo od iste grupe. U posmatranom slučaju Sud smatra da je zauzimanjem stava da (Mitropolijska crkva Besarabije) nije nova verska zajednica i uslovljavanjem njenog priznavanja odlukom vlasti crkve koja jeste bila priznata – Mitropolijske crkve Moldavije – Vlada nije poštovala svoju obavezu neutralnosti i nepristrasnosti.’’ Iz presude proističe da Vlada države Moldavije mora omogućiti da vjernici bilo koje crkve u skladu sa ljudskim pravima i slobodama ispovijedaju svoju veru i imaju slobodan pristup svim hramovima i da im niko ne može ograničiti ova prava. Svaki vjerski objekat jedne religije mora biti otvoren za pripadnike svih crkvi unutar  jedne istovjetne konfesije.

U odluci Suda dalje se ističe: ‘’Mada je sloboda vjeroispovijesti prvenstveno stvar lične savjesti pojedinca, ona takođe podrazumijeva između ostalog i slobodu ‘ispoljavanja [svoje] vjere’ samostalno ili u društvu sa drugima, javno i u krugu drugih koji dijele istu vjeru. Potvrđivanje riječima i djelom tijesno je povezano sa postojanjem vjerskih osjećanja. Ta sloboda povlači sa sobom između ostalog slobodu vjerovanja ili nevjerovanja u Boga i ispovijedanja ili neispovijedanja vjere’’. Iz ovoga se jasno vidi karakter i profilisanje jedne interkulturalne, civilizacijske, tolerantne, pluralističke i demokratske slobode vjeroispovijesti, kako individualne tako i kolektivne, u okviru koje se u potpunosti i istorijski i aktuelno uklapa i koncept i praksa, i ideja i život, i riječi i djelo Crnogorske pravoslavne crkve, za razliku od Srpske pravoslavne crkve koja agresivno, klero-nacionalistički i politikantski želi da nametne svoju totalitarističku poziciju u crnogorskom društvu i da sebe postavi kao nedemokratski hegemon u pitanjima ne samo vjere i duhovnosti, već i nacije, istorije, kulture i države. Ovakvo agresivno nacionalističko, šovinističko, kleronacionalističko i fašističko djelovanje Srpske pravoslavne crkve ima izuzetno velike negativne posljedice na bezbjedonosni, politički i ukupni društveni život ne samo u Crnoj Gori, već i u čitavom regionu Zapadnog Balkana. Kao što je bilo jedan od presudnih uzroka za međuvjerski i međunacionalni rat na prostoru bivše SFRJ, ovakvo ponašanje Srpske pravoslavne crkve je i danas, poslije skoro dvadeset godina, jedno od najvećih ograničenja za stabilizaciju i demokratizaciju regiona, te obnovu i izgradnju međunacionalnog i međuvjerskog povjerenja i (po)mirenja kao neophodne pretpostavke za miran suživot i prosperitetnu i civilizovanu budućnost Zapadnog Balkana kao neodvojivog dijela evropskih i evroatlantski integracija. 

‘’Kanonska’’ prava ne mogu nikako onemogućavati ostvarivanje, nacionalnim Ustavom i međunarodnim dokumentima zagarantovanih, vjerskih (ljudskih) prava i sloboda, a posebno u onim slučajevima, kao i u primjeru Crnogorske crkve, kada je konkretna vjerska organizacija bila autokefalna i kada joj je nasilno i nepravedno ukinut taj status. Sve da i nije tako, Crnogorska crkva bi imala sva prava kao i sve druge crkve unutar pravoslavne konfesije, uključujući i Srpsku crkvu. Država Crna Gora mora da omogući beskonfliktno, bezbjedno i mirno odvijanje vjerskog života u svim vjerskim objektima, pa tako i nesmetano ispovijedanje vjere pripadnika svih crkava u okviru pravoslavne konfesije. Na njoj je da odluči, u ime efikasnosti, mira i racionalnosti, da li će u svim pravoslavnim crkvama da omogući i crnogorskim i srpskim vjernicima ispovijedanje vjere, ili će, ako je to iz bilo kojih razloga neizvodljivo i sa bezbjedonosnog i ukupnog društvenog aspekta neracionalno i neproduktivno, podijeliti vjerske objekte po istorijskom i činjeničnom, realnom kriterijumu na one koje pripadaju crnogorskoj i na one koje pripadaju srpskoj crkvi, kako to predlaže akademik Radoslav Rotković.    

I pored specifičnosti moldavskog i crnogorskog ‘’slučaja’’, opšta načela sadržana u nužnosti poštovanja ljudskih (i vjerskih) prava i sloboda su ista. Takođe i potreba i državna obaveza da se svima građanima omogući da, ako oni to žele, u skladu sa svojim vjerskim ośećanjima, nesmetano i bezbjedno mogu da pristupe i borave u objektima religije čiji su vjernici i obavljaju svoje vjerske obrede. Crnogorski ‘’slučaj’’ je mnogo jasniji i čistiji. Crnogorska pravoslavna crkva je vjekovima bila stožer crnogorske nezavisne države, ona nije ni pod čijim uticajem sa strane, već je vezana isključivo za državu Crnu Goru, crnogorsku naciju, ali i pripadnike svih drugih nacija i vjere. Uvijek je istorijski bila otvorena prema svim ljudima bez obzira na vjeru i naciju i to je njen i države Crne Gore zajednički i jedan od najvažnijih karaktera ispoljavanja – dakle, otvorenost, interkulturalizam i ekumenstvo.  Sve to za razliku od druge pravoslavne crkve u Crnoj Gori, Srpske pravoslavne crkve, koja je svoju vjersku egzistenciju u crnogorskoj državi vezala za određeni politički koncept koji je negirao i ništio crnogorsku državu, a kasnije sve učinio da negira i crnogorsku naciju i da zatru ime i čak i śećanje na Crnu Goru i njenu državnu i ukupnu viševjekovnu identitetsku tradiciju. U skladu sa tim, SPC i danas i prilikom nedavne obnove crnogorske države, zalaže se isključivo za afirmaciju srpskih vrijednosti, jezika, baštine, nacije, države, crkve, apsolutno nemajući pozitivno mišljenje o osnovnim vrijednostima, istoriji, državi, crkvi, jeziku, kulturi Crnogoraca kao nacije-naroda koji je istorijski stvorio crnogorsku državu, odnosno u kontinuitetu beskrupolozno negirajući i uništavajući iste.

X     Nepotpunost odgovora Vlade Crne Gore na Upitnik Evropske komisije u dijelu odjeljka ljudskih prava koji se odnosi na vjerske zajednice i odnos između Crnogorske pravoslavne crkve (CPC) i Srpske pravoslavne crkve (SPC)

U dijelu odjeljka ljudskih prava Upitnika Evropske komisije na koji je odgovore dala Vlada Crne Gore u procesu pristupanja naše zemlje EU – a odnosi se na vjerske zajednice i odnos između Crnogorske pravoslavne crkve (CPC) i Srpske pravoslavne crkve (SPC) – vrlo reljefno se uočava karakter i srž pozicije crnogorske države u ovim pitanjima. Iz nepotpunih odgovora Vlade Crne Gore vidi se nedovoljno definisani i pravno-politikološko-međunarodno-naučno apsolvirani i formulisani stav, ali, takođe, i suštinski, pravi, a ne samo pojavni, formalno-pravni i iskrivljeni pogled na ovu izuzetno značajnu društvenu sferu.

Na pitanje ‘’Koje vjerske zajednice država finansijski podržava?’’, Vlada u odgovoru, između ostalog, ističe da se državna pomoć realizuje ‘’u najvećem obimu u ulaganja u sakralne objekte, naročito u zaštitu onih objekata koji imaju karakter spomenika kulture.’’Takođe i da Crna Gora ‘’finansijski pomaže: 1. Srpsku pravoslavnu crkvu 2. Crnogorsku pravoslavnu crkvu 3. Islamsku vjersku zajednicu 4. Rimokatoličku crkvu.’’ Na kraju odgovora na ovo pitanje Vlada konstatuje da je ‘’u 2009. godini vjerskim zajednicama isplaćeno 320.000, 00 eura’’, ali ne i koliko svakoj vjerskoj zajednici ponaosob. To je ključni nedostatak u ovom odgovoru što pojačava utisak u javnosti (bez obzira kojoj se i da li se uopšte pripada nekoj vjerskoj zajednici), da se materijalno najmanje pomaže Crnogorska crkva. Nije poznato da je Vlada uložila novac u izgradnju nekog sakralnog objekta za potrebe Crnogorske crkve, već je nekoliko njih podignuto dobrovoljnim prilozima i akcijama pojedinaca-donatora, vjernika i poštovalaca Crnogorske crkve. Za razliku od takve prakse, Vlada i druge državne institucije i lokalne samouprave, obilato pomažu Srpsku crkvu, naročito u prvoj deceniji ovog vijeka (kada je Crnogorska crkva bila posebno diskriminisana), ali i kasnije, i to najviše izgradnju njenih novih vjerskih objekata, što je Srpskoj crkvi i glavni cilj, budući da želi dominantno zagospodariti crnogorskom državnom teritorijom sa svrhom negiranja crnogorske nacije, države, kulture, jezika i crkve.

Političke stranke, institucije, mediji, Savjet srpske manjine, NGO iz kulture i druge organizacije i pojedinci koji su bliski i u saradnji sa Srpskom crkvom, negiraju crnogorsku državu, naciju, Crkvu, kulturu, a za crnogorski jezik tvrde, takođe, da ne postoji, da nema naučnog i lingvističkog uporišta i da je čista politička izmišljotina, vrlo često dodajući – neka slobodno govore  crnogorskim jezikom oni koji misle da govore tim jezikom i da je to taj jezik i da postoji!? Zagovornici takvih u elementarnom smislu nekulturnih i anticivilizacijskih shvatanja dobijaju ne mali prostor čak i u državnim medijima! Ali, najveći paradoks je svakako da već pomenuti Savjet srpske manjine dobija od strane države (redovnim putem preko Fonda za manjine, Ministarstva za ljudska i manjinska prava…) blizu million eura i da tim novcem preko medija, izdavačke djelatnosti i drugih aktivnosti negira državu Crnu Goru, crnogorsku naciju, kulturu, Crkvu i jezik!? Iz ovog odgovora Vlade, ne vide se brojne i izuzetno velike i sa ne malim negativnim posljedicama, teškoće koje država Crna Gora ima zbog nepoštovanja Srpske crkve, crnogorske kulturno-vjersko-pravoslavne, kao i najstarije hrišćanske baštine i njene nespremnosti da zajedno sa državnim odgovarajućim kulturnim i naučnim institucijama zaštiti istu koja je trenutno u njenom vlasništvu, naročito one vjerske objekte koji imaju karakter spomenika kulture.

Slijedi pitanje EU o ‘’odnosima između srpske i crnogorske pravoslavne crkve’’. Vlada svoj odgovor daje u tri segmenta, odnosno napominje da ‘’odnosi između SPC i CPC određuju i na karakter odnosa utiču, prije svega, kroz tri pitanja: nacionalno, državno i imovinsko’’. I ovaj Vladin odgovor pokazuje da je odnos Srpske i Crnogorske crkve, pitanje obnove autokefalnosti Crnogorske crkve i odnos Srpske crkve i države Crne Gore,  zapravo u biti državno, političko i pravno-vlasničko pitanje, a ne nikako tzv. ‘’vjersko pitanje’’, kako to tvrdi Srpska crkva, jer joj odgovara status kvo i da je tobože ona, kao ‘’kanonska’’ crkva, arbitar za autokefalnost Crnogorske crkve, a da pritom i dalje ostane ‘’država u državi’’ i vlasnik ogromnih materijalnih dobara koja nemaju nikakve veze sa vjerskom aktivnošću i duhovnom ulogom crkve u društvu, zloupotrebljavajući svoju poziciju, čak  trgujući darovima i poklonima vjernika u iznosima od stotina hiljada i miliona eura. Vlada to, vidimo, veoma dobro uočava i konstatuje, ali ne izvlači iz toga pravi zaključak o političko-pravnoj neophodnosti da adekvatno državno, zakonski i politički reaguje i povrati odnose u sve tri oblasti: nacionalnoj, državnoj i imovinskoj u pređašnje stanje, a to znači i u savremeno stanje u skladu sa obnovljenom nezavisnom i međunarodno-priznatom državom Crnom Gorom.

Vlada u dijelu odgovora na prethodno pitanje koje se odnosi na nacionalnu sferu, ističe sljedeće: ‘’SPC u svom imenu (prije nekoliko dana javno objavljena formalna izmjena imena Pravoslavna crkva u Crnoj Gori) ima na svom čelu u Crnoj Gori Crnogorsku primorsku mitropoliju sa sjedištem na Cetinju. Prema dosadašnjim istraživanjima ona ima većinski pozitivan stav javnog mnijenja u odnosu na njene tradicionalno vjerske aktivnosti’’. U analizi ovog Vladinog stava počećemo od (ne)upitnosti tvrđenja u drugoj rečenici. Savjet Evrope ističe 2003. g. – kada  se interkulturalizam pretpostavlja ograničenom multikulturalizmu , za koga se, iako je stvoren iz dobre namjere, danas smatra da stvara segregaciju i nerazumijevanje – da se kulturna (vjerska, jezička…) raznolikost ne može primjenjivati samo na termine ’’većina’’ i ’’manjina’’, jer se time uposebljavaju različite zajednice u statičnoj poziciji do te mjere da socijalno ponašanje i vjerski, etnički i kulturni stereotipi čine pretpostavke za njihov status i položaj. (‘’Deklaracija iz Opatije о interkulturalnom dijalogu i sprječavanju sukoba’’, 2003.) A tri godine kasnije naglašava se da je ’’kulturni diverzitet definišući faktor u Evropi. Naša posvećenost jačanju interkulturalnog i i interreligijskog dijaloga, na koju smo se obavezali na Međunarodnom samitu u Tirani, 2004. (’’Deklaracija o među-religijskom i među-etničkom dijalogu u jugoistočnoj Evropi’’, prim. G. S.), je izraz naše  volje da u tom smislu održimo evropske standarde.’’ (’’Deklaracija iz Opatije’’, 2006.)

Vladina citirana konstatacija se, kao jedna od ’’pretpostavki’’ riješavanja spora između Srpske i Crnogorske crkve, dovodi u pitanje i nakon ovogodišnjeg junskog istraživanja stavova crnogorskih građana o identitetu koja su sprovedena od strane Matice crnogorske i CEDEM-a. Naime, 31,6 odsto ispitanika smatra da ’’treba obezbijediti ravnopravnost SPC i CPC’’. (Istraživanja: Stavovi crnogorskih građana o identitetu‘’, ‘’Matica’’, br. 43, Godina XI, Jesen 2010., str. 75). Vlada ne bi smjela – ako želi da na jednak i ravnopravan način tretira sve vjerske zajednice i kreira interkulturalnu, demokratsku, tolerantnu, civilizacijsku i ekumensku međuvjersku atmosferu (na što je obavezuju i usvojeni međunarodni standardi) – podleći agresivnom pritisku dijela javnosti po kome treba da postoji samo neka određena, dakle, jedna jedina vjerska zajednica. U pomenutom istraživanju 26,6 odsto ispitanika izjasnilo se da treba da postoji samo Srpska pravoslavna crkva, a samo pak 6,7 odsto da treba da postoji samo Crnogorska pravoslavna crkva. 

U citiranoj Vladinoj formulaciji nedostaje podroban osvrt na suštinu ‘’formalne izmjene’’ imena Srpske crkve u Crnoj Gori, za što bi bilo dovoljno samo citirati odgovarajuću odluku Srpske crkve. Iz nje se vidi da tu ‘’novu’’ crkvu čine doslovno četiri eparhije Srpske pravoslavne crkve, od kojih je jedna i Crnogorsko-primorska mitropolija, što samo po sebi insajderski dezavuiše, demaskira i demitologizuje lažni i manipulantski stav Srpske crkve da je ova ‘’Mitropolija’’ nekadašnja cetinjska Arhiepiskopija i Mitropolija Brda i Primorja, tj. autokefalna Crnogorska crkva, koju Srpska crkva ne priznaje.

Sama odluka Srpske crkve o formiranju tzv. Pravoslavne crkve u Crnoj Gori, koju smo ranije u ovom radu citirali, u kojoj je, dakle, sadašnja cetinjska ‘’Mitropolija’’ okarakterisana na pravi način kao, jedna među drugima, obična eparhija Srpske crkve, negira i ostavlja bez argumenata stav Vlade da je na čelu Srpske crkve u Crnoj Gori tzv. ‘’Crnogorska primorska mitropolija sa sjedištem na Cetinju’’. Ovo je ključni dokaz da ta ‘’Mitropolija’’ nije neka ‘’crnogorska’’, ‘’posebna’’, ‘’samostalna’’, ‘’autentična’’, ‘’samosvojna’’, ‘’specifična’’, pravoslavna vjerska zajednica, kako je okarakterisa i Predśednik Crne Gore Filip Vujanović u nedavnom razgovoru sa čelnikom Srpske pravoslavne crkve, patrijarhom Irinejom, već, dakle, jedna, od velikog broja drugih, ničim u biti posebno izdvojena, obična eparhija i vjerska administrativna jedinica Srpske crkve koja, kako njeni čelnici kažu, pokriva prostor (negirajući njegovu nacionalnu crnogorsku bit, već afirmišući svesrpsko nacionalističko i asimilatorsko jedinstvo ‘’jednog naroda’’) i teritoriju Crne Gore (ne, dakako, države Crne Gore, koju oni u kontinuitetu takođe negiraju). Vlada ovđe pravi još jedan propust time što ne naznačuje da sadašnja ‘’Mitropolija’’ Srpske crkve na Cetinju vjerski ne pokriva cjelokupan prostor crnogorske države, već da na trećini državne teritorije vjersku pravoslavnu jurisdikciju nema cetinjska ‘’Mitropolija’’, već druge vjersko-administrativne jedinice Srpske crkve i to čak iz drugih suverenih i međunarodno-pravnih država, Srbije i BiH.

Vlada nije iskoristila priliku ni da ukaže Evropskoj uniji na vjekovnu pravoslavno-vjersku praksu i državno-pravne i crkveno-pravne principe poistovjećivanja granica suverenih država i pravoslavnih crkvi  u okviru njihovih teritorija, što sada nije slučaj – zahvaljujući politikantskom, nekanonskom i sa stanovišta crnogorske države štetnom radu Srpske crkve – u Crnoj Gori. Ovo je bila prilika da sa stanovišta svog državnog, nacionalnog, pa i međunarodnog, digniteta i dostojanstva, Vlada Crne Gore ukaže EU na ovaj i državni i religiozni apsurd koji ima veoma negativne reperkusije na stabilnost i crnogorske države i ukupnu regionalnu bezbjednost veoma ośetljivog područja Zapadnog Balkana, tim prije što religija ovdje uz onu standardnu liberalnu proevropsku, ima još i veću, dodatnu, civilizacijsku i nacionalnu vrijednost. To sve ne urađa drastičnim negativnim posljedicama prije svega zbog vjekovne nacionalne, vjerske i kulturne tolerancije Crnogoraca, ali i svih drugih građana Crne Gore. Nasuprot tome, maltene ispada da se Vlada gotovo i odriče jednog dijela teritorija države Crne Gore, ili je, pak, u pitanju krajnje snishodljivi, podanički i podređeni odnos prema Srpskoj crkvi u stilu ‘’ne diraj diva dok spava’’. U prilog ovom mogućem zaključku idu i mnogi drugi, gotovo svi događaji i odnosi države Crne Gore prema Srpskoj crkvi, a posebno neuklanjanje i nepostupanje po pravosnažnoj sudskoj presudi, tj. ostavljanje da i dalje nesmetano postoji, divlje sagrađenog ‘’vjerskog’’ objekta na Rumiji, koji je destabilizovao i unio nemir u vjekovnu vjersku koegzistenciju i toleranciju u tom kraju. Prof. dr Novak Kilibarda u knjizi ’’Željezna crkva i kosovski mit’’ naglašava da je postavljanjem gvozdene crkve na Rumiji zabijen ’’krvavi nož’’ u multietničko biće Crne Gore (N. Kilibarda: 2006). Prije objavljivanja knjige, prof. Kilibarda je dao ostavku na članstvo u Savjetu za prava pripadnika nacionalnih manjina i etničkih grupa i u protestnom pismu upozorio Predśednika Crne Gore Filipa Vujanovića koji je po funkciji ujedno i predśednik Savjeta na moguće negativne posljedice. Pismo je, osim u knjizi, nedavno objavljeno i u dnevnom listu ’’Pobjeda’’.

U izvještaju Američkog Stejt dipartmenta za 2010. g. o religijskim slobodama u svijetu, u dijelu o Crnoj Gori, navodi se da ‘’Ministarstvo za ekonomski razvoj, uprkos najavama, nije sprovelo odluku o uklanjanju crkve sa vrha Rumije’’. Na ovaj način, diskriminišu se druge vjerske zajednice u Crnoj Gori, tj. stavljaju u nejednak i neravnopravan položaj u odnosu na Srpsku pravoslavnu crkvu, koja tako dobija paravjerski, parapolitički i paradržavni oblik egzistencije, djelovanja i uticaja. Jasno je da Srpska pravoslavna crkva, koristi neodlučnost, strah od eventualno negativnih političko-izbornih posljedica i podijeljenost sadašnjeg crnogorskog državnog vrha oko ‘’crkvenog pitanja’’ da i dalje drži državu Crnu Goru i njene građane u šah-mat poziciji.

Vlada u svojim odgovorima, pa i u dijelu odgovora koji se odnosi na razlike između Srpske i Crnogorske pravoslavne crkve,  u pogledu imovinskog pitanja, nigđe ne spominje pitanje povraćaja pravoslavno-crkvene imovine u vlasništvo države Crne Gore. Danas kada je pitanje restitucije nezaobilazno kao jedan od preduslova za ulazak u EU, mora se riješiti i problem uzurpacije i državno-vjerske ‘’nacionalizacije’’, tj. krađe i otimačine pravoslavno-crkvene imovine crnogorske države (međunarodno priznate Kraljevine Crne Gore) – koja je bila predata na korišćenje Crnogorskoj pravoslavnoj crkvi  – od strane bivše države Kraljevine Srva, Hrvata i Slovenaca-Jugoslavije i Srpske pravoslavne crkve,  (tj. od Srpske pravoslavne crkve, kao, u to vrijeme, državne vjere). Američki Stejt dipartment, u svom izvještaju za 2010. g., apostrofira i ovo pitanje: ‘’Restitucija imovine vjerskih zajednica i dalje predstavlja problem. Zakon o restituciji predviđa da se povraćaj imovine vjerskih zajednica riješi posebnim zakonom, ali takav zakon nije usvojen’’. U ovom izvještaju Crnogorska crkva se tretira kao jedna od četiri glavne vjerske zajednice.

Vlada Crne Gore analizirajući ‘’nacionalno’’ kod Srpske pravoslavne crkve, primjećuje i da ‘’prisustvo nacionalne atribucije u zvaničnom imenu crkve implicira kod dijela javnosti da je njena funkcija osim vjerske, u drugim segmentima javnog djelovanja potencijalno određena nacionalnim obilježjem u imenu’’. Vlada je, očito, isuviše popustljiva prema Srpskoj pravoslavnoj crkvi. Nije problem nacionalno obilježje u ‘’zvaničnom imenu’’ Srpske pravoslavne crkve, već nacionalističko i šovinističko, fašističko, djelovanje ove crkve u praksi. Njeni čelnici negiraju crnogorsku naciju, državu, crkvu, jezik i kulturu. Samim tim, neadekvatni su i kvalifikativi kao što su ‘’implicira’’ i ‘’potencijalno’’, jer je u pitanju stvarnost, eksplicitnost i javnost stavova Srpske pravoslavne crkve.

Vlada konstatuje da ’’istovremeno CPC nastoji, osim vjerske uloge, da svoju javnu angažovanost pokaže kao aktivnost za odbranu nacionalnog i kulturnog identiteta Crnogoraca, za razliku od SPC-a, koja po njima afirmiše isključivo srpski nacionalni interes’’. I ovdje se Vlada bavi eufemizmima i izbjegava da direktno istakne činjenice o negativnom javnom djelovanju Srpske pravoslavne crkve,  u odnosu na Crnu Goru, već kaže da je to ‘’po njima’’, tj. po Crnogorskoj pravoslavnoj crkvi! Ovo je simulacija neutralnosti i loše shvaćena arbitrarnost i ‘’odvojenost crkve od države’’ prije svega po samu Vladu i državu Crnu Goru.

U Vladinoj konstataciji – datoj na početku odgovora u dijelu ‘’državnih razlika’’ između Srpske i Crnogorske pravoslavne crkve,  – da je ‘’SPC tj. Crnogorsko-primorska mitropolija organizaciono povezana sa Sinodom SPC u Beogradu, čiji je član, i u čijem radu učestvuje Mitropolit crnogorsko primorski, koji je bio i jedan od kandidata za Patrijarha SPC’’, nedovoljno jasno i precizno se definiše status ‘’Cetinjske Mitropolije’’, budući da je ona, i po aktima same Srpske pravoslavne crkve, samo jedna od više njenih eparhija.  Formulacija ‘’organizaciono povezana’’ ostavlja mogućnost da se govori o ‘’autonomiji’’ i ‘’samostalnosti’’ tzv. ‘’Crnogorsko primorske mitropoije’’. A iznad svega, na ovaj način se podupire i ‘’potvrđuje’’ neistinita teza Srpske pravoslavne crkve, da je ova tobožnja ‘’cetinjska Mitropolija’’ već više od osam vijekova prisutna u Crnoj Gori. Precizno i u skladu sa činjenicama – sadašnja Crnogorsko-primorska mitropolija Srpske pravoslavne crkve, sa śedištem na Cetinju osnovana je tek 1929. godine. U Ustavu Srpske pravoslavne crkve iz 1931. godine, u članu 12., pod brojem 20, navedena je kao sastavni dio Srpske pravoslavne crkve i ‘’Crnogorsko-primorska eparhija sa sedištem na Cetinju’’.

Vladin snishodljiv i podanički stav prema Srpskoj pravoslavnoj crkvi, nespremnost da međunarodnoj javnosti integralno predoči sve negativne i nipodaštavajuće, u kontinuitetu dugog vremenskog perioda izricane, izjave Srpske pravoslavne crkve (Beogradske patrijaršije) i Srpske pravoslavne crkve u Crnoj Gori kao njenog satsavnog dijela spram suverene i međunarodno priznate države Crne Gore, crnogorske nacije i njene državotvornosti, istorije i kulture, kao i neodlučnost da, na temelju prava i pravde, zajedno sa Skupštinom, pripremi i donese zakone i državne akte koji će trajno riješiti i stabilizovati ovu ośetljivu društvenu oblast, vidljiv je i u dijelu objašnjenja položaja, pogleda i aspiracija Crnogorske pravoslavne crkve. ‘’CPC na čelu sa crnogorskim mitropolitom dominantno djeluje na području Crne Gore naglašavajući svoju lojalnost matičnoj državi. Istovremeno ukazuju na suzdržanost SPC prema odluci o nezavisnosti CG, ili javno negativan stav njenih predstavnika povodom nekih državnih odluka CG kao samostalne države, što je bilo i u slučaju priznanja Kosova’’.  

Možda je najviše propusta u objašnjavanju ‘’razlika između SPC i CPC’’, Vlada Crne Gore učinila u dijelu ‘’imovinskog pitanja’’. Ovdje je Vlada morala, barem u bitnim crtama, dati pregled zbivanja od tzv. Podgoričke skupštine iz 1918. g. i nasilnog ukinuća i nestanka međunarodno priznate crnogorske države, Kraljevine Crne Gore, preko nelegalne i nelegitimne odluke Sv. Sinoda Crnogorske pravoslavne crkve o ’’samoukinuću’’ iz 1918. g. do isto takvog akta regenta Aleksandra o ukidanju autokefalne Crnogorske pravoslavne crkve, što je sve rezultiralo sa time da država Crna Gora izgubi svoje vlasništvo nad imovinom autokefalne Crnogorske pravoslavne crkve, a koja joj je bila data na korišćenje. Dakle, Vlada je bila dužna da navede kako su nestale i država Crna Gora i autokefalna Crnogorska pravoslavna crkva. Uporedo sa obnovom suverenosti države, neophodno je obnoviti i ‘’suverenost’’, tj. autokefalnost i samostalnost Crnogorske pravoslavne crkve na suverenoj državnoj crnogorskoj teritoriji, u skladu sa pravoslavno-vjerskim kanonima, principima i praksom. U različitim formama, ali konstantno, već devet decenija država Crna Gora ne posjeduje  i još nije povratila svoju izvornu imovinu koja se tiče pokretnih i nepokretnih dobara autokefalne Crnogorske pravoslavne crkve. O tome poznati srpski teoretičar religije Mirko Đorđević kaže da ‘’sva imovina u jednoj državi, dakle, zemlja pripada državi. Tako je u Francuskoj. Tako je u Rusiji. A, koliko znam to je neriješeno i u Crnoj Gori. Sva imovina pripada državi. A po Ustavu republika za poštovanje prema svojim građanima od vjeroispovijesti bilo koje ustupa im na korišćenje katedrale, crkve, kapele. Tako stoje stvari zakonski pravno u modernoj Evropi. Kod nas, i u Srbiji i Crnoj Gori, i u drugim zemljama na Balkanu, to u novije vrijeme nije dovoljno precizirano’’ (M. Đorđević: ‘’Pobjeda’’, 23. 01. 2011; podv. G. S.).

Iz odgovora Evropskoj komisiji vidi se da Vlada ‘’ne zna’’ da je zapravo ona, tj. država Crna Gora 1918-1920. g. nasilno i nelegalno lišena vlasništva nad pravoslavno-crkvenom imovinom. Srpska crkva je danas neka vrsta paradržave, ekstrateritorijalni imperijalni i asimilatorski politikantski i kleronacionalistički centar jedne strane države u crnogorskoj državi. Ovdje je bilo pravo mjesto da Vlada taksativno navede sve zloupotrebe u ‘’vlasništvu’’ i korišćenju nekadašnje državne imovine Crne Gore od strane Srpske crkve. U jednom dijelu ‘’crkvene’’ imovine, Srpska crkva se kao vlasnik pojavljuje tek devedesetih godina, dakle, u jednom ratnom i posve pravno neregularnom vremenu, kada je Srpska crkva mešetarila i bila udružena sa paravojnim i parapolitičkim nacionalističkim i šovinističkim snagama, čega se, vidimo, nije otresla i odrekla ni do dana današnjeg. Zloupotrebe su zabilježene i u rekonstrukciji, dogradnji i izgradnji objekata vjerske kulturne baštine, đe se sve radi mimo Zavoda za zaštitu spomenika kulture Crne Gore. Posebnih zloupotreba je bilo kod upisa  imovine i nepokretnosti na ime Srpske crkve. Direktor Uprave za nepokretnosti Crne Gore Mićo Orlandić dao je izjavu suprotnu Vladinom izvještaju: ’’Uzurpacija državne imovine od strane Srpske pravoslavne crkve traje od 1918. g. i izvršena je nasilnim i nekanonskim putem...Crnogorska crkva dijeli se do 1913. g. na dvije eparhije: Mitropoliju (Crnogorsku) i Zahumsko-rašku. Svi njihovi objekti finansirani su iz državnih ili vladarskih sredstava. Zar je logično da danas ovi hramovi budu u vlasništvo Beogradske patrijaršije i da se sa njima raspolaže i  upravlja iz Beograda?“ (’’Pobjeda’’, 21. 01. 2011. g.).

Nasuprot svemu ovome, Vlada šturo kaže da ‘’Crnogorska crkva ističe razlog istorijske pravičnosti zahtjevu za povraćaj njene imovine koja im je, kako navode, ujedinjenjem pravoslavnih crkava 1920. godine u novostvorenoj državi i ukidanjem njene autokefalnosti, po njima oduzeta. Nasuprot tome Srpska crkva svoje pravo na imovinu koju trenutno posjeduje zasniva na činjenici da se u zvaničnim državnim knjigama ova crkva vodi kao jedini vlasnik pravoslavno crkvene imovine po njima zasnovanom na principu kontinuiteta i formalno pravnog legitimiteta vlasnika. U takvim odnosima  državni organi Crne Gore do kraja obezbjeđuju afirmaciju dva ključna principa demokratskih zemalja, slobodu vjeroispovijesti i odvojenosti države od crkve’’.

Postavlja se pitanje zašto Vlada, tj. država ne formuliše i navede svoj stav o odnosu Srpske i Crnogorske crkve na osnovu autentičnih istorijskih, državno-pravnih i pravno-crkveno-kanonskih dokumenata? Očito je da država još ’’nema’’ svoj stav, ili da zbog odnosa političkih snaga u vladajućoj koaliciji nije u mogućnosti da javnosti odlučno prezentuje nedvosmisleni i proaktivni, legalni i legitimni, pravni i pravedni, crnogorski državni, nacionalni, kulturni, vjerski i civilizacijski stav u ovoj oblasti. To znači da vladajuća politička koalicija u Crnoj Gori još nije donijela političku odluku da država postupi u predmetu odnosa Srpske i Crnogorske crkve u skladu sa autentičnim istorijskim i pravnim činjenicama i sa domaćim-nacionalnim i međunarodnim zakonima i odredbama koje regulišu ljudska prava i slobode, uključujući i vjerske slobode. Svoju trenutnu ’’lagodnu’’ poziciju ’’posrednika’’ i ’’regulatora’’ sukoba Srpske i Crnogorske crkve moraće vrlo brzo da napusti u ime poštovanja ljudskih prava i sloboda. Vlada samo održava i konzervira negativno postojeće stanje i koristi ga u političko-izborne svrhe. Ovo pitanje se mora principijelno riješiti. Čemu toliki strah kod Vlade i drugih državnih organa, kada je i pravo i pravda na strani države Crne Gore od čega koristi samo mogu imati svi njeni građani? Crnogorska crkva se otvoreno diskriminiše, jer su joj zatvoreni svi pravoslavni hramovi u zemlji. U sljedećim etapama približavanja i integrisanja sa EU, Crna Gora moraće i u praksi da sprovede sve antidiskriminatorske zakone u oblasti ljudskih prava i sloboda, pa i u dijelu koji se tiče vjerskih sloboda. Među sedam zadataka koje je Crna Gora dobila od Evropske komisije kao uslov za otpočinjanje pregovora i pristupanju EU, oni koji se tiču vjerskih sloboda nalaze se u odjeljcima pravne države i antidiskriminacije. Jednostavno, Vlada mora obezbijediti i u praksi pravo svih građana na vjerske slobode, vjersko samostalno, individualno ili udruženo, kolektivno, zajedničko ispovijedanje vjere i korišćenje u te svrhe pravoslavnih vjernika svakog objekta pravoslavne religije u zemlji.

Vlada u odgovoru Evropskoj komisiji na kraju imovinskog odjeljka navodi sljedeće: ‘’I pored očiglednog očekivanja jedne i druge crkve da država ‘’presudi’’ u vezi njihovih razlika, poštovanje evropski afirmisanih principa može jedino trajno voditi rješavanju ovih odnosa, bez uplitanja države i politike u samostalnost obavljanja njihovih vjerskih poslova’’. Vlada Crne Gore i pored toga što je uočila nacionalne, državne i imovinske aspekte ‘’spora’’ Srpske i Crnogorske crkve, koji se mogu riješiti samo reagovanjem upravo države, i dalje, vidimo, govori o tzv. ‘’njihovim’’ razlikama, tj. razlikama između Srpske i Crnogorske crkve!, nikako ne shvatajući da se te ‘’njihove’’ razlike i te kako tiču nje same, crnogorske države i svih njenih građana, bez obzira da li su vjernici ili ne, kojeg su etničkog, vjerskog i svakog drugog porijekla. Jer, ponajmanje, crnogorski građani koji su uredni poreski obveznici svoje države, moraju znati zašto je Srpska crkva sa svojom enormnom imovinom u Crnoj Gori eksteritorijalna ‘’firma’’ koja ne podliježe crnogorskom pravno-ekonomskom sistemu, a uz to je do te iste imovine došla, uz pomoć jedne bivše države, koja je bila okupirala i uništila crnogorsku državu, nelegalnim i protivpravnim radnjama prije devet decenija. Riječ je, dakle, ne samo o potrebi državnog, političkog, hrišćanskog i civilizacijskog izvinjenja, već i povraćaja imovine, kao i naplate pljačke Crne Gore i njenih građana koja je u proteklom vremenu izvršena na osnovu nelegalnih transakcija, prodaja i tržišno-poslovnog korišćenja protivpravno stečene imovine.

Vlada podvlači ‘’poštovanje evropski afirmisanih principa’’, a ovo poštovanje je zapravo poštovanje ljudskih prava i sloboda, čiji je elementaran izraz u sferi vjerskih sloboda da su, u ovom slučaju, svi pravoslavni objekti u zemlji otvoreni za sve pravoslavne vjernike i poštovaoce bilo koje pravoslavne crkve, pa samim tim i Crnogorske crkve, kao i za sve druge građane različitog kulturno-vjersko-etničkog porijekla, bez obzira da li su vjernici ili ne, a što sada nije slučaj u Crnoj Gori. Takođe, u evropski afirmisane principe spada i uredno plaćanje poreza. Međutim, u već spomenutom izvještaju američkog Stejt dipartmenta piše da ‘’uprava prihoda nije dobila nikakav izvještaj vjerskih zajednica o dobiti koja podliježe oporezivanju’’.

Vlada loše prosuđuje (ili je formulacija koja je u pitanju, pak, samo kompromisni izraz aktuelnog odnosa političkih snaga u vodećoj partiji vladajuće koalicije u zemlji), da i Srpska crkva očekuje da država ‘’presudi’’ u vezi ‘’razlika’’ između nje i Crnogorske crkve. Razlog je jednostavan: Srpskoj crkvi u potpunosti odgovara trenutno stanje i nemiješanje od strane države Crne Gore u ovaj ‘’međucrkveni’’ spor. Stav o ‘’odvojenosti države i crkve’’ omogućava Srpskoj crkvi da i dalje nesmetano vrši državnu, pravnu, crkveno-vjersku i imovinsku uzurpaciju Crne Gore i njenih vlastitih i autentičnih državnih, duhovnih i materijalnih vrijednosti.

Vlada Crne Gore ne uviđa da država ne ‘’presuđuje’’ u vezi ‘’razlika’’, već da ima moralno-istorijsko-aksiološko-civilizacijsku obavezu spram sebe same, tj. svog pravno-državno-međunarodnog kontinuiteta i svoje buduće mirne, bezbjedne i stabilne perpsektive, da se aktima svojih najviših ustavnih i političkih organa, odredi prema državnom i pravoslavno-crkvenom nasilju Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca i Srpske pravoslavne crkve iz 1918-1920. godine u odnosu na državu Crnu Goru (Kraljevinu Crnu Goru), njenu vladarsku dinastiju Petrović-Njegoš i njenog posljednjeg vladara kralja Nikolu I i autokefalnu Crnogorsku pravoslavnu crkvu. Jer, ‘’država je pravo, i pravo je država’’, kako piše srpski akademik Perić. Događaji sa kraja druge i početka treće decenije 20. vijeka, o kojima pišemo u ovoj knjizi, nasilno, voluntaristički i nezakonito, promijenili su bitne parametre državnog i vjersko-pravoslavnog života i uređenja u Crnoj Gori sa višedecenijskim negativnim posljedicama. Suverenost i međunarodno-pravno priznanje koje je država Crna Gora nasilno izgubila osvajanjem od strane vojske Kraljevine Srbije (i to još kao jedna od pobjednica Prvog svjetskog rata: ‘’Pobjeda, koja se završila nestankom pobjedioca!’’, kako ističe akademik Živojin Perić), demokratski su obnovljeni 2006. godine, te po svim principima međunarodnoga prava, država Crna Gora sada može da povrati stanje kakvo je bilo do 1918. godine.

XI     Posljednje izjave čelnika Srpske pravoslavne crkve i nastavak kampanje protiv Crnogorske pravoslavne crkve, crnogorske nacije i države

Srpska pravoslavna crkva u Crnoj Gori u svojoj aktivnosti ne povodi se za jevanđeljskim načelima u skladu kojih se zahtijeva i traži bezpogovorno poštovanje svih ljudi, bez obzira na naciju i vjeru, pa tako i drugih pravoslavnih vjernika, konkretno Crnogorske pravoslavne crkve. Iz svih njenih postupaka, vidi se da Srpska pravoslavna crkva želi da zadrži svoj nelegalni  nelegitimni, povlašćeni i monopolistički, diskriminatorski i ekstrateritorijalni državni status u Crnoj Gori. Država Crna Gora je u obavezi da onemogući diskriminaciju Crnogorske pravoslavne crkve i svojih, crnogorskih državljana, njihovih individualnih i kolektivnih građanskih, nacionalnih i drugih prava, po osnovu njihovog pripadništva Crnogorskoj crkvi. Srpska crkva u Crnoj Gori na svakom koraku pokazuje da ne priznaje i ne poštuje državu Crnu Goru i njena identitetska obilježja, od kojih je svakako jedno od najutemeljenijih i istorijski najizvornijih crnogorsko nacionalno osjećanje i Crnogorska pravoslavna crkva.

Za velikodostojnike Srpske crkve crnogorska suverena i međunarodno priznata država  je prolaznog, privremenog  karaktera, dok crnogorsku naciju apsolutno negiraju, samim tim  sva njena identitetska svojstva, među kojima i Crnogorsku pravoslavnu crkvu. Tako, i prilikom nedavne zvanične pośete Crnoj Gori, patrijarh Srpske crkve Irinej dao je izjavu apsolutno sa takvom porukom: ‘’Neka političari stvaraju  svoje granice, ali će narod biti jedan, imati jednu Crkvu i ostati u duhovnoj zajednici preko Crkve, sa svima svetima ugodnicima i veličinama duhovnim iz našega roda’’. Još samo da je Irinej dodao i ‘’jedan vođa’’ i ugođaj bi bio kompletan. Od njega smo jedva živu glavu izvukli, ali još ne i državu iz ‘’prokrustove postelje’’ Srpske crkve u Crnoj Gori za koju teritorijalne granice nijesu granice između država, suverenih i međunarodno priznatih, već su to granice političara, prolaznih i privremenih ljudi na zemlji, vidimo, u suštini subjektivne i relativne tvorevine, koje danas mogu biti ovakve, śutra onakve, kako ih vide političari-pojedinci u određenim, konkretnim, specifičnim okolnostima i vremenima, koja karakterišu promjenljiv odnos političkih snaga. Na ovaj način čelnici Srpske crkve se svrstavaju ili su čak i na čelu onih konzervativnih i destruktivnih nacionalističkih snaga u Srbiji koje su se samo privremeno povukle, jer sada nije vrijeme da djeluju, ali čekaju na promjenu geopolitičkih odnosa u svijetu i regionu da bi ponovo ratovima pokušale da ostvare zacrtane ciljeve velikodržavnog, imperijalnog i asimilatorskog projekta.

Patrijarh Srpske crkve Irinej pozivanjem na ‘’jedan narod’’ i ‘’jednu crkvu’’ šalje poruku da pravoslavna pastva i svi građani koji su pravoslavnog porijekla nikako ne mogu u nacionalnom smislu biti nešto drugo osim Srba i srpskog naroda, a da crkva tog i takvog naroda može, naravno, biti samo Srpska crkva. Dakle, isključeno je da se neko ośeća nacionalno drugačije i da on kao takav, sa takvim nacionalnim, istorijskim, jezičkim i kulturnim ośećanjem, može pripadati, tj. zatražiti zajedno sa pripadnicima istog takvog opredjeljenja i ośećanja, da svoje vjerske aktivnosti ispoljavaju i praktikuju u okviru neke druge pravoslavne ckrve, u ovom slučaju Crnogorske crkve. Riječ je o drastičnom kršenju osnovnih ljudskih prava i sloboda, a država koja to toleriše i opravdava, tj. obezbjedjuje i omogućava, krši još drastičnije ista ta ljudska prava i slobode, zagarantovana svim međunarodnim dokumentima. To je danas nesumnjivi fakat u Crnoj Gori, jer pripadnici Crnogorske crkve, bez obzira što je kao vjerska zajednica pravno priznata, ne mogu da učestvuju u vjerskom životu u punom obimu, jer im se ne dozvoljava pristup i boravak kao članovima, vjernicima i poštovaocima Crnogorske crkve u nijednom tradicionalnom pravoslavnom hramu na teritoriji države Crne Gore. Da apsurd bude veći, istorijski svi ti hramovi pripadaju upravo toj autokefalnoj Crnogorskoj crkvi.

Zanimljivo je viđeti na djelu odvojenost države od crkve u srpskom primjeru, tj. na primjeru odnosa države Srbije i Srpske crkve. Svim aktivnostima srpskog patrijarha u Crnoj Gori prisustvovali su i zvanični  predstavnici srpske države:   ministar vjera u Vladi Srbije, savjetnik Predśednika Srbije za Srbe u regionu (koji je bio prisutan u našoj zemlji u vrijeme posljednjih izbora i u stalnom je kontaktu sa srpskim političkim, kulturnim, medijskim, civilnim i drugim subjektima u Crnoj Gori), ambasador Srbije u Podgorici…Srpska crkva je udarna pesnica države Srbije u regionu Zapadnog Balkana. Vjerovatno da srpska država zato i ima toliko ‘’uspjeha’’ u svojoj politici. S obzirom na ovoliku involviranost srpske države u život srpske crkve i SPC u srpske političke i državne tokove, potpuno nesuvislo, insuficijentno, naivno, romantičarski i utopistički zvuči stalno isticanje iz kabineta Predśednika Crne Gore Filipa Vujanovića da su država i crkva odvojeni! Ovo opšteprihvaćeno načelo moderne građanske države i u svom principijelnom karakteru može se zloupotrijebiti, a kamoli u kleronacionalističkoj i anticrnogorskoj praksi Srpske crkve, za koju je ’’baš istorijski ocrtana i izrazita upravna usmjerenost i slivenost u državi. To je pojava cezaropapizma. Mi bi je imen(t)ovali kao vizant-patrijarhizam ili državno-pravoslavno blizanstvo, a u našemu određenom(u) slučaju ‘srpska državna vjera’‘’. (S. Zeković: 1997.).   

I prilikom nedavnog susreta poglavara Srpske crkve i Predśednika Crne Gore, više puta je rečeno da su država i crkva odvojeni kao, maltene, sveriješavajući stav i spasonosno sredstvo koje će sve probleme između Srpske crkve i Crnogorske crkve i Srpske crkve i države Crne Gore riješiti. Činjenice govore potpuno suprotno. Srpska crkva u Crnoj Gori ‘’odvojenost države i crkve’’ koristi isljučivo za ‘’stražarenje (bezakono i nekanonski pridobijenoga) ovdašnjeg crkovnog ‘ustanovljenja’ (‘legimiteta’)’’. (S. Zeković: 1997). Crna Gora ne treba da se ponaša u stvarima vjere kao Srbija, antimoderno, anticivilizacijski i antidemokratski. Ali, ona se mora odbraniti od grubih nasrtaja, i srpske crkve i srpske države, na svoju državnu, nacionalnu, crkvenu, kulturnu i jezičku samostalnost i autohtonost. Ako to ne učini, crnogorska država biće jedina odgovorna pred budućnošću i njenim građanima kada posljedice ovih nečinjenja i loših činjenja dođu na ‘’naplaćivanje’’. A one su već počele da se javno primjećuju, doduše još, srećom, samo u naznakama sporadičnog pogoršanja vjersko-nacionalne tolerancije i suživota, ali dovoljno opominjućom da se jednom mudrom i energičnom državnom politikom ovo zlo sasiječe u korijenu. Posebno iz razloga što istorijski gledano ono nije imalo uporišta u Crnoj Gori.

Saopštenje iz kabineta Predśednika Crne Gore Filipa Vujanovića, nakon susreta sa poglavarom Srpske crkve, pokazuje da je, ako ne državna politika o sporu Crnogorske i Srpske crkve u cjelini, ako je uopšte ima, a ono Predśednik sigurno, na potpuno pogrešnom putu za njegovo prevazilaženje. Predśednik Crne Gore u najboljoj namjeri (mada od staljinizma i drugih distopija nastalih od utopija znamo da je i ona mogući put u pakao), zatražio je od Srpske crkve da se okane države Crne Gore. Time se kao Predśednik jedne suverene i međunarodno priznate države, u želji da je u ime građana zaštiti, našao u zavisnom, nedostojnom, podređenom i nečasnom položaju. Od Srpske crkve se ne mora tražiti ono što će ona i sama (u)raditi, jer crnogorsku državu ne šljivi pet posto. I zato će sto posto sve (u)raditi da nestane, kao što je već davno nema u srcu i umu čelnika Srpske crkve koji nose na savjesti Crnogorce i njihovu državu Crnu Goru već više od devet decenija i  nikako da to priznaju i zatraže oproštaj. Nasuprot tome, oni rade mimo rada, udarnički, sa prebačajem norme od nekoliko stotina posto, da satru Crnogorce, da nema ni imena ni pomena crnogorskog, ni državnog, ni nacionalnog, ni jezičkog, ni kulturnog, ni istorijskog.

Sve ovo se posebno ispoljilo u ponašanju i aktivnosti čelnika Srpske crkve u Crnoj Gori neposredno prije i poslije Novogodišnjih i Božićnih praznika početkom 2011. godine. Pošto je 2005. godine na svetoj planini Rumiji kod Bara nelegalno – uz pomoć srpske vojske tada još postojeće zajedničke države Srbije i Crne Gore – postavio tzv. crkvu i time pokušao da uništi viševjekovni multikulturalni i interkulturalni etničko-vjerski sklad u Crnoj Gori oličen u poštovanju kulta sveca Crnogorske pravoslavne crkve i kralja Duklje Jovana Vladimira (hiljadugodišnji državni kontinuitet: Duklja-Zeta-Crna Gora), mitropolit Srpske crkve Amfilohije Radović je prokleo one koji hoće da sprovedu zakon i u skladu sa pravnom državom uklone tzv. crkvu sa vrha Rumije (a u suštini divlji, nelegalni građevinski objekat koji se zloupotrebljava u pseudoreligijske svrhe sa opasnošću izazivanja nacionalnih, vjerskih i građanskih netrpeljivosti i sukoba). Takođe, potpuno nepravedno i bez osnova uvredljivo je govorio o određenim pripadnicima drugih vjerskih i etničkih skupina, konkretno islamske vjeroispovijesti i Albancima i Muslimanima. Zbog pokušaja izazivanja vjerske i etničke mržnje, protiv čelnika Srpske crkve u Crnoj Gori Amfilohija Radovića pokrenut je i sudski proces.

No, poslije svih ovih incidenata, u pismu Vladi Crne Gore koje je donio, a i usmeno predočio, na sastanku sa premijerom dr Igorom Lukšićem, i proslijedio medijima, mitropolit Srpske crkve u Crnoj Gori Amfilohije Radović je iznio još jednu dodatnu ’’bojazan’’ o mogućim vjerskim sukobima u zemlji, u suštini čistu ucjenu i u 21. vijeku civilizacijski neprihvatljiv pritisak na Vladu jedne suverene, demokratske i slobodne zemlje. U pismu se, između ostalog, kaže: ’’Mitropolija Crnogorsko-primorska i uopšte sve Eparhije Pravoslavne Crkve Srpske u Crnoj Gori, osjećaju se duboko ugrožene u svim svojim pravima i to više nego li bilo kad u istoriji ne isključujući i revolucionarna vremena. Forsiranje u posljednje vrijeme tzv. CPC od strane državnih organa, naročito od državnih medija (TVCG, Pobjeda i dr.), uporno blaćenje Crkve, njeno proglašavanje za ’okupatorsku crkvu’, prijetnja da joj se oduzme imovina, da joj se ruše hramovi (primjer crkve na Rumiji), sve to i mnogo šta drugo, ozbiljno nas zabrinjava. Naročito što se time podgrijava uporno ’tihi’ vjerski rat u Crnoj Gori, koji vodi dubinskoj polarizaciji pravoslavnog korpusa i može imati katastrofalne posljedice za mir u Crnoj Gori. Tipičan primjer za to jeste haranga protiv crkve na Rumiji. Do nas dopiru ozbiljne prijetnje iz Bara, da ukoliko dođe do rušenja crkve, to može izazvati rušenje neke od džamija, da ne kažemo krvoproliće na vjerskoj osnovi. Tzv. CPC, novokomponovana vjerska zajednica (osnovana 2000. g.), koja za Pravoslavnu crkvu u svijetu ne postoji, i koja sa Pravoslavnom Crkvom u Kraljevini Crnoj Gori ima zajedničko samo uzurpirano ime, podržana i Vašim sjutrašnjim prijemom, samo unosi mržnju među narod, ugrožavajući, ona i oni koji je podržavaju, elementarna prava, ime, dostojanstvo i imovinu vjekovne Mitropolije Crnogorsko-primorske. Imajte u vidu g. Predsjedniče, da svojom podrškom i prijemima takve ustanove stavljate minu u temelje Crne Gore, ugrožavajući njenu zdravu budućnost...Ovo se može događati samo u državi koja je u zakonodavnom vakuumu’’.

Jedino što je istinito u ovom pismu jeste to da je crnogorska država u zakonodavnom vakuumu, što dokazuje i to da crnogorska Vlada još nije reagovala na ovakvo nedopustivo ponašanje Amfilohija Radovića. Sada su se stvorili uslovi da Vlada Crne Gore na čelu sa dr Igorom Lukšićem postupi u skladu sa pravnom državom i realizuje ranije donesenu konačnu zakonsku odluku, tj. ukloni nelegalni objekat sa vrha planine Rumije. Ako se ne postupi na način koji se očekuje i u Evropskoj Uniji (izvjestilac EU za Crnu Goru Jelko Kacin je izjavio da očekuje da Crna Gora u ovom slučaju sprovede odluku pravne države), srpski mitropolit u Crnoj Gori će se i dalje hajdučki ponašati, destabilizovati zemlju, zajedno sa Srpskom crkvom ograničavati njen suverenitet, negirati državotvorni crnogorski narod, crnogorski jezik, istoriju, građanski i interkulturalni karakter Crne Gore.

Razlog ovakvog ponašanja Amfilohija Radovića i Srpske crkve u Crnoj Gori nalazi se i u činjenici da od proglašenja nezavisnosti 2006. g. do danas Skupština Crne Gore nije konstatovala poništenje odluka tzv. Podgoričke skupštine iz 1918. g. i poništila dekret regenta Aleksandra Karađorđevića iz 1920. g. o ukidanju autokefalne Crnogorske crkve i njenom utapanju u Srpsku crkvu. U skladu sa ovim odlukama, pravoslavna crkvena imovina u Crnoj Gori ponovo bi postala državna svojina kao što je to i bilo do 1918. g. Još nije kasno za uklanjanje ove najveće anticrnogorske i antievropske mine iz temelja Crne Gore. Istorijska, pravna, crkvena i kanonska dokumenta potvrđuju da je Crnogorska pravoslavna crkva viševjekovna nacionalna autokefalna pravoslavna mitropolija crnogorskog naroda i svih drugih pravoslavnih vjernika u suverenoj i slobodnoj crnogorskoj državi i da je Crnogorsko-primorska ’’mitropolija’’ Srpske pravoslavne crkve zapravo falsifikat autokefalne Crnogorske  crkve.

U pismu crnogorskom premijeru dr Igoru Lukšiću, srpski mitropolit Amfilohije Radović u suštini priznaje da je Pravoslavna Crkva u Kraljevini Crnoj Gori bila Crnogorska pravoslavna crkva. Sada je jasna i prava suština tzv. ’’Pravoslavne crkve u Crnoj Gori’’, osnovane odmah nakon proglašenja nezavisnosti Crne Gore 2006. g.  Decidno tvrdeći da je to ’’Srpska crkva’’, srpski mitropolit je jasno poručio koliki su stvarni dometi nade da se, eto,’’Pravoslavna crkva u Crnoj Gori’’ otvara prema svim pravoslavnim vjernicima u zemlji. Naziv ’’Pravoslavna crkva u Crnoj Gori’’ je, nažalost, od strane Vlade Crne Gore proslijeđen i u odgovorima na upitnik Evropske komisije. A da ovu ’’Pravoslavnu crkvu’’ čine (četiri) eparhije Srpske pravoslavne crkve vidi se i iz samog pisma.

Mitropolit Amfilohije vodi otvoreni rat protiv Crne Gore (otvoreni vjerski rat mu je samo sredstvo), blati i harangira sve što je crnogorsko, državno, nacionalno, jezičko, kulturno i suvereno, ruši građansku državu po vjerskim ’’šavovima’’, zvecka oružjem, vrijeđa pripadnike različitih nacionalnih i vjerskih osjećanja, prijeti, proklinje, vrši pritiske i ucjenjuje državu, podgrijava atmosferu bezakonja, straha i mržnje. Stejt Dipartment je podśetio državne organe Crne Gore da nijesu sproveli svoju odluku o rušenju divlje građevine na Rumiji. Na potezu su, dakle, oni koji bi trebalo konačno da počnu popunjavati ’’zakonodavni vakuum’’, tj. organi crnogorske države. Očekuje se da postupe kao pravna država i na taj način i dodatno učvrste svoju unutrašnju i međunarodnu stabilnost. 

Pred naletima kleronacionalističkog i šovinističkog  negiranja, prirodno je, dakle, da crnogorska država uzme u odbranu sve svoje vitalne istorijske i savremene identitetske institucije i vrijednosti: naciju, državu, kulturu, crkvu, jezik. U suprotnom, radi i radiće u korist sopstvene štete, autodestrukcije i nestajanja sa identitetske istorijske, nacionalne i geopolitičke mape svijeta. Ako najviši državni i politički predstavnici ne prepoznaju pravu, sa stanovišta interesa Crne Gore kontraproduktivnu i zlu suštinu činjenja određenih anticrnogorskih društvenih, političkih i vjerskih snaga, oni postaju njihovi direktni saučesnici i propagatori. U prošlosti takvi državni i crkveni velikodostojnici Crne Gore nikada nijesu bili na njenom čelu.  

Upravo ovu činjenicu moramo imati u  vidu, kada jednog od najvećih anticrnogorskih  pogromaša, Srpsku pravoslavnu crkvu, odnosno njene zvanične predstavnike, aktuelni Predśednik Crne Gore Filip Vujanović u kontinuitetu već duže vremena redovno prima u zvanične pośete i održava konktakte sa njima, iako oni, kako vidimo (a takvih i sličnih izjava već decenijama ima u ogromnim količinama), suštinski ne poštuju suverenitet, samostalnost, teritorijalni integritet i međunarodni status i legitimitet države Crne Gore. Predśednik Vujanović ima potpuno drugačiji odnos od ovog prema drugoj pravoslavnoj crkvi u Crnoj Gori, Crnogorskoj crkvi, koju bez obzira što je baštini državotvoran narod zemlje na čijem je čelu, javno uopšte ne udostojava potrebnog poštovanja i civilizovanog odnosa. Čak nikada javno i zvanično nije ni primio velikodostojnike Crnogorske crkve. Koliko znamo, do sada je samo dva puta razgovarao sa njenim mitropolitom Mihailom, u suštini oba puta tajno,  s tim što je prvi put čak poglavar Crnogorske crkve morao da uđe u zgradu Predśednika Crne Gore na zadnji ulaz (jer Predśednik nije htio prisustvo medija), a nedavno je ponovo samo mitropolit Mihailo dao izjavu, rekavši da ga je Predśednik Vujanović primio. Vjerovatno je ovo jedinstven diskriminatorski postupak jednog šefa države, u nekoj demokratskoj zemlji, prema predstavnicima vjerske zajednice koja je apsolutno lojalna i privržena državi, i koja istorijski,  konfesionalno i nacionalno baštini ukupnu tradiciju i cjeloviti identitet dotične države i, na kraju , zajednice kojoj po porijeklu i identitetu pripada i sam taj Predśednik! Ovakav odnos prema Crnogorskoj pravoslavnoj crkvi, Predśednik Filip Vujanović ‘’crpi’’ iz ‘’saznanja’’ da ona ‘’nije kanonska’’ crkva! Koliko je to ispravan stav, pokazala su prethodna razmatranja.

Sve su ovo očiti dokazi da se prema Crnogorskoj crkvi, njenim vjernicima i poštovaocima, vrši diskriminacija po nekoliko osnova u kontekstu kršenja ljudskih prava i sloboda, što je u medijima i u javnosti nedovoljno poznato. Na to ukazuje i podatak iz sprovedenog istraživanja Matice crnogorske o identitetu, po kome 20,3 odsto ispitanika smatra da država Crna Gora nema ravnopravan odnos prema svim vjerskim zajednicama, već da ima najbolji odnos prema Crnogorskoj crkvi. Crnogorska država je u obavezi da stvori sve uslove koji će omogućiti prestanak diskriminacije prema Crnogorskoj crkvi, po bilo kojem osnovu, i da postupi u skladu sa svojim međunarodnim obavezama, tim prije što na taj način ukida i više falsifikata, nelegalnih, nelegitimnih i diskriminatorskih akata prema samoj sebi, učvršćujući svoj unutrašnji legitimitet, državni, nacionalni, kulturni, konfesionalni, civilizacijski, interkulturalni, demokratski i međunarodni dignitet i identitet, što je ona i državno-nacionalno i međunarodno u obavezi, kako prema svojim državljanima i građanima, prema samoj sebi i budućim generacijama, prema svojim korijenima, śećanjima, precima i potomcima, tako i prema interesima uže i šire regionalne stabilnosti i bezbjednosti, kao i ukupne međunarodne zajednice.      

Zaključak

Istorijski posmatrano, sveto oslobodilačko trojstvo – slobodan narod, slobodna država i slobodna vjera (crkva), održalo je Crnu Goru i presudno učinilo da se, na tolerantan i civilizacijski način, naša država tokom dužeg vremenskog procesa osavremeni i prožme multikulturalizmom i interkulturalizmom, svjesna da su i pravoslavlje i katoličanstvo i islam, kao i sve druge religije, uz zajedničku i univerzalnu kulturnu baštinu, neprocjenjivo blago koje nas spaja i povezuje sa čitavim čovječanstvom. Ovo je od osobite važnosti u savremenom globalizovanom svijetu.

Crna Gora je obnovila državu, izgradila kuću, zidove i krov, ali (još) ne i dom, kako nedavno reče akademik Radoslav Rotković.  U tu svrhu neophodno je konstatovanje najviših državnih organa, Vlade i Skupštine, da se van snage stavljaju odluke tzv. Podgoričke Skupštine i dekret regenta Aleksandra kojim je ukinuta autokefalnost Crnogorske crkve. To nije samo obaveza zbog našeg doma, već i međunarodne zajednice. A iskustvo nas uči, da bez ove posljednje, na čitavom prostoru bivše SFRJ ne samo da se ne bi mogli urediti domovi, već ni elementarno izgraditi kuće.

Mitropolit Srpske pravoslavne crkve u Crnoj Gori Amfilohije Radović često ističe da śedi na tronu Svetog Petra Cetinjskog, državotvorca moderne Crne Gore, jednog od njenih ujedinitelja i najvećih istorijskih ličnosti, zakonodavca, prosvjetitelja, pravnog i državnog reformatora. Ali, jedno su riječi, a drugo su djela. Nije lako premostiti provaliju između pomiritelja Svetog Petra Cetinjskog i razoritelja Crne Gore mitropolita Srpske pravoslavne crkve Amfilohija Radovića. Pogotovo kada od prvog časa dolaska u Crnu Goru prije više od dvadeset godina mitropolit Radović sve čini suprotno od Svetog Petra, unoseći nemir i razdor negirajući, obezvređujući i vrijeđajući, prije svega, crnogorstvo i antifašizam, civilizacijski i demokratski korpus evropskih vrijednosti i ljudskih prava i  sloboda. Voljeli bismo da čujemo od mitropolita Amfilohija Radovića riječi koje snaže i mire Crnogorce i Crnu Goru, našu državu i naciju, prepoznatljivu u svijetu, a na ničiju štetu. Naprotiv. Ali, što se tiče Crne Gore, složio bi se mitropolit Amfilohije Radović sa stihovima poznatog srpskog i jugoslovenskog pjesnika Branka Miljkovića ‘’Uzalud je budim’’, jer ne postoji ono što se u srcu ne nosi. 

Iz dosadašnjeg teksta jasan je red poteza koji se povlačio da bi se Crna Gora razbaštinila svoje suverene države, crkve i naroda-nacije. Isti red poteza sada treba ‘’vući’’ suverena, samostalna i međunarodno priznata država Crna Gora da bi povratila u punom kapacitetu ono što joj pripada. Ali, sada, demokratski i u interesu svih svojih građana, a ne kao nekada, kada se to radilo nasilno, nelegalno i ‘’u njeno ime’’. Crnogorska suverena država je povraćena i obnovljena, obnovili su je i povratili Crnogorci i svi građani države Crne Gore, njeni lojalni i privrženi državljani. Crnogorska država je dužna obnoviti autokefalnost svoje Crnogorske crkve, jer se zna pravilo u pravoslavnoj tradiciji da su suverene državne granice ujedno i granice nezavisne, autokefalne vjerske zajednice, organizacije i uprave. Nadasve, tako će pravnim i legalnim sredstvima, crnogorska država povratiti ono što joj je u identitetskom, državnom, nacionalnom, vjerskom, kulturnom i imovinskom pogledu, nasilno oduzeto nelegalnim odlukama tzv. Podgoričke skupštine i nelegalnim dekretom regenta Aleksandra. 

Stvorili su se svi neophodni ustavni i zakonski uslovi da se obezbijedi i da se Srpska crkva u Crnoj Gori ponaša kao i svaki drugi pravni subjekat, podređen zakonima crnogorske države, od finansija do zaštite kulturne baštine, što do sada nije bio slučaj. Naprotiv. Imamo drastičnih kršenja crnogorskih zakona počev od ekonomske do kulturne sfere upravo od strane Srpske pravoslavne crkve. Na stranu to što ova Crkva negira sve što je crnogorsko, počev od imena, nacije, jezika, kulture, pa do države i crkve. Sada je sve to dovedeno s pravom u pitanje, prije svega obnovom nezavisne crnogorske države, međunarodnom afirmacijom crnogorskog nacionalnog i državotvornog bića, te nepobitnim naučnim, istorijskim i činjeničnim dokazima da je Crnogorska pravoslavna crkva bila autokefalna i da je činila neraskidivi, prirodni i sastavni dio crnogorskog autentičnog istorijskog, državnog i nacionalnog bića.

Sugestije državnim organima Crne Gore

Skupština Crne Gore, na prijedlog Vlade Crne Gore, kao najviši organ vlasti, dužna je da poništi – što je od izuzetnog značaja, jer je od identitetskih pitanja, nakon obnove suverene crnogorske države, ostalo neriješeno još samo pitanje autokefalne Crnogorske crkve – dekret regenta Aleksandra Karađorđevića budući da ga je potpisalo svjetovno lice, odnosno suveren nekadašnje države-kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca i, takođe, što nije baziran na  Ustavu i zakonitim, već na nasilnim i falsifikovanim, odlukama Sv. Sinoda Crnogorske pravoslavne crkve. Njegovim poništenjem država Crna Gora obnavlja svoje suverene prerogative i u ovom pogledu, tj. situacija se dovodi u pređašnje, legalno i legitimno, stanje, koje je postojalo prije nasilnog ukinuća autokefalne Crnogorske crkve. Ovom odlukom Skupštine Crne Gore, Crnogorska pravoslavna crkva bi povratila svoju autokefalnost, a država imovinu sa kojom je do tada raspolagala i čiji dio, vjerske objekte, može da preda na korišćenje i Crnogorskoj i Srpskoj crkvi.

Sadašnja situacija se neće promijeniti sama od sebe, tj. bez ‘’miješanja’’ i posredovanja države. Ovdje nije u pitanje konzervativno, patrijarhalno i prevaziđeno tradicionalističko-kolektivističko osjećanje potrebe za državnim intervencionizmom u svim, pa i u ovoj sferi društva. Naprotiv. Država je dužna posredovati u sporu između dvije crkve i obezbijediti jednak tretman i Crnogorske i Srpske crkve iz razloga stvaranja u praksi svih pretpostavki neophodnih da crnogorski građani mogu u potpunosti ostvarivati ljudska prava i slobode, u ovom slučaju vjerske slobode. Time će se omogućiti, zaokružiti i ojačati civilizacijski i evropski identitetski korpus ljudskih prava i sloboda kao conditio sine qva non ukupnog legitimiteta i stabilnosti crnogorske države i njenog demokratskog društva. Istraživanje Matice crnogorske o identitetu pokazuje – bez obzira na mnoge protivurječnosti i ranjivosti još nedovršene crnogorske nacije i tek obnovljene suverene i međunarodno priznate crnogorske države – ‘’da većina građana podržava ekumenističko rješenje koje bi omogućilo ravnopravnu crkvenu egzistenciju obje vjerske zajednice. U tom pogledu, tvrdi stav Srpske crkve koji isključuje bilo kakav dijalog sa Crnogorskom crkvom ili inklinira konzerviranju spornog istorijskog nasljeđa nema uporište kod većine građana Crne Gore’’. (Istraživanja: ‘’Stavovi crnogorskih građana o identitetu‘’, Komentar: Rade Bojović, ‘’Matica’’, br. 43, Godina XI, Jesen 2010., str. 82).

Čak i da se u javnosti ne iskazuju u ovolikom prisustvu iste ili slične pozitivne tendencije, Vlada je dužna, ne da se povodi za arhaičnim i nazadnim modelima ponašanja, već da, kao jedan od ključnih dijelova političke i društvene elite, inicira, osmišljava, predvodi i omogući (iz)gradnju civilizacijske, demokratske i progresivne državne i društvene opcije i alternative. Vlada je u obavezi da iskoristi ove jasne proevropske signale crnogorskog javnog mnjenja i da na osnovu njih adekvatnim civilizacijskim, pravnim i demokratskim riješenjem spora između Crnogorske i Srpske crkve konsoliduje i osnaži sada još uvijek krhki i nedovoljno stabilni, posebno unutrašnji, državni legitimitet Crne Gore. Za to je potrebna još isključivo politička volja državotvorne koalicije na vlasti, budući da je opozicija, nažalost, i dalje nereformisana od starog unionističkog i negatorskog odnosa prema crnogorskoj državi. Isključivo, jer sve ostale potrebne pretpostavke su na strani države Crne Gore, a to znači i pravne, i političke, i državne, i etičke, i one koje se, vidimo, tiču jedne u osnovi dominantne proaktivno-pozitivno-kritičko-lojalne, demokratsko-evropske, kulturne i civilizacijske podrške javnog mnjenja. Svako kašnjenje može skupo da košta, jer je na djelu ‘’blokada’’ u kojoj Srpska crkva u Crnoj Gori drži i Crnogorsku crkvu i suverenu državu Crnu Goru.

Agonija koja održava i produbljuje razdor u crnogorskom narodu i kod građana crnogorske države djelovaće sve dok se državni organi ne odluče da završe svoj dio posla. Država Crna Gora je dužna da se umiješa u riješavanje ovog problema izmedju dvije Crkve, tj. Crnogorske i Srpske crkve, jer je na to obavezuju međunarodne Konvencije o ljudskim pravima. Presudom Evropskog suda u Strazburu sličan problem je već obrađen. Povraćena je, naime, autokefalnost Mitropolijske crkve Besarabije u Moldaviji. Crnoj Gori ostaje da izvuče pouku iz tuđeg iskustva, kako ne bi napravila istu grešku. ‘’U protivnom, sve će to doći jednog dana do suda u Strazburu, kada bi se moglo desiti da Crna Gora doživi dvostruku štetu – i ekonomsku i političku. Jer, ne treba nikad smetnutis uma da je pred nama godina ‘biti ili ne biti’ u EU’’. (Akademik Prof. Dr Blagota Mitrić: 2010.).

Nadati se da će, sada kada za to postoje svi pravni uslovi, političke odluke Vlade i Skupštine Crne Gore u ovoj oblasti stvoriti pretpostavke da država Crna Gora funkcioniše po svim ovim pitanjima u svom punom kapacitetu, a to znači da njeni građani mogu u praksi nesmetano demokratski ostvarivati svoja Ustavom i međunarodnim dokumentima zagarantovana ljudska prava i slobode. Pravo i pravna nauka, kako piše srpski akademik Živojin Perić, moraju biti efikasni protivnici ‘’svakom…nasilju i gruboj sili i uopće svemu onom, što može da prouzrokuje elementarnu borbu i nered među ljudima.’’ A upravo do kraja još uvijek nesređeno stanje u pogledu tzv. identitetskih pitanja crnogorskog naroda, crnogorske države i crnogorske crkve, tipičan je primjer ove vrste. Na državi kao suverenom nacionalnom i međunarodnom pravnom subjektu i sistemu zato je velika i nepodijeljena odgovornost u ovom pogledu pred njenim građanima, sadašnjim i budućim generacijama i njihovom pravu na mir, bezbjednost, slobodu, pravednost, duhovni i materijalni prosperitet i razvoj.

Da su državno i crkveno pitanje Crne Gore i Crnogoraca jedinstvenog i univerzalnog karaktera u civilizacijskom, humanističkom, kulturnom, prosvjetiteljskom i demokratskom smislu, pokazuju i sljedeći argumenti akademika Perića: ‘’Slično Kršćanstvu, koje je podloga i njemu, pravo znači mir i bratstvo među pojedincima. Pravnik jest, i treba da bude, jedna vrsta kršćanskog svećenika, a kršćanski svećenik jedna vrsta pravnika. Može se desiti i dešava se, da nasilje ima uspjeha tako i, toliko, da i pravnici moraju pred njim da se poklone – ne etički, naravno, nego samo faktički – moraju, jer stanje stvoreno nasiljem nemaju mogućnosti da otklone drugačijim nego drugim nasiljem, što im njihova nauka o pravu kao i vjera kršćanska zabranjuje, ali nikada, ni tada, neće pravnik odobriti protupravne, nelegalne radnje, tj. radnje nasilja ma odakle one dolazile, od strane organa vlasti (odozgo) ili pojedinaca (odozdo). Jer, ako bi odobravao takve radnje, pravnik bi bio ravan jednom kršćanskom svećeniku, koji bi se odrekao Krista: takav pravnik ne bi više bio ni pravnik ni kršćanin. Osuđujući nelegalne radnje i nasilje, pravnik će vršiti time blagotvoran utjecaj na duhove u smislu njihove evolucije u pravcu sve jače i jače pravne svijesti, i tu će pravnik potpomoći vjersku akciju kršćanskih svećenika, a ovi, opet, tom svojom akcijom akciju pravnika. I koliko god bi to tek bilo porazno po ideju prava i pravosuđa, dakle i po ideju države kao jamca mira i reda među ljudima, bez čega nema ni duhovnoga napretka, ako bi i sami pravnici ustali da brane nepravo i nasilje! To bi bilo kao kada bi kršćanski svećenik veličao na pr. ubijstvo (i ovo navodimo, jer je, kod nas, i tu skoro, bilo i takvih žalosnih primjera).’’(podv. Ž. P.) Bilo je ovih ‘’žalosnih primjera’’ i devedesetih godina kod Srpske pravoslavne crkve u Crnoj Gori, kada su u Cetinjskom manastiru boravili i optuženi od strane Suda u Hagu za ratne zločine i genocid, kao i vođe srpskih paravojnih formacija.  

Perićeva razmatranja se mogu u potpunosti primijeniti na crnogorske pravnike, tj. na crnogorsku državu i Crnogorsku pravoslavnu crkvu. Zadatak prvih je da obezbijedi sigurne i valjane, dugotrajne i bezbjedne temelje međunarodno priznate crnogorske države, da jačaju pravnu svijest o istorijskoj suverenosti i samostalnosti Crne Gore, a drugih iste takve temelje autokefalne Crnogorske pravoslavne crkve i da jačaju ukupnu društvenu svijest o njenoj viševjekovnoj istorijskoj samostalnosti i ulozi u duhovnom i državnom životu Crne Gore. Crnogorski pravnici, ustavotvorci i država na ovaj način pomažu Crnogorsku pravoslavnu crkvu, a ova svojom djelatnošću i pozicijom u isto vrijeme pomaže i osnažuje suverenu crnogorsku državu. Bez sumnje, radi se o dvije strane jednog jedinstvenog procesa, jednog jedinstvenog istorijskog i civilizacijskog zadatka crnogorskog društva i crnogorske države.   

Srpska pravoslavna crkva u Crnoj Gori je uspostavljena na nasilju i goloj i gruboj sili. Kao takva ona ne može, sve i da hoće, da svoje  mjesto, ulogu, djelatnost, misiju, pravo, dužnost i odgovornost utemelji na legalnosti i legitimnosti, na pozitivnim zakonskim odredbama, jednom riječju na – pravu. Da bi to mogla, ona bi se prethodno morala suočiti sa nasiljem i protivpravnim i nelegalnim aktima koje je nekadašnja država-kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca, njen regent-kralj Aleksandar, nelegalna i nelegitimna tzv. podgorička ‘’Velika narodna skupština srpskog naroda u Crnoj Gori’’ i ona sama, tj. Srpska pravoslavna crkva,  počinila nad državom Crnom Gorom i autokefalnom Crnogorskom pravoslavnom crkvom. Pošto ona to neće i ne želi, jer se ne može uzdići iznad sebičnih, nacionalističkih, šovinističkih, politikantskih, totalitarističkih, velikodržavnih i imperijalnih, porobljivačkih i asimilatorskih, necivilizovanih, ne-modernih i arhaično-konzervativnih interesa, država Crna Gora je dužna da to učini, odnosno da sva ova pitanja uredi na pravno valjan, legalan i legitiman način, onako kako to predlaže akademik Živojin Perić. Država Crna Gora, obnovom svoje suverenosti i svog međunarodnog priznanja, sada ima sve pravne i političke mogućnosti da stanje stvoreno nasiljem otkloni i promijeni ne novim, nekim drugim nasiljem, već mirnim, civilizovanim, demokratskim, ustavnim i zakonskim, legalnim i legitimnim aktima i odlukama. Njena je to i unutrašnja i međunarodna obaveza, a iznad svega prema svojim građanima i prema samoj sebi, jer se upravo u njenim rukama nalazi zaštita prava i zakonitosti. Ona time štiti mir, bezbjednost i sigurnost ne samo građana i zemlje, već i regiona, Evropske unije i međunarodne zajednice u cjelini. Jer, kako piše  akademik Perić – ’’država je pravo, a pravo je država.“ Mi ćemo reći,  demokratija je poštovanje zakona ili pred zakonom moraju biti svi  jednaki.

Vlada i Skupština Crne Gore u prilici su da, istorijskim, naučnim i pravnim argumentima, legalno i legitimno odgovore na sljedeća ključna pitanja iz preostalog neriješenog dijela identitetskog crnogorskog nacionalno-državno-vjerskog (pravoslavno-crkvenog) korpusa ljudskih prava i sloboda: prvo, Skupština Crne Gore da konstatuje poništenje odluka tzv. Podgoričke skupštine iz 1918. godine; drugo, da, kada se radi o odnosu države i crkve, donese odluku o poništenju akta regenta Aleksandra iz 1920. godine kojim se ukida autokefalna Crnogorska pravoslavna crkva; treće, takođe konstatuje da je imovina obnovljene autokefalne Crnogorske crkve – državna imovina Crne Gore koja se u njenom vjerskom dijelu daje na korišćenje i čuvanje Crnogorskoj crkvi; i četvrto, da donese odluku o identifikovanju, registrovanju i zaštiti vjerskog kulturnog nasljeđa autokefalne Crnogorske crkve kao dijela ukupne crnogorske nacionalne i državne baštine. Sve ove odluke su međunarodna obaveza državnih organa Crne Gore. Na ovaj način kompletiraće se, ojačati i još više utemeljiti suverenitet, međunarodni položaj, legitimitet i stabilnost crnogorske države. Takođe, zaokružiće se i stvoriti odgovarajući državni, politički i pravni preduslovi za riješenje i praktično oživotvorenje svih preostalih ključnih crnogorskih identitetskih pitanja iz korpusa ljudskih prava i sloboda, garantovanih međunarodnim konvencijama, kao dijela pretpolitičkih konstitucionalnih uslova izgradnje demokratskog društva.

Sugestije državama članicama EU

Srž problema Balkana je da faktički, u praksi, ’’na terenu’’ – bez obzira na suprotne zvanične izjave državnih organa  – Srbija u suštini ne odustaje od imperijalnog i nedemokratskog projekta Velike Srbije. Najvažniji ’’borac’’ u ovom projektu je Srpska crkva, ali joj obilato pomažu i zvanični organi države Srbije. Patrijarh Srpske crkve Irinej je nedavno izjavio: ’’Naše je duhovno do Karlovca’’. Ova izjava sve govori kada se zna da je jedna od parola srpskog nacionalizma sa kojom se krenulo u građanski, tj. u međuvjerski i međuetnički rat na prostoru bivše SFRJ u periodu od 1991. do 1995. g., bila ona već dobro upamćena da su (veliko)srpske granice Karlovac-Karlobag-Virovitica. U isto vrijeme, savjetnik predśednika Srbije Borisa Tadića za Srbe u dijaspori Mlađen Đorđević više puta boravi u Crnoj Gori što se uvijek poklapa sa nekim događajima kojima država Srbija pridaje prvorazredni politički značaj. Đorđević je boravio u Crnoj Gori za vrijeme održavanja lokalnih izbora kada ga je Milo Đukanović, tadašnji predśednik Vlade Crne Gore i aktuelni predśednik Demokratske partije socijalista, najjače političke stranke u Crnoj Gori, javno prozvao da se miješa u izborni proces, tj. da aktivno pomaže (pro)srpske političke stranke u izborima. Predśednik Srbije Boris Tadić je to demantovao, ali je Milo Đukanović odgovorio da on ima i dokaze za svoju tvrdnju. Mediji u Crnoj Gori su objavili vijest da je Đorđević sa sobom donio znatan novac kojim se finansira propaganda pomoću koje se pokušava asimilacija Crnogoraca i njihovo ’’pretvaranje’’ u Srbe, odnosno, želi se ostvariti cilj da se što veći broj stanovnika Crne Gore izjasni da su Srbi i da govore srpskim jezikom. Da su ovo apsolutno nesporne i do sada toliko puta provjerene i u praksi dokazane činjenice, pokazuju i najnovije aktivnosti i akcije najviših državnih organa Srbije i vrha Srpske pravoslavne crkve u Crnoj Gori.

Uoči redovnog popisa stanovništva u Crnoj Gori i Hrvatskoj, u okviru koga njeni stanovnici odgovaraju i na pitanja o nacionalnoj, religioznoj i jezičkoj pripadnosti, predśednik Srbije Boris Tadić okupio je na sastanku i konsultacijama u svom kabinetu u Beogradu predstavnike srpske dijaspore i Srba iz regiona, kao i vodeće političare opozicionih prosrpskih stranaka iz Crne Gore, kao i mitropolita Srpske pravoslavne crkve u Crnoj Gori Amfilohija Radovića. Dogovoru u Beogradu prisustvovali su i ministar vjera u Vladi Srbije dr Bogoljub Šijaković i savjetnik predśednika Tadića za Srbe u dijaspori i u regionu Mlađen Đorđević. U Crnoj Gori borave srpski ministar vjera i savjetnik srpskog Predśednika. Njima, kao i ambasadoru Srbije u Crnoj Gori Zoranu Lutovcu, Srpska pravoslavna crkva pruža svu logistiku i svoje objekte za vođenje kampanje asimilacije Crnogoraca. Tako se religiozni objekti u Crnoj Gori kojima upravlja Srpska pravoslavna crkva politički zloupotrebljavaju u kleronacionalističke i antidržavne svrhe. To je jedinstveni primjer u svijetu. Crnogorski mediji su informisali javnost da su se u Manastiru Ždrebaoniku na tajnom sastanku okupili predstavnici državnih organa Srbije, Srpske pravoslavne crkve i opozicionih prosrpskih stranaka iz Crne Gore radi formiranja štaba koji bi koordinirao i rukovodio svim aktivnostima na asimilaciji Crnogoraca, odnosno na realizaciji strateškog plana da se što više stanovnika Crne Gore izjasni na popisu da su Srbi i da govore srpskim jezikom.  

Nažalost, država Crna Gora sve ovo samo konstatuje, ali ne preduzima ništa što je dužna po Ustavu i zakonima zemlje da to spriječi i omogući da se u mirnom, konstruktivnom, slobodnom, demokratskom i civilizovanom ambijentu svaki stanovnik zemlje, bez ikakvih pritisaka, sile i agresivne propagande, dobrovoljno i autentično izjasni u smislu ośećanja nacionalne, religiozne i jezičke pripadnosti. Očigledno je da se ponavlja 2003. g. kada je održan prethodni redovni popis stanovništva u Crnoj Gori. Tada je mitropolit Srpske pravoslavne crkve u Crnoj Gori Amfilohije isto tako oformio štab na čelu sa dr Bogoljubom Šijakovićem pred popis i agresivnom kleronacionalističkom propagandom uspio da asimiluje više od 25 posto Crnogoraca. Sada je razlika samo u tome što je Crna Gora navodno suverena država. Međutim, državni organi Crne Gore ne reaguju adekvatno, kao  ni Evropska Unija, koja i ranije i sada, mirno posmatra kako se od strane zvaničnih državnih organa Srbije i Srpske pravoslavne crkve u Crnoj Gori crnogorski narod u srcu prosvjetiteljske i progresivne Evrope u dvadesetiprvom vijeku nastoji agresivno, imperijalno, nedemokratski i necivilizovano denacionalizovati, asimilovati, obezglaviti i uništiti. Očito je da Srpska pravoslavna crkva i država Srbija ne odustaju od projekta Velike Srbije. 

Imajući, dakle, u vidu ponašanje države Srbije u zadnjih dvadesetpet godina na prostoru bivše Jugoslavije, primjetno je da kod Vlade Srbije i predśednika Srbije Borisa Tadića nema dovoljno potrebne političke volje, želje, energije i hrabrosti da se Srbija odlučno otrgne od pogubnog i destruktivnog sna (koji ima izuzetno velike negativne posljedice i na samu Srbiju i na sve njene suśedne države na Zapadnom Balkanu) o stvaranju Velike Srbije, odnosno tzv. Dušanovog carstva. Da bi se to ostvarilo, tj. da bi se jasno i nedvosmisleno država Srbija distancirala od imperijalne i u odnosu na druge, susjedne narode, porobljivačke i asimilatorske politike Velike Srbije, mora se roditi srpski Vili Brant, koji će se izviniti svim narodima i državama u odnosu na koje je Srbija imala i ima teritorijalne, nacionalne, državne, političke i kulturne pretenzije. Srbija nije odustala od projekta Velika Srbija, odnosno, projekta „Načertanija“ Ilije Garašanina o geopolitičkom izlazu na Jadransko more i projekta tzv. ’’Memoranduma’’ Srpske akademije nauka i umjetnosti. Dokaz za to je i najnoviji velikodržavni zvanični srpski projekat ’’Strategija očuvanja i jačanja odnosa matične države i dijaspore i matične države i Srba u regionu’’, koju je Vlada Republike Srbije usvojila 21. januara 2011. godine. Vlada Crne Gore oštro je kritikovala taj dokumenat upozorivši da se Srbija njime direktno miješa u unutrašnje poslove Crne Gore. Ako se i kada desi da predśednik Srbije kaže javno da se odustaje od ovih retrogradnih, nacionalističkih i velikodržavnih aspiracija i projekata, i iskaže iskreno žaljenje prema državama i narodima u suśedstvu – BiH, Hrvatskoj, Crnoj Gori, Makedoniji i Kosovu, priznavajući njihovu ravnopravnost, suverenost i teritorijalnu nepovredivost, identitet, integritet i dignitet u etničko-nacionalnom, političkom, kulturnom, jezičkom i svakom drugom pogledu, smatraće se da je stavljena tačka na jedan tužni i ružni period balkanskog vremena. Tek tada će Srbija istinski krenuti u demokratizaciju društva i brzim koracima ka evro-atlantskim integracijama, što će biti velika sreća za sve nas na prostoru Zapadnog Balkana, kao i u Evropi u cjelini. 

 C R N O G O R S K I       I D E N T I T E T

 ĐE JE ŠTO:

Sreten Perović, Akademik:
RIJEČ PREPORUKE (RECENZIJA)

 Uvod 

I.          Skupština Crne Gore je dužna da konstatuje poništenje odluka tzv. Podgoričke skupštine iz 1918. godine

II.         Nelegalna i nelegitimna ‘’odluka’’ Sv. Sinoda Crnogorske pravoslavne crkve o ‘’ujedinjenju’’ sa Srpskom  pravoslavnom crkvom

III.       Poništiti dekret regenta Aleksandra Karađorđevića o ukidanju Crnogorske pravoslavne crkve iz 1920. godine

IV.        Autokefalna Pravoslavna Mitropolija ili Crnogorska pravoslavna crkva

V.         Tzv. ‘’Pravoslavnu crkvu u Crnoj Gori’’ čine četiri eparhije Srpske pravoslavne crkve

VI.        Crnogorsko-primorska ‘’Mitropolija’’ Srpske pravoslavne crkve nastavlja falsifikovanje i uzurpaciju imena, istorije i (zasad) svojinskih  prava istorijske  autokefalne Cetinjske Mitropolije, tj. Crnogorske  Pravoslavne crkve

VII.       Pokušaj mitropolita SPC Amfilohija 1992. g. da falsifikuje kanonsku autokefalnost Crnogorske crkve

VIII.     Granice nezavisne države ujedno su i granice autokefalne pravoslavne crkve

IX.       Evropski sud u Strazburu povratio je autokefalnost Mitropolijske crkve Besarabije u Moldaviji

X.         Nepotpunost odgovora Vlade Crne Gore na Upitnik Evropske komisije u dijelu odjeljka ljudskih prava koji se odnosi na vjerske zajednice i odnos između Crnogorske pravoslavne crkve (CPC) i Srpske pravoslavne crkve (SPC)

XI.        Posljednje izjave čelnika Srpske pravoslavne crkve i nastavak kampanje protiv Crnogorske pravoslavne crkve, crnogorske nacije i države

            Zaključak

                        Sugestije državnim organima Crne Gore

                        Sugestije državama članicama EU

Bilješka o autoru

GORAN SEKULOVIĆ je doktor pravnih i političkih nauka i magistar čiste filozofije, književnik, publicista, esejističar. Objavio je više od trideset knjiga iz svih ovih oblasti, preko pedeset naučnih radova i oko dvjesta priloga raznovrsnog stvaralačkog karaktera. Kao urednik za izdavačku djelatnost u NJP “Pobjeda” i predśednik “DOB”-a (“Društva za očuvanje crnogorske duhovne baštine”), potpisao je oko pedeset izdanja. Višegodišnji je novinar, urednik, komentator i kolumnista u dnevnom listu “Pobjeda”. Učestvovao je na brojnim naučnim skupovima.

Recenzenti:
Sreten Perović, Akademik
dr Radoje Pajović, Akademik
Mr Nela Savković-Vukčević

Izdavač:
’’DOB’’ Podgorica
2011.

Za izdavača:
Dr Goran Sekulović