NAJVEĆI  ZLOČIN  U  ISTORIJI

Jovan Čubranović

Španska verzija

Meksiko D.F. MCMXXXIV

Predsjedniku, generalu Abelardu L. Rodrigezu.
Predstavnicima plemenite i herojske meksičke nacije, čuvaru i bedemu slobode i
nezavisnosti hispano-američkog kontinenta.
Crnogorski narod, u znak zahvalnosti i vječnog priznanja.

1918-1934

Junacima koji su pali s oružjem u rukama na sveto tlo otadžbine, i onima koji su poginuli u
tuđini za isti ideal; progonjeni, ponižavani, lišeni svih zemaljskih dobara, uzvišene žrtve tajne
diplomatije četiri velike sile. Sa mojim najdubljim i najodanijim divljenjem.

AUTOR

PREDGOVOR

Djelo „Najveći zločin u istoriji“ nam je skrenulo pažnju, dodirujući najintimnije djelove duša svih Meksikanaca, možda zato, što je crnogorska istorija slična našoj. Učinilo je da učestvujemo u bolu i muci jednog herojskog naroda koji trpi licemjerne mahinacije evropskih državnika.
Ugledni pisac Jovan Čubranović nas tjera da osluškujemo glasne vapaje potlačene generacije. Njegova priča je poetski odnos svakodnevnog života, jadnih i ogorčenih ljudi u vrijeme mira, žrtava imperijalizma, intriga i tajne diplomatije.
To je djelo apsolutnog istorijskog realizma, napisano bez lične koristi; djelo koje je zasnovano na autentičnim dokumentima koji, zajedno sa zaključcima autora, diktirani njegovim dubokim uvjerenjem, ovoj knjizi daju veliku vrijednost i značaj.
Mi, koji predstavljamo meksički narod u Revolucionarnom zakonodavstvu, proglašavamo se učesnicima tuge i gorčine ovih žrtava, dajući podršku autoru u osudi ratnog duha i pjevajući slavnu himnu mira. Učestvujemo i u njihovoj emociji u borbi da čovječanstvu pripreme bolje dane, u kojima će nesumnjivo uživati njihova domovina i drugi ismijavani narodi koji su lišeni slobode silom bajoneta.
Ove redove obrađujemo kao predgovor, jer smo dirnuti radom gospodina Čubranovića, jer osim što je impresivno djelo, ono je posebne prirode, a istovremeno je i dokument apsolutne istine. Autor hrabro iznosi činjenice, zanemarujući moguće opasnosti. Za to zaslužuje aplauz i divljenje. On je vjerovatno jedan od onih ljudi za koje Volter kaže:
„Imati hrabrosti da se kaže istina je uvijek vrlina, koja doprinosi uvećanju ljudske savjesti.“

Djelo „Najveći zločin u istoriji” stiže do nas upravo u trenutku kada se na Konferenciji o razoružanju u Ženevi raspravlja o sudbini čovječanstva. To je nepristrasan i dirljiv prikaz jučerašnje organske krize, čije je poznavanje u ovom trenutku veoma korisno za sve miroljubive narode, nedužne pred mahinacijama Tajne diplomatije.
Riječ je o djelu za koje postoji veliko interesovanje, a otkriva javnosti dokumente i činjenice, koje je do sada pažljivo skrivala Liga naroda, a koja odlično poznaje višestruke uzroke što su izazvali i produžili krvavi sukob.

Na stranicama ove knjige pulsira stvarni život nekoliko potčinjenih naroda, i u ovom fragmentu istorije čovječanstva rat je prijetio kao neizbježna i monstruozna pogubnost. Primjećuje se priprema i održavanje borbe u skrivenim krugovima društva. Ali, oni koji promovišu krvavu tragediju, nijesu baš oni koji nude svoje živote na borbenim poljima. Oni oprezno ostaju u pozadini, u svojim luksuznim rezidencijama zaštićenim od gelera, otrovnih gasova, pustoši i smrti.
Oni koji podlegnu, oni koji ginu u ratovima su drugi, oni su đeca, miroljubivi narodi, narodi čiji interesi zahtijevaju mir i harmoniju sa cijelim svijetom.
Rad Jovana Čubranovića je vrijedan hvale, jer je ovaj istaknuti intelektualac postao apostol slobode svoje zemlje i svoje braće susjeda.
Diveći se Meksiku kao slobodnoj zemlji visoke civilizacije, u kojoj živi ispunjen i herojski narod, autor je došao ovđe da sazna o zloglasnim poniženjima čija je njegova zemlja bila žrtva, braneći je hrabro i štiteći je principima međunarodnog prava, kao što je to već učinio i ovđe i u glavnim intelektualnim i političkim centrima Amerike i Evrope, žarko se nadajući da će pravedna stvar koju brani konačno trijumfovati.
Saośećamo sa junačkim Crnogorcima, onima koji trpe kao bespomoćne žrtve ugnjetavanja velikih sila; pobunimo se protiv nametanja brutalne sile ili protiv mračnih mahinacija Tajne diplomatije.
Bilo bi zgodno da se tamo u Ženevi, u okviru Lige naroda podigne spomenik u obliku bloka od granita, donijetog sa planine koja čini kičmeni krst najslobodnijih zemalja na svetu; granitnog bloka donijetog sa Anda, u kome svijetlećim slovima treba da bude urezana riječ SLOBODA, trenutno profanisana od tamošnjih moćnika u dalekoj Crnoj Gori, i čija istorija, čiji uzrok žrtava razotkriva autor pred sudom javnog mnjenja meksičkog i iberoameričkog naroda.
Slavna istorija crnogorskog naroda i nepravda koja mu je učinjena kršenjem njegovih najsvetijih prava, pozvaće sve slobodne duše da podignu glas protesta protiv uzurpatora njihove slobode, protiv onih koji prikrivaju zločin i protiv saučesnika u ovom zločinu bez presedana. Dok ne dođu bolji dani, saośećamo s tim junačkim narodom, s njim patimo i s njim zapomažemo:

SLOBODA I PRAVDA!
Meksiko, D. F., januar 1934.
DIP. KASIMIRO E. ALMEIDA
Član XXXV Zakonodavnog tijela Sedinjenih Meksičkih Država

OPŠTA POZADINA

Dramatični slučaj Crne Gore, koji je ostavio snažan utisak na sve slobodne ljude Starog i Novog svijeta, sramota je za diplomatiju četiri velike sile, za Ligu naroda i međunarodnu pravdu.
Riječ je o pitanju u kome je nemoguće precizirati koja država, ili koji državnici, imaju najveću odgovornost za njegovo ostvarenje, jer su, manje-više, svi državnici Sila naznačenih i uključenih u Društvo naroda, direktno ili indirektno, imali udjela u tome; i trebalo bi da odgovaraju svjetskom javnom mnjenju i istoriji za napad na suverenitet naroda koji je pružio velike usluge čovječanstvu.
Prije nego što iznesemo ovo pitanje u kojem su povrijeđena sva prava, smatramo da je prikladno podsjetiti se neke istorijske pozadine opšteg poretka, da bi političari Latinske Amerike (u prethodnim publikacijama smo već obavijestili druge države o tome) imali preciznu viziju onoga što je takozvana civilizovana Evropa počinila i što može da učini tokom XX vijeka.
Godine 1871, na kraju francusko-pruskog rata, mir je ponovo rođen, bez odlaganja. Borba je bila grozničava i kratka. Cijeli svijet još uvijek zaprepašćen, posmatrao je kako Francusko carstvo naglo slabi, carstvo za koje se smatralo da je prva sila na planeti. Američki narodi su se ograničili na prisustvovanje tom neizmjernom dvoboju, bez ulaganja svog oružja ili svojih interesa u ogroman i žestok sukob. Na pepelu drugog carstva uzdiglo se novo Germansko carstvo, gdje je za cara Njemačke krunisan Viljem Pruski, u istorijskoj dvorani Versaja. Mirovni ugovori između
protivnika očigledno su riješili teškoće koje su izazvale rat. Francuska je za kratko vrijeme platila odštetu u gotovini koju je nametnuo pobjednik, a zatim je evakuisala svoju teritoriju. Međutim, bila je raskomadana, dodjelivši Nemačkoj provincije Alzas i Lorenu, kao ratni plijen. Ovo sakaćenje teritorije ocijenjeno je kao velika Bizmarkova greška.
Naravno, ovo je ostavilo problem na čekanju i novi sukob u perspektivi. Francuska, nezadovoljna porazom, nikada nije prihvatila sakaćenje kao riješenu stvar; čekajući priliku za osvetu, sa dobro pripremljenim oružjem. Tako je prošlo nešto više od četrdeset godina. Nastali su sukobi, koji su bili na ivici rasplamsavanja strasti i izazivanja rata. To je dovelo do formiranja vojnih saveza na obije strane, što je izazvalo teške i ubrzane situacije u Evropi.
Kasnije je rusko-turski rat, sa svojim diplomatskim efektima, pogoršao situaciju. Rusija je 1877. godine stala u odbranu Crne Gore, Bugarske i Srbije, u pobuni protiv Turske imperije, u koju su bili uključeni. U teškoj borbi u kojoj su se Turci hrabro i lukavo borili protiv Rusa, Rusi su, međutim, nadmoćnom silom zauzeli Plevnu. Vojske pobjednika krenule su na Carigrad, koji je bio blizu pada. Visoka Porta se predala i car je formulisao mirovni ugovor iz San Stefana, kojim je sultan Osman izgubio vlast nad većinom svojih hrišćanskih podanika; balkanske države su
emancipovane, a Osmansko carstvo svedeno na gotovo beznačajnu teritoriju, sa samo četiri i po miliona stanovnika. Rusija, prinuđena od drugih velikih sila, intervenisala je između poraženih i pobjednika, poništila Sanstefanski ugovor i zamijenila ga Berlinskim, u kome su te teritorije uređene, uz ogromne ustupke za Tursku, zadržavajući njen suverenitet nad ratom emancipovanim narodima. Kao takav, Balkan je postao bure baruta, jer je od potpisivanja ovog ugovora Istočna Evropa bila potresena i s ogorčenjem se borila. Srbija i Bugarska su se borile. Bugari su zauzeli Rumeliju. Grci, Bugari, Srbi i Crnogorci ratovali su protiv Turske; i Grci i Srbi protiv Bugarske, sve dok nije izbio svjetski rat koji je sve ove probleme zahvatio vatrom.
U rusko-turskom ratu, car je želio da stigne do Carigrada, tvrdeći da brani slabe narode slovenskog porijekla, jer se pretpostavlja, da u venama balkanskih naroda teče moskovska krv. Ocijenjeno je da ove razlike proizilaze iz atentata na Franca Ferdinanda, prijestolonasljednika austrijskog prijestola, izvršenog u Sarajevu, jer je optuženi Gavrilo Princip bio bosanski student, u službi Beograda, koji je vjerovao da je Srbin, a, nadalje, zato što je Bosna
i Hercegovina pripojena Austrougarskom carstvu, na inicijativu Fransiska Hosea, kao pokrajine sa stanovništvom sličnog porijekla. Evropom se proširila panika; u Beču je vladalo ogorčenje, u Srbiji strah, a drugdje tragične slutnje.
Fransisko Hose je znao da je ideja zločina kreirana i smišljena u Srbiji, što je i dokazano, po priznanju potpredsjednika Savjeta ministara Srbije, Ljube Jovanovića. Austrija je tražila satisfakciju; Srbija je ponudila da ispita slučaj i kazni krivce, ali je Austrija, sumnjajući u moguću istinitost ponuđene istrage, htjela da postavi svoje sudije, da to saznaju na teritoriji Srbije.
Osjećajući se krivom, Srbija je to odbila, znajući da je štite Rusija i Francuska. Petar I, kralj Srbije, suprotstavio se i mobilisao svoje snage protiv Austrije. Rusija je kritikovala stav Austrije, što je primoralo Njemačku da posreduje u razlikama, uključujući Belgiju. Engleska je intervenisala; Francuska je bila ogorčena i, nakon što su prepiske, bilješke i poruke protesta prešle preko svih sila, nastao je veliki univerzalni rat koji je, sa takvim užasom, učinio da granice Univerzuma vibriraju više od četiri godine u najstrašnijoj tragediji koju pamtimo.
Krvave stranice istorije dovode nas do uvjerenja da je istinsko porijeklo svih međunarodnih ratova, pored naglašene ekspanzionističke ambicije nad stranim teritorijama, uglavnom posljedica odbrane koncepata koji podrazumevaju nezavisnost naroda. Godine 1917. ambasador Sjedinjenih Američkih Država u Parizu, gospodin Šarp, pitao je u ime predsjednika Vilsona kakav je cilj saveznica u nastavku borbe. Šef francuskog kabineta, gospodin Brijan, odgovorio je jasno, bez sumnje, u ime svoje vlade, da oni brane priznavanje principa nacionalnosti. Francuska je rekla istu stvar 1914, dajući izjave koje su imale reperkusije širom svijeta. Istovremeno, Turska je protestovala protiv vjerovatne okupacije Carigrada od strane Rusa, skrivajući se iza principa svoje nacionalne nezavisnosti. U Sjedinjenim Državama, predsjednik Vilson je branio iste principe, kao što se jasno vidi u njegovih četrnaest tačaka, posebno u devetoj, desetoj i jedanaestoj.
Svi saveznici su imali istu ideju kao borbeno oružje. S obzirom na to da su Njemačka, Austrija, Turska i Bugarska bile povezane, mislilo se na njihovo slabljenje, ali pošto je Germansko carstvo, čvrsto konstituisano svojom homogenošću, bilo neosvojivo, bilo je pristupačnije oslabiti ostale tri nacije jer su ih sačinjavali fragmenti naroda, koji su imali priliku da se odvoje od glavne grupe i ostvare svoju nezavisnost. U Austrougarskoj se čeho-slovačka grupa izjasnila u korist saveznika, nadajući se, možda, oslobođenju svojih drugova po porijeklu a njihovu ratobornost
priznale su Velika Britanija, SAD i Francuska. Bosanci i Hercegovci su se pobunili u Sarajevu, da se oslobode austrijskog jarma. Turci su pretrpjeli ustanak Arapa islama, povezujući svog šefa sa neprijateljima Visoke Porte i
proglašavajući se za kralja Hedžaza. Centralne sile su odlučile da uznemire saveznike, jer su bile u posjedu Belgije, potiskujući ime ove nacije i mijenjajući ga u „Flandrija i Valonija“, s motivom da bude konstituisana od flamanske i valonske grupe koje, živeći povezane posebno vjerskim vezama, nijesu namjeravale da se odvoje. Ali, s obzirom na široko rasprostranjene ideje nacionalizma, Flamanci su, počevši od 1876. godine, započeli rad na organizovanju autonomne države, zadatak koji su nastavili da razvijaju u budućnosti. Godine 1903. i Valonci su imali ideju da se osamostale, zbog čega su se udaljili od Flamanaca. Njemci su, uprkos zajedničkom frontu belgijskog otpora, odlučili da unište Belgiju. Svim poznatim sredstvima, upornošću i inteligencijom, osvojili su sljedbenike, posebno među Flamancima. Zbog etničkog stanja savezničkih zemalja, njihovi neprijatelji su tražili načine da ih oslabe, jer je Rusija bila najranjivija tačka za akciju rastapanja; jer je integrisala populaciju od sto šezdeset miliona duša, koju čine mnogi narodi: jedni istog porijekla, drugi srodni, a neki više bez srodstva sa prethodnim. Održanim pod dominacijom careva, dugi niz godina je njihovo stanje korišćeno za postizanje željene svrhe. Iako se radi o narodu nesumnjivo najvelikodušnijem na svijetu, po mišljenju mnogih kompetentnih pisaca o ovoj temi, rezultat je bio poznat vrlo brzo, jer nije bio pripremljen za praksu naprednih ideja i, posljedično, pao je pod uticaj komunističkih teorija.
Prethodno, poslije epohe tiranije, posljednji car je promovisao Hašku konferenciju; predložio je opšte razoružanje Sila; pokrenuo je integraciju Suda mira, kome bi razlike država morale da se potčine, da bi se spriječio rat. Uprkos njihovoj dobroti, već poznati pisci neumorno su propovijedali pobunu seljaka, protiv šefova Vlade, da ih oslobode ropstva i dobiju kontrolu nad zemljom, ne razmišljajući da je takvom izmiješanom narodu potrebna jaka vlast, koja nastavlja tradiciju, usvajanjem modernijih sistema vlasti, u okviru mogućih sredstava i svojih specifičnosti.
Ali, nestrpljenje nihilista je ubrzalo atentat na monarha, njegovu ženu i njihovu djecu, pod izgovorom liberalnih ideja. Do danas je nepoznato ko je bio krivac, podstrekač ruske revolucije da počini tako beskoristan zločin. Saveznici i drugi snažni narodi su ćutali, nadajući se da će iskoristiti tu nekontrolisanu pobunu. Katastrofa je počela 1918. i nastavila da ometa taj nesrećni narod.
Na ogromnoj ruskoj teritoriji pojavilo se šezdesetak različitih nacionalnosti koje su tražile svoju nezavisnost i koje su, o, Makijaveli! „zavadi pa vladaj“, oslabile vojnu moć Moskovlja. Tako se može primijetiti da je Savjet komesara njihove provincije priznao autonomiju Jermena; insinuiran je Ustav Republike Turkestan; proglašena je nezavisnost takozvane Rade Ukrajine; Litvanije i Estonije; Formirane su Zakavkavska i Kazanjska Republika. Pored toga, na pomenutoj teritoriji bilo je i drugih sličnih kretanja koja se ne mogu precizirati; te okolnosti Njemci su iskoristili da formulišu Brest-Litovski mir. U međuvremenu su Centralne sile uklonile sa teritorije Rusije ogromne količine ratnog materijala koji su akumulirale protiv svojih drugih neprijatelja. Kada su saveznici izgubili Rusiju, dobili su savez Sjedinjenih Država. Tako se balansirala ravnoteža borbe. Neprijatelj saveznika nastavio je da praktikuje svoju politiku solventne akcije, u cilju njihovog slabljenja, napadajući rasne osnove francuskog naroda, protiv njihove vlade, iz čega je proizišlo buđenje regionalnih nacionalnosti. Sa Engleskom se desilo nešto žalosno.
Indijsko carstvo je tražilo svoju nezavisnost kako bi ispoštovalo pozivanje na međunarodno pravilo rasne autonomije koje su proglasili borci. Narodi Hindustana su ustali tražeći svoju ekonomsku, političku i intelektualnu autonomiju. Sinfeinisti Irske, odlučili su da traže svoja drevna prava, koristeći mnoga sredstva, uz saradnju Sin Feina. Od 1915. Irska se spremala za borbu, a 1916. ustanici su zauzeli strateška mjesta u Dablinu; vjerujući da ih je Njemačka subvencionisala, proglašeni su za izdajnike britanskog kraljevstva, a vođa pobunjenika, Rodžer Kejsment je uhvaćen i osuđen na vješanje nakon suđenja po kratkom postupku. Sa druge strane, Engleska i drugi saveznici priznali su autonomiju Čeho-Slovaka, grupe formirane od strane snaga koje su pripadale Austrijskom
carstvu, koje su, iskoristivši oružje dobijeno od njega, izdale svoju vladu, boreći se pod zastavom saveznika. Zbog ove nepoželjne činjenice priznaju im se ratobornost odnosno predispozicija za ratovanje s kapacitetom nezavisnih građana, dok su Irci, prosto pokoreni narod, za ostvarivanje prava na borbu za svoju nezavisnost proglašeni za izdajnike i dostojne vješala.
U Egiptu, koji se bori pod dominacijom Engleza, bile su raširene ideje nezavisnosti, za otcjepljenje od Velike Britanije i dobijanja autonomije, potpomognuti Turcima, čiji ih je vođa, kako se kaže, podstakao na ustanak, ali zbog moći engleskih snaga, ustanak je ugušen, a određen je Kediv po njihovom ukusu. Međutim, postoji moćna Nacionalistička partija koja nastavlja svoj rad, u korist nezavisnosti, čiji su veliki dio osvojili pod vladom kralja Fuada.
Kanada je odbila da pruži novi i veći kontigent krvi za britansku vojsku. Unutar imperije Sjedinjenih Sjevernih Država, Filipinci se bezuspješno bore za svoju nezavisnost, koju su uporno tražili pred Vladom Vašingtona, a da je nijesu dobili. Ali, moguće je da će je dobiti od nove i progresivne američke administracije. Svi su bili dirnuti kada su se Saveznici pozivali na princip autonomije i poštovanja nacionalnosti, a nerijetko je dolazilo i do anarhije prilikom njegovog proglašavanja.
Saveznici su se umorili od korišćenja takvog principa, kao zamke ili lovačkog mamca da bi stekli sopstvene ekskluzivne koristi, ali, na kraju krajeva, to je nož sa dvije oštrice; pruža odbranu, a istovremeno može biti opasan instrument napada. Koliko puta se ideja autonomije širila u Univerzumu, bilo je teško spriječiti i obuzdati njene posljedice, jer to nije neka mrska privilegija, već osnovni princip prirodnog prava. Slaže se i poznati francuski istoričar sa ovim, koji misli da bi Engleska morala da promijeni svoj oblik vladavine; i Francuska i Belgija, možda bi nestale sa mape, ili bi joj bile veoma blizu, da su saveznici izgubili Veliko Takmičenje, jer bi se u slučaju da je pobjeda bila uperena u korist Centralnih imperija, dobilo mjesto za izradu gigantskog plana, koji se sastoji od ostvarenja oslobođenja Irske i Persije, od engleske dominacije; dinastija Mandžu bi bila ponovo uspostavljena u Kini; nova orijentacija bi se desila u Abesiniji; Germansko carstvo bi podvrglo Finsku, Ukrajinu i regione Baltičkog mora svom uticaju. Jasno je da su Engleska, Francuska, Italija i Belgija imale najmanje sreće u ovom ciklonu, sa svim njegovim
komplikacijama koje je bilo gotovo nemoguće predvidjeti. Saveznici su sigurno htjeli, pozivajući se na princip autonomije naroda, kada je rat počeo, da ga i njihovi protivnici ne usvoje. Oni bi, takođe, željeli, da se ne pređu granice koje su naznačili njihovi inicijatori; ali kako su ih i Centralne imperije držale među glavnim borbenim oružjem, kada je sjeme posijano, moralo je da urodi plodom u Evropi, Aziji, Africi, pa čak i kod neutralnih naroda Amerike. Amerika zbog slabosti svojih izolovanih nacija, u odnosu na druge jake sile stare strukture, i godinama obučena u vještini ratovanja, i dalje je u stanju usijanja, jer su glavne nacije monopolizovale žive sile destruktivnog, fizičkog, moralnog i međunarodnog i političkog poretka. Ne smijemo zaboraviti da sve nevolje vlada, državnika i potlačenih naroda izviru iz Balkana. Nadajmo se da ćemo imati sreće da ne dođe odatle iskra koja bi proizvela još jednu i još strašniju vatru koja proždire Stari svijet. Zbog politike koju su razvili Saveznici, ali i Društvo naroda, balkanski narodi su sa tugom posmatrali uništenu mapu koja je označavala njihove granice, jer nijesu htjeli da ih definišu u okviru političko-geografskog poretka, podjelom tih teritorija, u okviru proizvoljnog i jednostranog kriterijuma, što je prilično uvredljivo, budući da se gruba sila uvijek zloupotrebljavala protiv malih država, koje se procjenjuju kao slabe i nemoćne. Nekoliko njih, poput Crne Gore, smatrane su ratnim plijenom, a njihova teritorija potčinjena; takva je bila njena nagrada nakon što je bila njihov saveznik u kritičnim trenucima.
Kao neizbježna posljedica rata, balkanske države su ušle u parnice oko formiranja novih država na čijoj teritoriji obiluju Njemci, Mađari, Bugari, Albanci, Turci, Tatari i drugi. Već sada možemo da razmotrimo koji se mješoviti jezici govore u tim zemljama, kao što se desilo u regionu Nubije, duž Plavog Nila. Ovaj slučaj podsjeća na Vavilonsku kulu, koju su Nojevi potomci željeli da sagrade da bi se popeli na nebo. Rečeno je da je Bog kaznio njihovu drskost pometnjom njihovog jezika, ali, nažalost, oni koji su izazvali rat nijesu iskupili svoju krivicu.
Ti srednjoevropski narodi živjeli su u granicama Rusije, Austrije i Njemačke i, nakon pobjede saveznika, Rusija se raspala, veliki broj njih je proglasio nezavisnost i održavali su opsesiju osnivanja novih država, za koje do danas, nijesu uspjeli da urede svoje granice. Kao što se istorija, umorna od stvaranja, ponavlja; Srbija je, koristeći efekte Velikog Takmičenja, i uz pomoć francuske vojske od nekoliko milijardi franaka koje su pozajmile Francuska, Engleska i Sjedinjene Države, uvećala svoju teritoriju na račun Crne Gore, Hrvatske, Makedonije i dijela Bugarske. Tako su to činile druge nacije u raznim epohama sa manjim narodima, bez previše osnova, na silu i u ime dekantiranog i ukaljanog principa suverenosti naroda.
Crna Gora je bila nezavisna država, uprkos sukobima u kojima je učestvovala, jer je uvijek bila pobjednička, zbog čega uživa istorijsku reputaciju herojstva i hrabrosti.
Istočna Evropa je u prošlosti bila veoma potresena. Nažalost, mnogi od njenih brojnih naroda imali su periode ekspanzije. Srbija daje primjer za to, zbog njene nezasite pohlepe; a to su potvrdile Hrvatska, Slovenija, Makedonija i Bugarska. Srbi su ugušili i apsorbovali državu Crnu Goru, da bi konstituisali Veliku Srbiju, ne vodeći računa o volji tog naroda, čime se pred Zakonom i Moralom opravdava stalno suprotstavljanje tom činu sile i invazije, kako od strane crnogorskog stanovništva, tako i od strane njihovih časnih vođa, čiji su glasni protesti ugušeni savezničkim
ćutanjem.
Makedonija, koju čine „Vilajeti“ (pokrajine) Solun, Monastir i Kosovo, takođe je bila podijeljena između Srbije i Grčke na kraju njihovih posljednjih ratova. Njena teritorija je u centralnom dijelu Balkanskog poluostrva; a moguće je da njen slučaj izazove velike komplikacije, zbog geografskih i etnoloških razloga. Makedonija je izazvala sukob sa Turskom, što je proizvelo drugi balkanski rat. Bugarska je tužila, ali su se umiješale Grčka i Srbija, nakon čega je nastao sukob 1913. godine. Taj sukob je primorao Bugarsku da se udruži sa Njemačkom, da bi oslobodila
Makedonce srpskog jarma, pa su Srbi i Grci pokušali da unište Bugarsku. Neo-Grci sebe smatraju direktnim nasljednicima antičkih, što je izazvalo u njima želju da ponovo osvoje posjede iz vremena njihove prevlasti, ne samo Balkana, već i Male Azije i ostrva Sredozemnog mora. Oni bi htjeli da pripoje Carigrad, smatrajući ga drevnom grčkom prijestonicom. Uzgred, namjeravaju da zauzmu bugarsku obalu u Egejskom moru i tako se povežu sa Trakijom i drugim zemljama. Smatrajući neprikladnim ići u druge detalje, dovoljno je konstatovati da Čovječanstvo nikada nije imalo koristi od nove orijentacije kojom se namjerava promovisati međunarodni koncept raspodjele naroda, uz određivanje novih granica. To je utilitarna primjena poštovanog koncepta nacionalnog suvereniteta.
Na istoku se dešava isto što i u Starom svijetu: Japanci zauzimaju kinesku teritoriju, za koju je Njemačka ranije bila zainteresovana, Koreja je prešla sa Rusa na Japance, poslije borbe između dvije zemlje; a trenutno Japanci produžavaju sukob da bi dobili nove posjede u Kini.
I tako, kao što smo već rekli, narodi koji sebe nazivaju civilizovanim proglašavaju slobodu onih koji su potlačeni i potčinjeni od drugih. Sada smo u situaciji da se njihova uzaludna obećanja efektivno ostvare i ispune. Ambiciozni i egoistični cilj saveznika bio je lako uočljiv otkako je potpisan pakt Lige naroda. Niko od njih se nije usudio da privuče pažnju; zavladala je najapsolutnija tišina. Već se vidi da je slučaj od velikog značaja, jer se među više članova
pomenutog pakta nalazi i deseti, koji kaže: „Visoke strane ugovornice se obavezuju da će poštovati i čuvati teritorijalni integritet i postojeću političku nezavisnost od spoljnih agresije, svih država članica Lige. U slučaju bilo kakve prijetnje ili opasnosti od takve agresije, izvršni savjet će obezbijediti sredstva za ispunjavanje ove obaveze.“ Sigurno je da pomenuti član pakta pomenutog Društva aludira na Englesku, Francusku, Sjedinjene Države, Italiju i Japan, te ima za cilj da garantuje, bez agresije i u privatnom interesu, njihove posjede u raznim djelovima svijeta. Ovo još jednom pokazuje da su slobodarska obećanja koja su data narodima, tako pristrasna i nelojalna,
prazni pojmovi koji su, na kraju krajeva, vazduh i koji završavaju u vazduhu. I pored toga što se ove pljačke vrše u vrijeme kada se sloboda, pravda, čast i svi veliki ideali smatraju robom, Crna Gora će biti slobodna i nezavisna.

„Mi, sultan SELIM-EMITR-KAHAN, koji vlada od Neba do Zemlje, od Istoka do Zapada, car svih
careva, ovim objavljujemo svim našim vezirima, pašama i kadijama, u Bosni, Hercegovini, Srbiji,
Albaniji i Makedoniji, pokrajinama susjednim Crnoj Gori, da Crnogorci nikada nijesu bili
potčinjeni našoj Visokoj Porti i da će stoga biti dobro primljeni na našim granicama, te da
očekujemo recipročne akcije s našim podanicima.

Carigrad, Sultan Selim (Potpisano), 1798.

CRNA GORA KROZ ISTORIJU:

NJENO UČEŠĆE U VELIKOM RATU I STAV NJENIH SAVEZNIKA

"Posljednji rat je razotkrio satansku prirodu civilizacije koja danas dominira Evropom. Svi zakoni javnog morala su prekršeni od strane pobjednika. Nijedna laž nije smatrana previše neplemenitom da bi se upotrijebila. Iza svih zločina postoji grubi materijalni razlog... Evropa nije hrišćanska: ona obožava Mamona“.
Da Evropa, odnosno tri velike sile nijesu počinile nikakav drugi zločin, osim onog nad Crnom Gorom, bio bi u pravu da im tako sudi Mahatma Gandi, mudri indijski apostol.
Ali šta je, ukratko, Crna Gora? To je mala država na jadranskoj obali Balkana. Ne broji više od osamsto hiljada stanovnika, a njena teritorija obuhvata oko sedamnaest hiljada kvadratnih kilometara. U srednjem vijeku Crna Gora se zvala Zeta. Naziv Crne Gore, Karadag (Crna Planina), kojisu joj Turci nadjenuli nije zaživio zbog brojnih poraza koje su tu pretrpjeli. U srednjem vijeku, Hercegovina, Boka kotorska i sjever Albanije, sa Skadarom, bili su dio te države. Invazija Turaka na Balkan dovela je do sporog nestajanja svih balkanskih država, uključujući i Srbiju; samo je Crna Gora ostala slobodna i nezavisna, zadržavši tu slobodu samo u planinskom dijelu svoje teritorije.
”Orao gnijezdo vrh timora vije, jer slobode u ravnici nije.“ Mažuranić, jedan od najvećih hrvatskih pjesnika, rekao je za Crnogorce.
Uprkos hrabrosti i pobjedama nad Turcima, Crnogorci, ipak, nijesu uspjeli da sačuvaju cjelovitost svoje teritorije. U srednjem vijeku Turci su im uzeli Hercegovinu i njen glavni grad Skadar; Venecija je zauzela Boku Kotorsku. Poslije izvjesnog vremena mletačke dominacije, ova pokrajina je pripojena Crnoj Gori. Crnogorci su je branili od Napoleona, ali je na Bečkom kongresu 1815. godine oteta od Crne Gore i ustupljena Austriji; koja je stekla ovu teritoriju bez da izvuče mač.
Iako smanjena, Crna Gora je odolijevala Turcima pet i po vjekova; branila je svoju nezavisnost u krvavim i neprekidnim borbama koje je vodila i sama je podigla zastavu slobode i hrišćanstva nad Balkanom, sve do zore XIX. vijeka, tokom kojeg su preostale balkanske države sukcesivno izranjale. Bilo bi nepravedno ove sekularne borbe Crne Gore smatrati nastojanjem da se izbori za sopstvenu slobodu. One su imale opštiji karakter i uvijek su preduzimane da osvoje slobodu ostalih balkanskih naroda. U svim ratovima koje su Rusi započinjali za oslobađanje hrišćana Balkana, Crna Gora im je uvijek bila saveznik.
Uloga Crne Gore nije bila ograničena samo na to, materijalno je bila toliko mala da je na geografskoj karti jedva primjetna, u odnosu na druge zemlje. Njena nepokolebljiva sloboda bila je za potlačene balkanske narode, kao svetionik usred nemirnog okeana. U junačkim djelima Crnogoraca potlačeni narodi nalazili su utješno ohrabrenje i nadu u bolju budućnost. Zaista, remek-djela književnosti svih tih naroda inspirisana su istorijom Crne Gore, kojoj je veliki bugarski pjesnik Ivan Vazov rekao: „Vašem junaštvu, Sparta i Ahil moraju da se poklone.“ Ali nijesu oni jedini veličali i glorifikovali crnogorsko junaštvo. Dugačak spisak slavnih imena najvećih nacija, kao što su: Puškin, Gledston, Đuzepe Garibaldi, lord Alfred Tenison, itd., koji su smatrali svojom dužnošću da odaju počast žrtvi i hrabrosti hrabrih sinova Crnih planina.

Navedimo samo neke:
„Junački podvizi Crne Gore nadmašuju heroje sa Termopila i Maratona.”
A. TENNISON
„Crna Gora nesumnjivo zauzima mjesto među prvima, a ne znam da li to treba pripisati
genijalnosti njenog suverena, ili legendarnom herojstvu njenog naroda koji čini čast čovječanstvu.”
G. GARIBALDI

Nijesu Crnogorci samo mačem krenuli na čelo balkanskih naroda; Istakli su se i u oblasti kulture. Zaista, Crna Gora je imala prvu štampariju, ne samo na Balkanu, nego među svim slovenskim narodima. Prva slovenska knjiga štampana je u Crnoj Gori 1493. godine 1893. Na Cetinju je proslavljena četvrta godišnjica od osnivanja te štamparije i na toj manifestaciji je bio prisutan čitav civilizovani svijet.

Petrogradska akademija nauka iz Rusije, poslala je poruku za ovu svečanost iz koje izdvajamo sljedeće pasuse:
„Crna Gora je herojski odbranila svoju nacionalnost i svoju nezavisnost. Zahvaljujući tome njeni slavni ljudi su poznati širom svijeta.”
„Crna Gora, ovaj neuništivi zid, pokazala je svoje postojanje ne samo junačkim već i civilizacijskim djelima.”
Univerzitet u Oksfordu u svojoj poruci između ostalog kaže:
„Ovaj herosjki narod je mogao da štampa djela na svom maternjem jeziku u vrijeme kada Oksford još nije imao štampariju.”
A Gledston je napisao:
„Ova štamparija se pojavila sedam godina poslije londonske. U to vrijeme nije postojala štamparija na Oksfordu, Kembridžu ili Edinburgu.”
„Šesnaest godina nakon što je Rim, prijestonica hrišćanstva, osnovao svoju prvu štampariju, Crna Gora je imala svoju, odnosno dvadeset osam godina od pojave prve štampane knjige.”

Ne treba zaboraviti ni to da je, među južnoslovenskim zemljama, samo Crna Gora iznjedrila genija: pjesnika, filozofa i Darvinovog preteču: Petra II, kneza crnogorskog arhiepiskopa (1830-1853). Samo je nedostajao ovaj sin Crnih planina, koji je pripadao velikom narodu, da bude poznat širom svijeta, kao što su Servantes, Gete, Šekspir, Dante, Tolstoj ili Viktor Igo.
Kao što smo pokazali, dakle, značaj Crne Gore i njena slava ne sastoje se samo u neprekidnim borbama za očuvanje njene nezavisnosti, već i u njenom požrtvovaju za osvajanje slobode drugih balkanskih naroda.
Ko poznaje sve ove činjenice i istoriju Crne Gore, shvatiće zašto je čak i u posljednjem ratu stala na stranu saveznika, uključujući i Srbiju, čineći to poslije dva balkanska rata, i to u vrijeme kada joj je Austrija za neutralnost nudila duge novčane i teritorijalne naknade, između ostalih, i Skadar sa Sjevernom Albanijom. Crna Gora je ušla u rat bez rezerve i oklijevanja. Ona je bila jedina među saveznicima koja je to učinila a da nije bila vezana nikakvim formalnim ugovorom. Takođe, među svim narodima koji su mogli da ostanu neutralni, nije zahtijevala od saveznika nikakvu garanciju, niti je postavljala uslov za njihovo učešće u borbi.

Pri prvim ratnim iskrama, i istog dana kada je Srbija dobila čuveni austrijski ULTIMATUM, njena Vlada je htjela saznati kakav je stav Crne Gore, te joj je telegrafom poslala sljedeći upit:
„Može li Srbija računati na bratsku i neograničenu pomoć Crne Gore u slučaju sukoba sa Austrougarskom?”
Vlada Crne Gore je odmah odgovorila:
„Srbija može da računa na neograničenu pomoć Crne Gore.”
Treba napomenuti da je ova formalna izjava data prije nego što su velike sile odlučile da učestvuju u sukobu.
Vjerni svojoj tradiciji i datoj riječi, Crnogorci su se, bez odjeće i hrane, borili cijelu godinu, zajedno sa saveznicima. Da bi osigurala jedinstvo komandovanja na Balkanskom frontu, crnogorska vlada je svoju vojsku stavila pod srpsku komandu, tako da je njen Generalštab bio u potpunosti sastavljen od srpskih oficira. Zahvaljujući podršci crnogorske vojske, Srbi su uspjeli 1914. godine da odbiju osvajača sa svoje teritorije.
U međuvremenu, došlo je do kritičnog trenutka. U septembru 1915. godine, kada su Bugari pružili ruku Austriji, Grčka je odbila Srbiji pomoć koja je bila obezbijeđena Ugovorom. Rumunija je i dalje oprezno sačuvala svoju neutralnost. Srbija, napadnuta sa svih strana, imala je propast pred svojim vratima. Kao i uvijek, zatekla je samo Crnu Goru pored sebe. Evo kako ratni dopisnik, gospodin Feri Pizani, koji je bio u pratnji vojske Srbije, opisuje ovaj trenutak u svojoj knjizi: „Le drame serve“.
„Među balkanskim zemljama jedino su se Crnogorci odazvali pozivu Srbije.”
„Situacija je izgledala očajna. Najhrabriji bi oklijevali... Kakva slaba podrška! Ali, kakvu su lekciju davali drugima, lažnim saveznicima...“
Crnogorci su, s razlogom, mogli reći:
„Sve nam nedostaje. Neprijateljski brodovi blokiraju naše obale. Nemamo hrane, nemamo zalihe, nemamo uniforme. Svedeni smo na to da svoje vojnike obučemo u stare vatrogasne uniforme koje nam je poslala Francuska.“
„Šta možemo učiniti za vas?” Crnogorci su se, umjesto postavljanja ovakvih pitanja, odazvali pozivu. Istorija će uzeti u obzir njihov čin!
Crnogorci su se borili od septembra 1915. do januara 1916. Borili su se kao lavovi, iako nijesu imali topove, bili su gladni i bosi, a polovina njih je bila odjevena samo u stare uniforme koje je Francuska poslala Crnoj Gori. Zbog toga je Klemanso u januaru 1916. uputio Francuskoj prijekor:
„Mi isti, pak, tako samilosni prema Srbima, šta smo uradili za Crnu Goru?
Zahvaljujući podršci i samopožrtvovanju Crne Gore, obezbijeđeno je povlačenje poražene, gladne i nenaoružane srpske vojske, koja je bježala pred neprijateljem, što je olakšalo njen transport morem do Krfa; tamo je kasnije reorganizovana i poslata na Solunski front. Na ovaj način Crnogorci su spasili ono što je preostalo od srpske vojske krajem 1915. spriječivši da bezuslovno kapitulira pred neprijateljem.

U jednom tako uzvišenom i tako punom samopožrtvovanja trenutku, čak bi i životinje dale signale priznanja; kralj, njegova Vlada i srpski generalštab, pak, pripremali su propast svojih spasitelja, da bi mogli da aneksiraju njihovu teritoriju.
Ova izdaja i ovaj nemoral, do sada nepoznati u istoriji čovječanstva, su priznati i od istih Srba; Najveće svjedočanstvo se može pronaći u nedavnoj i senzacionalnoj izjavi srpskog generala Petra Pešića koji je tokom rata bio glavnokomandujući crnogorskih snaga. U polemici sa još jednim srpskim generalom, vođenoj u beogradskom listu „Pravda“, organu Ministarstva inostranih poslova, on je priznao da je krajem decembra 1915. godine, nakon što su crnogorske trupe spasile ostatak srpske vojske, koja je bježala, ista dovela crnogorsku vojsku u položaj da se raziđe; istovremeno priznaje da je prevario dobronamjernost crnogorskog kralja Nikole, izmišljajući klevetu protiv crnogorskog naroda i njegove vojske; sve da bi se uništio njegov prestiž kod saveznika i da bi ih, istovremeno demoralisao. On time cinično opravdava svoju izdaju, pokazujući da je učinio veliku uslugu Srbiji. Pomenuti general Petar Pešić (koji je donedavno bio načelnik Generalštaba Srbije) rekao je u pomenutim novinama: „Zahvaljujući meni, kralj Nikola i crnogorska vojska nijesu uspjeli da se pojave na Solunskom frontu, što bi imalo za posljedicu činjenicu da se ta država danas ne smatra dijelom naše države.”
Ali da bi ovaj čin bio još nemoralniji, srpska Vlada i Generalštab su širili klevetu da je Crna Gora izdala saveznike, skrivajući tako svoj zločinački plan da izvrši aneksiju nad Crnom Gorom po završetku rata.
Zahvaljujući ovoj neopisivoj izdaji Srbije, ali i ogromnoj nadmoći protivnika, Crna Gora je prvi put u svojoj istoriji bila okupirana. Protiv pedeset tri hiljade crnogorskih vojnika, sa sedamdeset topova starih sistema, njihovi neprijatelji su im se suprotstavili s vojskom koja je brojala dvjesta hiljada vojnika, sa više od hiljadu artiljerije, plus dva pomorska diviziona. Ispred planine Lovćen koju je branilo pet hiljada Crnogoraca i osamnaest topova, neprijatelji su napali sa
43.000 vojnika, 640 artiljerijskih oruđa i dva pomorska diviziona. Uprkos ovoj izdaji od strane Srbije, jedna crnogorska divizija je uspjela da pobjegne od neprijatelja i prebačena je u Solun. Vlada Srbije i Vrhovna komanda učinili su sve da unište ovu jedinicu i tako spriječi Crnu Goru da bude predstavljena od strane sopstvenih trupa na frontu. Srbi su na dan primirja, koristeći ovaj izgovor, sa svojim trupama upali na teritoriju Crne Gore. Najzad,
srpske intrige su imale uspjeha kod francuske Vrhovne komande. Crnogorska brigada je 1917. godine prebačena na Korziku, a crnogorski vojnici su internirani kao ratni zarobljenici. 1919. oslobođeni su u isto vrijeme kada i njemački vojnici. Kralj i komponente crnogorske Vlade, nakon pada Crne Gore, sklonili su se u Francusku.

Crna Gora je u svjetskom ratu žrtvovala polovinu svoje vojske i, štaviše, trećinu svog stanovništva. Ovu činjenicu prepoznala je i Vlada Srbije u „Izvještaju srpske delegacije na Pariskoj konferenciji.“ (Godina 1917, strana 7)
Nakon ovog površnog izlaganja o uslugama koje su učinjene, uz toliko požrtvovanja, u korist saveznika, pogledajmo njihovo ponašanje prema svom savezniku Crnoj Gori.
Godine 1915., kada su se crnogorske trupe još borile u neprijateljskom logoru, saveznička diplomatija je tajno pregovarala o sudbini Crne Gore. To se dogodilo u vrijeme kada se raspravljalo o ulasku Italije u rat. U „Memoarima“ od 24. marta 1915. godine, baron Sonino, ministar inostranih poslova, predložio je da se Crna Gora ustupi Srbiji, čemu se usprotivila Rusija. Tom prilikom lord Grej je u jednom drugom „Memoaru“ od 20. aprila 1915. poslatom u Petrograd predložio:
„Prije okončanja rata, moguće je da ćemo odlučiti da napravimo druge aranžmane u vezi sa Crnom Gorom i onda treba da žalimo što smo sebi vezali ruke.”
Godine 1916. u Švajcarskoj su vođeni tajni pregovori o separatnom miru između Francuske i Engleske, s jedne i Austrougarske s druge strane.
Bio je to trenutak koji su izabrali gospoda Ribot i Lojd Džordž da ponovo stave na sto tržište slobode Crne Gore, kako je lord Grej predvidio.
Svojom notom i u svojim mirovnim uslovima od 22. avgusta 1917. godine, ova dva državnika su ponudila podjelu Crne Gore između Austrije i Srbije. Austrija bi trebalo da dobije čuvenu planinu Lovćen a Srbija ostatak crnogorske teritorije. Ova dva dokumenta su objavljena u „Memoarima princa Siksta od Burbona.“
Kao što su Foš i Hajndenburg sakrivali operacije svojih vojski pomoću vještačkih oblaka, „zaštitnici“ međunarodnog prava i morala su svoje beskrupulozne planove skrivali u oblacima laži i kleveta.
Danas je zanimljivo listati tajne diplomatske dokumente koje je (bar djelimično) paralelno objavljivala saveznička štampa.

FOTOGRAFIJE DOKUMENATA
Dokument koji dokazuje da je Crnogorsku brigadu, koja je prevezena iz Soluna na Korziku,
Francuska već tretirala kao svog ratnog zarobljenika, uprkos činjenici što joj je Crna Gora bila
saveznica.

Svakoj neizrecivoj diplomatskoj akciji prethodila je još gora medijska kampanja. Baron Sonino, italijanski ministar inostranih poslova, pokrenuo je prodaju Crne Gore podlom medijskom kampanjom usmjerenom protiv Crne Gore i protiv šefa te države.
Isti metod podržavali su gospoda Ribot i Lojd Džordž, čijim je pregovorima u avgustu 1917. prethodila kampanja laži i kleveta u podmetničkoj štampi različitih savezničkih zemalja, sprovedena tokom mjeseca juna iste godine.

Za to će biti dovoljno navesti neke od njih: 2. jula 1917. godine, pod naslovom:
„Crnogorska Enigma“, pariski „Le Temps“ objavio je čitave kolumne protiv Crne Gore. 16. jula 1917. „Le Temps” iz Pariza, i „La Gazette de Lausanne” objavili su nekoliko kolumni pod naslovom „J’acouse” „Par un Serbe”. To su uradili i „Le Journal” i „Excélsior”, takođe iz Pariza, pod naslovom: „La Trahison du Montenegro” su pisali isto. U ovom dijelu laži i obmana rekord je oborio pariski list „Le Journal des Debats“, koji je do sada subvencionisan od strane Vlade Srbije.

Pregovori za separatni mir nastavljeni su i 1918. godine, ali bez uspjeha. Da bi stvorile „ravnotežu” nad Jadranskim morem, Francuska i Engleska su odlučile da naprave Veliku Srbiju.
Da bi se to postiglo, bilo je neophodno potisnuti Crnu Goru i zbog toga su crnogorskog kralja i Vladu uhapsili u Parizu, nakon primirja, gospoda Poenkare i Klemanso, uz zabranu da se vrate u domovinu.
Crna Gora, na takav način, nije obnovljena nakon rata, iako se o njenoj obnovi više puta raspravljalo; uglavnom kao posljedica već čuvenih Četrnaest tačaka predsjednika Vilsona, kao i na bazi odgovora koji su joj Saveznici uputili 10. januara 1917. uz odobrenje parlamenata velikih sila. U tim istorijskim dokumentima zapisano je da su savezničke nacije preuzele zvaničnu obavezu da obnove Crnu Goru, Belgiju i druge države koje su bile okupirana polja.

DEJVID LOJD DŽORDŽ, bivši premijer Velike Britanije tokom svjetskog rata. Jedan od
najuticajnijih članova Mirovnog kongresa u Parizu, koji je pod uticajem Žorža Klemansoa,
predsjednika Savjeta ministara tog Kongresa, i drugih engleskih i francuskih pseudoliberalnih
elemenata, pristao na sve zahtjeve Francuske, čime je odlučno pomogao da se konkretizuje napad
na slobodu Crne Gore.

 

ČETRNAEST TAČAKA PREDSJEDNIKA VILSONA

Zgodno je zapamtiti termine u okviru kojih su zamišljene Četrnaest Tačaka predsjednika Vilsona:

I. „Zaključivati otvorene mirovne sporazume, iskreno dogovorene, nakon kojih neće biti nikakvih tajnih međunarodnih sporazuma bilo koje vrste, jer će diplomatija funkcionisati otvoreno i pred očima javnosti.“

II. „Apsolutna sloboda plovidbe na morima van teritorijalnih voda, kako u vrijeme mira, tako i u ratu, osim mora koja mogu biti potpuno ili djelimično zatvorena međunarodnom akcijom, u cilju poštovanja međunarodnih paktova.“

III. „Uklanjanje, koliko je to moguće, ekonomskih prepreka i uspostavljanje jednakih uslova trgovine među svim nacijama koje pristaju na mir i međusobno se udružuju radi njegovog održavanja.“

IV. „Da se daju i dobiju adekvatne garancije kako bi se nacionalno naoružanje svelo na minimum koji je kompatibilan sa unutrašnjom bezbjednošću.“

V. „Liberalno, dobrovoljno i apsolutno nepristrasno rješavanje svih kolonijalnih zahtjeva, zasnovano na strogom poštovanju principa da se, pri određivanju svih pitanja suvereniteta, o interesima dotičnih naroda mora suditi prema istim pravilima.“

VI. „Evakuacija cijele ruske teritorije i prilagođavanje svih pitanja koja se tiču Rusije koje će obezbijediti najslobodniju saradnju drugih naroda svijeta u obezbjeđivanju slobodne i nesputane mogućnosti da samostalno određuje svoj unutrašnji politički razvoj i da joj osiguraju iskren i dobar prijem u slobodnom Društvu naroda, u institucijama koje je ona izabrala. I pored više nego dobrog prijema, pružiti joj svu pomoć koja joj može biti potrebna i koju želi da dobije. Tretman odobren Rusiji od strane sestrinskih nacija, u narednim mjesecima, biće probni kamen njihove dobre volje i njihovog razumijevanja potreba Rusije, suprotstavljenih njihovim sopstvenim interesima. Takođe, biće i pokazatelj njihove inteligentne i nesebične saradnje.“

VII. „Belgija, kao što bi cijelom svijetu odgovaralo, mora biti evakuisana i obnovljena, bez pokušaja da se na bilo koji način ograniči suverenitet koji ona uživa u odnosu na sve slobodne nacije. Nijedan drugi akt neće služiti toliko kao ovaj, vraćanju povjerenja među nacijama u zakone koje su same diktirale i odredile za režim svojih legitimnih odnosa. Bez ovog popravljajućeg akta, cijeli ustav i važenje međunarodnog prava bili bi zauvjek narušeni.“

VIII. „Sva francuska teritorija treba da bude oslobođena a napadnuti djelovi obnovljeni, dok se nepravda koju je Francuskoj učinila Prusija 1871., u pitanju Alzasa i Lorene, koja je držala svijet u neizvjesnom miru posljednjih pedeset godina, mora prilagoditi zakonu kako bi ponovo mogao da obezbijedi mir u interesu svih.“

VUDRO VILSON, bivši predsjednik Sjedinjenih Američkih Država, branilac slobode Crne Gore
pred Vrhovnim savjetom mira u Parizu, čije su djelo uništili američka plaćenička štampa i vampiri
sa Volstrita koji su trgovali slobodom naroda.

IX. „Mora se izvršiti ispravljanje granica Italije, ostavljajući jasno prepoznate linije nacionalnosti.“

X. „Narodima Austrougarske, čije pozicije među narodima želimo da vidimo zaštićene i obezbijeđene, mora se dati najslobodnija prilika za njihov autonomni razvoj.“

XI. „Rumunija, Srbija i Crna Gora moraju biti evakuisane, a trenutno okupirane teritorije vraćene; Srbiji će biti odobren slobodan i bezbjedan pristup moru, a odnosi između različitih balkanskih država biće određeni prijateljskim savjetom, uzimajući u obzir istorijski utvrđene granice suvereniteta i nacionalnosti, a međunarodne garancije političke i ekonomske nezavisnosti i teritorijalnog integriteta svih balkanskih država moraju biti uključene u ovaj
sporazum.“

XII. „Posjedima sadašnje Otomanske imperije mora se obezbijediti stabilan suverenitet; a ostalim narodima koji su sada pod turskim režimom biće obezbijeđene apsolutne garancije života i potpuna sloboda za njihov autonomni razvoj. Dardanelski moreuz mora ostati trajno otvoren za slobodan prolaz brodova i trgovinu svih nacija, pod međunarodnim garancijama.“

XIII. „Biće uspostavljena nezavisna država Poljska koja obuhvata teritorije naseljene neosporno poljskim stanovništvom, kojima se mora omogućiti slobodan i bezbjedan pristup moru, garantujući, pored toga, njihovu političku i ekonomsku nezavisnost, kao i integritet njihove teritorije kroz međunarodni sporazum.“

XIV. „Formiraće se Opšta Liga Naroda na osnovu izričitih ugovora, sa ciljem pružanja uzajamnih garancija političke nezavisnosti i teritorijalnog integriteta, kako velikim tako i malim državama.“

STAV NJENIH SAVEZNIKA

Vlada Francuske Republike je svojim saopštenjem od 22. oktobra 1918. i pismima gospodina Pišona, ministra inostranih poslova, i gospodina Poenkarea (od 4. i 24. novembra te godine, respektivno), garantovala da će u ime svih velikih sila, „poštovati slobode crnogorskog naroda i njegovog ustava“, povjeravajući njegovo čuvanje savezničkim trupama koje su tada okupirale zemlju.
Dalje je navedeno da će „sva naređenja biti data u ime kralja Crne Gore.“

Tada su francusko-srpske trupe, pod komandom francuskog generala Venela, ušle u Crnu Goru. Ove trupe su, nakon nekoliko nedjelja okupacije, proglasile prisajedinjenje Crne Gore Srbiji, čime je ova država postala prosta srpska pokrajina. Treba napomenuti da se u vršenju ovog nasilja vodilo računa da se ne konsultuje bilo kakvo predstavništvo opljačkane države, a posebno njen parlament, koji je jedini bio kvalifikovan da odlučuje o sudbini Crne Gore, budući da je izabran na opštim izborima i poslednji put se sastao u decembru 1915. Vrhovni savjet mirovne konferencije poništio je odluku koja je donijeta 13. januara 1919. godine, nasilnu aneksiju Crne Gore, kojom je Srbiji odbijeno pravo da predstavlja crnogorski narod na pomenutoj Konferenciji, a istovremeno je Crnoj Gori prepušteno pravo da ima delegata na istoj.
Porukom od 22. januara 1919. godine, pisanom rukom predsjednika Vilsona, Vrhovni savjet je garantovao crnogorskom narodu pravo da slobodno odlučuje o svojoj sudbini, što je i sam Vilson ratifikovao na drugoj plenarnoj sjednici Mirovnih konferencija, u svom govoru od 25. januara 1919. u čijem poslednjem pasusu kaže:
„Ne bismo se usudili da povučemo nijednu tačku koja čini naš program. Ne bismo se usudili da pravimo kompromise po ovom pitanju, u ovom svjetskom miru, u ovom stavu pravde, u ovom principu da nijesmo gospodari nijednog naroda, ali, naprotiv, ovdje smo da vidimo da svaki narod svijeta bira svoje vođe i upravlja svojom sudbinom, ne kako mi hoćemo, već kako oni hoće.
Ovdje smo da pokušamo, jednom riječju, da definitivno eliminišemo odlučujuće uzroke rata. Ovi odlučujući uzroci su proizvod upravljanja uskim krugovima građanskih vladara i vojnih štabova, to su agresije velikih sila na one male. One se sastoje i od dominacije velikih imperija, pod pritiskom oružja, na etničke grupe koje tu dominaciju ne žele ili je nijesu tražile. Isto tako, zasnivaju se na moći koju imaju male grupe ljudi da nametnu svoju volju i potčine druga bića kao da su pioni na šahovskoj tabli.”
„Samo emancipacija svijeta od svega ovoga donijeće nam željeni mir.”
Ipak, Vlada Srbije, uz efikasnu pomoć francuske, engleske i italijanske diplomatije, uložila je sve napore da crnogorsko pitanje stavi u zaborav. Nadala se da će na taj način krivično djelo aneksije i okupacije biti prećutno priznato.
Zbog ovog sistematskog francuskog protivljenja, odluke koje je Vrhovni savjet donio 13. i 22. januara 1919. nikada nijesu primijenjene.
Imajući u vidu ove činjenice, crnogorski kralj Nikola, u svojstvu šefa države, obratio se 1. decembra pismom gospodinu Poenkareu, u kojem ga moli da poštuje već pomenute zvanične obaveze, obaveze koje je on preuzeo, u dogovoru sa francuskom vladom, vezano za Crnu Goru.
Na ovo pismo građanin predsjednik Republike Francuske odgovorio je 19. decembra 1919. drugim potpisanim pismom od strane g. Klemansoa. To je bio odgovor koji potvrđuje prethodno ugovorenu obavezu, kao što se vidi, iz sljedećeg teksta:
„Francuska je, vjerna svojim principima i onima na kojima je inspirisana Mirovna konferencija, čvrsto riješena da poštuje volju crnogorskog naroda i da ne čini ništa što bi bilo u suprotnosti sa njenim legitimnim težnjama. U tom duhu, Vlada Republike, saglasno sa svojim saveznicima učestvovaće u rješavanju pitanja koja se odnose na Crnu Goru.“
Takvo opredjeljenje je 11. maja 1920. godine preuzela Vlada Velike Britanije. Ovakvu tačku gledišta je u Lucernu, tokom ljeta 1920. godine, zastupao Lojd Džordž u intervjuu sa gospodinom Đolitijem.
Kasnije je gospodin Đoliti, premijer Italije, ohrabren gospodinom Mileranom, francuskim premijerom, u razgovorima održanim u Aiks-les-Bainsu iznio suprotno mišljenje. G. Mileran je želio da oda počast procedurama Bečkog kongresa i ustupi Crnu Goru na poklon kralju Srbije, koji je preko prvog trebalo da se oženi rumunskom princezom. Mileran je takvim kombinacijama mislio da na Balkanu stvori „Sveti savez kraljeva“ kao što je, u stvari, u Centralnoj Evropi
stvorena „Mala Antanta”.

REMON POENKARE
Bivši predsjednik Republike Francuske, bivši predsjednik Savjeta ministara itd., koji je u ime svoje
zemlje, Velike Britanije, Italije i Sjedinjenih Američkih Država, svečano garantovao slobodu i
nezavisnost Crne Gore, časnu obavezu koja nije ispunjena.
 

Nažalost, predsjednik Vilson, jedini branilac Crne Gore u Vrhovnom savjetu, napustio je Evropu; cjenkanje i prodaja Crne Gore pokazali su se lakim i jednostavnim. Zaista, grof Sforca, italijanski ministar inostranih poslova, tajno se dogovorio sa francuskom vladom da se crnogorsko pitanje neće iznositi pred Međunarodnim sudom. Nekoliko mjeseci kasnije, francuska vlada je notom od 20. decembra 1920. godine pozvala svog ministra u crnogorsku vladu, da ga obavijesti da Francuska priznaje prisajedinjenje Crne Gore Srbiji.
Dva mjeseca kasnije, bez ikakve komunikacije sa Vladom Crne Gore ili bilo kakvog javnog izjašnjavanja, Ministarstvo inostranih poslova je povuklo egzekvaturu crnogorskim konzulima u Engleskoj.

Nije potrebno reći da je ovakav stav engleske vlade i vlade Francuske i Italije bio ne samo u suprotnosti sa elementarnim principima međunarodnog prava, već i sa zvaničnim obavezama na koje smo se pozvali (pismo od M. Poenkarea kralju Crne Gore, od 19. decembra 1919. godine i deklaracijom gospodina Bonara Loua, britanskog premijera, od 11. maja 1920. godine), kojima su se Francuska i Engleska obavezale da riješe crnogorski slučaj, ne posebno, već pred Skupštinom velikih sila.

Prepustićemo gospodinu Poenkareu odgovornost da izrazi svoje mišljenje o takvim postupcima, radi zadovoljavajućeg uređenja sudbine naroda svijeta.
Zanimljivo je, međutim, posmatrati ga u ulozi branioca ove slobode, ali će mu istorija, bez sumnje, pripisati žalosnu čast da je bio glavni krivac, u mnogo raspravljanom pitanju Crne Gore, jer, zbog njegovih zvaničnih i višestrukih obaveza prema ovoj zemlji, sigurno je oborio sve “rekorde” “chiffon de papier”(3) (3 Papirni ubrus).

Postoji neslaganje po pitanju Gornje Šlezije između Velike Britanije i Francuske, zbog čega je gospodin Lojd Džordž  tražio da se ovo pitanje riješi na Konferenciji ambasadora, većinom glasova, dok je Vlada Republike tražila da se riješi jednoglasno. Ovom prilikom gospodin Poenkare je 23. maja 1921. godine napisao članak za časopis „Le Temps“ u Parizu, u kojem je, između ostalog, rekao:
„Takav nenormalan postupak bio bi izazov za pravo naroda. Da sile mogu većinom da odlučuju o sudbini cijele jedne zemlje; i da su njih dvije ili tri njeni vlasnici, da nameću svoje preferencije drugima, u stvarima koje se tiče slobode naroda; ovo bi bila epohalna monstruoznost u istoriji diplomatije. Gospodin Lojd Džordž sigurno ne bi želio ništa slično.”

Danas bi bilo interesantno saznati mišljenje gospodina Poenkarea o sebi, intimno, o Vladi Republike. Francuske koja je nastojala da crnogorsko pitanje, notom od 20. decembra 1920. godine, riješi odvojeno i mimo formalnosti međunarodne konferencije, uprkos činjenici da to nije bila prosta njemačka pokrajina, već nezavisna i saveznička država.

ALEKSANDAR MILERAN
Bivši predsjednik Republike Francuske, bivši predsjednik Ministarskog savjeta itd., koji je
posredovao u braku sadašnjeg srpskog kralja Aleksandra sa bivšom rumunskom princezom
Mariolom, sadašnja kraljica Srba. Tvorac je Male Antante (Srbija, Rumunija i Čehoslovačka),
koju je Francuska naoružavala, finansirala i štitila da bi u slučaju potrebe napala Italiju.

Dakle, evidentno je da se o crnogorskom pitanju i dalje raspravlja, jer ne postoji nijedna međunarodna odluka ili ugovor koji je riješio crnogorski slučaj. Istina je da je Konferencija ambasadora 13. jula 1922. godine odlučila da natpisi na graničnim stubovima koji su služili kao referente tačke, između Albanije i Crne Gore, od tog datuma imaju na jednoj strani natpis „Albanija“, a na drugoj „Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca“, umjesto „Crna Gora“. Ovom
odlukom se tvrdi da je, sa međunarodnog stanovišta, riješena sudbina Crne Gore. Nije teško pokazati pred svim ovim apsurdima, da pitanja ove prirode ne zavise od Konferencije ambasadora, čisto i jednostavno administrativne institucije, nesposobne da donosi zakone. Slučajevi na koje se proteže njena nadležnost izričito su predviđeni Versajskim ugovorom. Ako se prizna da Konferencija ambasadora može rješavati pitanja slična onom u Crnoj Gori, mora se priznati da takva pitanja slične prirode može rješavati i druga institucija stvorena Versajskim ugovorom,
odnosno Komisija za reparacije.

Kao što je poznato, Konferencija ambasadora, čije je sjedište u Ministarstvu spoljnih poslova Francuske, je tvorevina rata.
Nju čine:
• Francuski delegat (stalni predsjednik);
• Engleski delegat;
• Italijanski delegat.
Jedan iz Japana i drugi iz Belgije, nemajući skoro pravo glasa ova poslednja dva, u odlukama evropskih poslova. Nedostajali su, kao što se vidi, predstavnici većine država. Na Konferenciji nijesu bile zastupljene ni Amerika, Španija, Njemačka, Rusija, Švedska, Norveška, Holandija i Švajcarska.

Osim što je nepravedno, zar ne bi bilo i enormno smiješno da sudbina Evrope zavisi od hira i raspoloženja ovih pet predstavnika?
Suočeni sa takvom samovoljnom pravdom, sigurno bi bilo bolje da se vratimo u praistorijska i varvarska vremena, u vrijeme kada je sve bilo uređeno po zakonu grube sile.
Dakle, poznato je da Crna Gora uvjek postoji, sa pravnog i međunarodnog stanovišta, kao slobodna, suverena i nezavisna država, uprkos okupaciji njene teritorije od strane Srbije, koja se nalazi tamo, sa istom namjerom kojom je Njemačka dominirala u Belgiji a Austrija u Srbiji i drugim zemljama, tokom rata.
Dok su velike sile na ovaj nedostojan način pregovarale o sekularnoj slobodi Crne Gore, srpska vlada je na najvarvarskiji i najkrvaviji način gušila otpor Crnogoraca. Od prvih dana okupacije (decembar 1918.) Crnogorci su digli ustanak protiv srpske vojske. Crna Gora je od ovog datuma bila poprište krvavih borbi između srpskih trupa i crnogorskih ustanika.
Da bi pacifikovali Crnu Goru, Srbi su činili varvarstva i zvjerstva koja po surovosti prevazilaze sve strahote opisane u istoriji. Da bi se ispričali svi ovi zločini, bilo bi potrebno napisati mnogo tomova. Zato se ograničavamo na navođenje samo nekoliko izolovanih činjenica koje će biti dovoljne da pokažu tužnu sudbinu koju su za Crnu Goru rezervisali saveznici, i okrutni i varvarski karakter njenih progonitelja.

GROF SFORCA
Jedan od najperfidnijih političara u Evropi, koji je u dogovoru sa grofom Volpijem de Misuratom,
u svojstvu ministra inostranih poslova Italije, tajno obećao francuskoj vladi da neće predstaviti
„Crnogorsko pitanje“ pred međunarodnim sudom.

Evo nekoliko naslova srpskih novina, koji konačno, nakon četiri godine ćutanja, javno priznaju strahote koje su njihove trupe počinile u Crnoj Gori. „Balkan“, beogradski dnevni list, u broju od 23. avgusta 1922. godine, objavio je članak pod naslovom:
„Ni pet odsto crnogorskih kuća i imanja u ovoj zemlji nije izbjeglo požar i pljačku.“
Drugi beogradski list, pod nazivom „Tribuna“, u svoja četiri broja od 16, 19. i 20. septembra 1923. godine, objavio je nekoliko članaka, pod naslovom:
„Pet hiljada kuća u Crnoj Gori se pretvorilo u pepeo.”

Ali ovo nije ništa; Evo primjera u kojima će se vidjeti zločinački instinkt ugnjetača Crne Gore, instinkt koji generisanjem stradanja nevinih žrtava dolazi do zaista paklenih, gotovo danteističkih koncepcija, kao na primjer:

a) Za represiju nad Petrom Zvicerom, u mjestu Cuce, crnogorskom ustaniku, srpska žandarmerija je januara 1924. zapalila njegovu kuću u pomenutom mjestu a njegovu majku i djecu žive spalila;

b) Srpski činovnici zabijaju eksere ili drvene kolce u nokte jadnih Crnogorki, da bi ih natjerali da priznaju gdje su im braća, muževi ili druga ustanička rodbina. Ova činjenica je prepoznata u „El Balkanu“, beogradskom listu, broj 240 od 4. septembra 1922. godine;

c) Nesrećnim Crnogorkama se stavljaju mačke ispod haljina koje šiju a nakon toga se bičuje zatvorena zvijer, dok ne ujede i razdere meso mučenicama. Ovu činjenicu prepoznale su i iste novine od 5. septembra 1922. godine, u kojima se pominju čak i imena podivljalih srpskih oficira koji su izvršili tako strašne napade.

Navešćemo i dva dokumenta o srpskim zvjerstvima u Crnoj Gori. Prepisujemo neke odlomke iz govora gospodina Mihaila Ivanovića, crnogorskog poslanika i bivšeg ministra, održanog u Skupštini Beograda 9. februara 1924. godine:
„Prva briga novog (srpskog) režima u Crnoj Gori bila je da uništi pravni poredak i da ovu zemlju učini zemljom uništenja. Svaki srpski agent je organ svoje Vlade u Crnoj Gori i može samovoljno i bez ikakve odgovornosti činiti zločine. Bolje reći, ne samo da je slobodan, nego dobija nagradu od Vlade Beograda, za paljenje kuća, što je iskopao oči slobodnim ljudima, što je polomio ruke ženama i muškarcima, za bacanje djece na bajonete, za uništavanje starijih žena topovskom paljbom i mnoga druga zvjerstva koja ćemo kasnije navesti.“
Sada ćemo vidjeti šta kaže gospodin Radić, lider sedamdeset hrvatskih poslanika u Skupštini Beograda, u proglasu od 11. maja 1924, o srpskom režimu u Crnoj Gori:
„Mi Hrvati se borimo protiv beogradskog režima i srpske korupcije iz razloga što on svojim bezbožnim rukama ruši veličanstveni oltar crnogorske slobode i divljački progoni, mučeći ih na satanski način, našu braću Crnogorce. Iako ovaj režim nije učinio ništa drugo nego tako sramno i divljački pogazio ponos, čast i slobodu Crne Gore i pretvorio tu zemlju u mjesto terora; za nas Hrvate bilo bi dovoljno da im to nikada ne oprostimo.“

FOTOGRAFIJA MASAKRA
Srbi, kojima komanduje francuski general Venel, podržani od strane francuskih trupa, vrše svoj
„civilizacijski“ posao u Crnoj Gori. Narodna odbrana Crne Gore ima na raspolaganju svjetskom
javnom mnjenju brojne i slične primjerke.

Kao obilježje srpskog režima u Crnoj Gori, neće biti suvišno podsjetiti se riječi gospodina Nastasa Petrovića, srpskog ministra unutrašnjih poslova, koji je na tribini beogradskog parlamenta, avgusta 1924. godine, održao govor, odnosno predstavio program nove Vlade g. Davidovića; Evo zvaničnog priznanja:
„Nećemo više ubijati, kao naši prethodnici, žene i djecu.“
Nakon ovoga, ne može biti iznenađujuće da je 11. marta 1920. lord Gledston mlađi, mogao da kaže u Domu lordova:
„Šta bi se desilo sa Crnom Gorom da se umjesto što je bila naš saveznik od prvog časa borila na neprijateljskom polju?”

Stav Srbije i tri velike sile po pitanju Crne Gore je:
a) Flagrantno kršenje pravde i morala civilizovanih naroda;
b) Vrhovni prekršaj protiv međunarodnog morala i svetog autoriteta Ugovora (zločin koji su saveznici pripisali Viljemu II.);
c) Negiranje osnovnih principa međunarodnog prava i proizvoljno potiskivanje prava naroda na samoopredjeljenje;
d) Kršenje najosnovnijih humanitarnih principa.

Evidentno je da crnogorsko pitanje obuhvata veliki princip. To je isti princip, za čiju zaštitu je stvoreno Društvo naroda, i bez poštovanja istog, ideja međunarodne zajednice ne bi imala smisla.
I pored svega, Ženevsko društvo je odgovorilo ćutanjem na sve apele crnogorskog naroda koji je tri puta tražio njegovu intervenciju. Prvi put, na prvoj skupštini 1920. Tom prilikom, uprkos izvještaju gospodina Pola Mantaua, direktora Političke sekcije Generalnog sekretarijata Društva naroda, Petom komitetu Lige br. 20-65-1 od 25. novembra 1920. godine, u kojem je gospodin Mantau priznao da crnogorsko pitanje nije riješeno, Ženevski areopag je odložio svoju odluku sine die (4) (4) Bez dana (odlaganja).

U Skupštini naredne godine, predstavnik Crne Gore je ponovo zatražio intervenciju Društva naroda. Ovom prilikom, odgovor su dali gospodin Pol Mantau i njegov engleski kolega gospodin Abraham, crnogorski delegati:
„Priznajemo da crnogorsko pitanje nije riješeno; ali, šta hoćete? Crna Gora je ostala u vazduhu....“
U jesen 1924, predstavnik Crne Gore je po treći put beskorisno zakucao na vrata Društva naroda, koja je ponovo zatekao zatvorena od onih zbog kojih je društvo slijepi instrument koji je odavno prekršio sve zakone morala, u ime vrline i pravde.


PROTEST CRNOGORSKOG PREDSTAVNIKA

6 septembar 1926.
„Gospodinе prvi delegatе,
Pokojni građanin, predsjednik Sjedinjenih Država, gospodin Harding, zamjerio je Ligi naroda što je bila samo instrument u rukama nekih sila pobjednica u Svjetskom ratu.
Ponašanje Lige naroda u slučaju Crne Gore je dovoljno da opravda ovo mišljenje pokojnog šefa Sjedinjenih Američkih Država.
Slučaj Crne Gore je tri puta stavljen na raspravu, čak i kada su njeni zahtjevi prepoznati kao pravični, to pitanje nikada nije razmatrano u Skupštini; dovoljan je bio veto gospodina Beneza ili drugog predstavnika u ime „Malog saveza“, da ovo pitanje nikada ne dođe na dnevni red, a što je još tužnije, da se ne podigne ni jedan glas protesta.
Ovo pokazuje da u Društvu naroda pravda postoji samo za jednu ili drugu veliku silu, ili za nekog od njihovih štićenika. Ostali članovi postoje samo da bi preuzeli odgovornosti, ili da bi ih sakrili na dan koji odgovara interesima pomenutih velikih sila, kao što se desilo u slučaju Crne Gore.
Trenutna borba za mjesta u Savjetu je logična posljedica ovakvog stanja stvari, jer su se brojni članovi uzdržali od rješavanja ove tačke, kao da su odsutni, jer ne mogu ništa da očekuju od pravde u Ženevi.
Ovakav način postupanja doveo je Društvo u sadašnju krizu, koja ne samo da će opstati, već će se i pogoršavati.
Sa druge strane, nije moguće razumjeti smjelost gospodina Ninčića, prvog delegata Srbije, koji je predstavio svoju kandidaturu za predsjednika Sedme skupštine.
Pomenuti Ninčić je predstavnik države koja je počinila najveći zločin u svjetskoj istoriji, upadom i devastacijom na tlo Crne Gore, zločin koji nije dobio međunarodnu sankciju.
Uzdizanje gospodina Ninčića na mjesto predsjednika Lige naroda predstavljalo bi, s njene strane, negaciju njenih temeljnih načela.
Duboko sam uvjeren, gospodine prvi delegate, da mi vaša lična čast i čast vaše zemlje neće dopustiti da vas povežem s činom koji bi zadao konačni udarac onima koji su ostali od moralnog prestiža u Ligi naroda. Naprotiv, imam pravo očekivati da ćete zatražiti istragu o slučaju Crne Gore; da ćete Srbiju i gospodina Ninčića poslati pred Međunarodni sud za zločin „najveće povrede svetog autoriteta ugovora i međunarodnog morala.“
Molim Vas prihvatite gospodine prvi delegate, izraze mog dubokog poštovanja.“

FOTOGRAFIJA POVELJE LIGE NARODA
Dokument upućen iz Ženeve crnogorskom predstavniku koji se nalazio u Parizu, koji je ukrala
francuska tajna policija i kasnije predala Vladi Srbije u Beogradu.
 

U tu svrhu prenosimo izvještaj upućen u formi depeše Društvu naroda, preko predstavnika Crne Gore, oktobra 1928. godine:
„Njegovoj ekselenciji gospodinu generalnom sekretaru Lige nacija-Ženeva“
„Francuska Republika, Velika Britanija, Kraljevina Italija i Sjedinjene Američke Države su zvanično prihvatile obavezu da obnove suverenitet Crnoj Gori, kao svom savezniku. Stoga, s poštovanjem, molim Vašu Ekselenciju da zatražite ovlašćenje od Savjeta Lige nacija, u cilju pomoći hiljadama građana Crne Gore, raseljenih po Evropi i Americi, a koji su trenutno:
Prvo: lišeni svih prava čovjeka;
Drugo: nemilosrdno progonjeni od moćnih organizacija Vlade Srbije, potpomognute francuskim, britanskim, italijanskim i američkim policijskim snagama.
Pisma koja je Liga naroda uputila našem Komitetu (ulica Berteaux Dumás, en Nevilly sur Seine) su ukradena. Ja mogu pružiti dokaz za to.“

I zaista, značajne meksičke novine „La Prensa“, od 7. februara tekuće 1933. godine i pod naslovom: „Tajne Crne Gore su bile prodate Srbiji“, objavile su fotografije navedenih pisama i dokumentaciju koja dokazuje stav Francuske, koja je prekršila način korespondencije kako bi spriječili Društvo naroda da sazna za strahovite progone Crnogoraca i njihovu užasnu situaciju.
Ova činjenica je izazvala senzaciju, posebno među časnim diplomatskim korom.
Vjeruje se da je prepiska koja je stigla u Francusku pod radoznalim okom policije.

Ukradeno pismo je sadržalo sljedeće:
„Kablovska adresa: Nations Genéve-Societé des Nations-League of Nations-Ženeva“
22. septembar 1928.
„Poštovani gospodine,
U vezi sa intervjuom koji ste vodili sa gospodinom M. Rajmondom 19. ovog mjeseca, dozvoljavam sebi da Vam kažem da ću Vas rado primiti sljedećeg ponedjeljka septembra, u 15:00 časova u mojoj kancelariji.
Zasebno vam šaljem kopiju pisama koje sam vam uputio 24. marta, 4. novembra i 25. novembra 1927. godine, a koja vam nikada nijesu stigla.
Molim vas da prihvatite uvjerenje mog iskrenog poštovanja. Zamjenik visokog komesara za izbjeglice.
I. T. Džonson-potpisano.“
Na koverti:
J. Čubranović, c/o. M. Burkil. Av. Piotet de Rochemont 25., Ženeva.

Kao što smo upozorili, bez sumnje, pisma nikada nijesu stigla na odredište, jer zamjenik visokog komesara za izbjeglice u Društvu, gospodin I. T. Džonson to jasno kaže u svom pismu od 22. septembra 1928. godine.
Napore crnogorskog predstavnika omeo je pomenuti manevar. Kasnije se otkrilo da su pomenuta pisma upućena Vladi Srbije i na taj način prodate tajne crnogorskog naroda njegovim neprijateljima.
U pismima koja nikada nijesu stigla do nas konstatovano je da je Društvo naroda otvoreno priznalo slučaj Crne Gore, jer pisma od 24. marta, 4. i 25. novembra 1927. godine kažu: kada je Odbor za nacionalnu odbranu Crne Gore tražio pomoć Ligi naroda, skrećući pažnju na situaciju kroz koju prolaze i crnogorske izbjeglice, Liga naroda je na osnovu odluke donijete 25. septembra 1926. i potvrđene 10. decembra iste godine, od strane dr Nansena, skrenula pažnju pomenutom Savjetu, a 15. septembra 1927. isti je pristao da otvoreno uđe u crnogorsko pitanje, sa željom da olakša položaj izbjeglica, odredivši predstavnika Narodne odbrane Crne Gore, da Društvu naroda obezbijedi sljedeće podatke:
Prvo: ukupan broj, profesionalnu i geografsku specifičnost crnogorskih izbjeglica;
Drugo: pravni položaj ovih izbjeglica, kako u odnosu na njihovu bivšu nacionalnost, tako i u odnosu na njihovu sadašnju situaciju i događaje koji su izazvali njihove poteškoće;
Treće: trenutnu situaciju izbjeglica u vezi sa pasošima i njihovim drugim dokumentima;
Četvrto: materijalnu situaciju izbjeglica. Shodno tome, Društvo se nije bavilo slučajem Crne Gore u nijednoj Skupštini, zbog pomenute krađe.

A zahtjev je dalje govorio:
„Poslije, ova pomoć se mora osigurati progonjenima, sve dok velike sile ne riješe crnogorski slučaj po strogoj pravdi.
Ova podrška je dogovorena za političke izbjeglice drugih naroda, sa manjim pravima od Crne Gore, koja je upravo pretrpjela stranu, zvjersku i varvarsku invaziju. Zašto su građani Crne Gore prepušteni svojoj sudbini, bez sredstava, uprkos našim vapajima i našim molbama?
Veliki broj Crnogoraca je stradao izmučen strašnim stradanjima, neopravdanim i bezimenim progonom, zadržavamo pravo da protestujemo protiv ovog nehumanog djela... Primite, Vaša Ekselencijo, uvjerenje o mom visokom poštovanju.“
U strogoj logičkoj analizi, možemo smatrati, da je Društvo Naroda, ostavljajući crnogorske iseljenike bez ikakve podrške, postalo saučesnik u nemilosrdnom progonu kojem ih podvrgavaju vlade zainteresovane da održe srpski jaram u Crnoj Gori.

CRNA GORA I MEĐUNARODNO PRAVO

Narod koji ima hiljadugodišnju istoriju slobode i herojstva; koji bez oklijevanja pruža bratsku pomoć svojim susjedima, kojem je zaprijećeno ropstvom, i koji se baca u borbu za postizanje jednostavnog ideala, bez uslova, bez merkantilizma, i koji se bori dok se snaga ne potroši, koji prihvata bolne posljedice rata, čak i najokrutnije žrtve, kao što je egzil; koji od svojih moćnih saveznika prima najzvaničnija obećanja o obnovi i naivno vjeruje u principe na koje se pozivaju prava naroda da odlučuju o svojoj sudbini i prava postojanja malih država; koji veruje da je pobjedom u ime cilja za koji se borio došao dan opravdanja i restorativne pravde, ali koji sebe vidi izdatim od savezničkog naroda, trpeći moralnu i materijalnu torturu pod neprijateljskim jarmom; koji kuca na vrata onih koji su mu bili prijatelji u vrijeme zajedničke opasnosti, dobijajući prvo samo laskave fraze, a zatim hladnu ravnodušnost; takav narod vuče svoj tragični život, postajući optuživač Evrope, čija ljubav za mir, poslije ratnih ekscesa, ne opravdava nezainteresovanost sa kojim se odnosi prema svemu što ne izgleda kao problem, urgentan problem tzv. ekonomske rekonstrukcije Evrope.
Ali, pravda u sebi posjeduje neophodnu snagu da bi prije ili kasnije krenula svojim tokom, uprkos nepravdi i zaboravu; i Crna Gora će konačno trijumfovati, u šta slijepo vjerujemo.

Neophodno je da se prilikom određivanja pravnog položaja Crne Gore, ona posmatra kao slobodna i suverena država, kao entitet međunarodnog prava, zasnovan na elementarnim principima, univerzalno priznatih, toliko da bi pravnik bio gotovo ponižen da ih citira kao odbranu odnosno prikaz.
Poznato je da država ne može izgubiti svoj pravni karakter, samo činom svoje slobodne volje. Pripajanje jedne države drugoj može se izvršiti samo recipročnom voljom obije. Ova volja može se izraziti formalno ustanovljenim ugovorom ili odvojeno od recipročnih odnosa volje kao što su na primjer: plebiscit, koji bi u slučaju Crne Gore proizveo podsmijeh, ako bi se izvršio tokom vojne okupacije.

Loša reputacija do koje je plebiscit došao poslije velikog poleta u koji je stavljen za vrijeme carstva Napoleona III, zavisi od nepoštovanja glasa naroda; on je sproveden kada je aneksija već bila svršen čin. Nove garancije kojima su mirovni ugovori okružili plebiscite za reorganizaciju Evrope, razvijene su van nadležnosti država koje su sporile određene teritorije sa prisustvom zaštitničkih savezničkih trupa. Ova činjenica ih je rehabilitovala u očima onih koji smatraju da čuveni princip samoopredeljenja ne treba da bude obična šala. Nemoguće je prihvatiti da velike sile pobjednice žele da se prema suverenoj državi, kakva je Crna Gora, koja im je bila saveznik, ponašaju na isti ili gori način kao što su se ponašale prema poraženim državama.

Ne bi trebalo dozvoliti, osim sa najvećim gnušanjem, da se volja jedne države, u smislu pripajanja drugoj, prećutno ispoljava aktima za osudu. Ako je odricanje od nekog prava uvjek ozbiljno, to znači da je još više ozbiljnije odricanje od postojanja sopstvene ličnosti, jer to znači odricanje od sopstvenog života; stoga, čini se da osnovno pravilo u svim pravnim organizacijama ima veću vrijednost, da se odricanja ne pretpostavljaju, već moraju biti izričito navedena. U svakom slučaju, akti saglasnosti se ne bi mogli uzeti u obzir kao manifestacije dovoljne volje da se pravno konstituiše aneksija, ako su na bilo koji način dvosmisleni ili nijesu dolazili od ustavno nadležnih organa. Ali, beskorisno je zaustavljati se na ovoj tački, jer su Vlada i crnogorski narod hiljadama puta, sa najvećom odlučnošću, pa i kroz najnasilniju reakciju, iskazivali volju za samostalnim životom. Imenovanje Crnogorske narodne skupštine, koju je Srbija izvršila novembra 1918. godine, kao i izbori crnogorskih delegata u beogradsku Ustavotvornu skupštinu, daleko od toga da su pokazatelji ispoljavanja direktne volje za prisajedinjenjem, naprotiv oni su demonstracija svega suprotnog, s obzirom na mali broj birača, uprkos srpskoj vojnoj okupaciji i drakonskom zakonu o represiji nad prestupima koje su Crnogorci počinili nad okupacionim trupama. Stoga, nije dozvoljeno vjerovati da je volja crnogorskog naroda prećutno iskazana u korist njegovog pripajanja Srbiji.

Prema široko propagiranom mišljenju, ali diskutabilnom ili neizvjesnom, mogao bi se pronaći pravni razlog za aneksiju „debellatio“ (5)(Poraz); odnosno ratno osvajanje uz totalnu okupaciju teritorije. Ne moramo da ispitujemo ovu tezu, kojoj bi u svakom slučaju nedostajao činjenični razlog. Okupacija Crne Gore, daleko od toga da je bila posljedica rata, izvršena je kada je još postojao savez između države okupatora i okupirane države. To je, dakle, okupacija koja je superiornija u odnosu na ratnu okupaciju, karakteriše je postojanost moći okupirane države, koja ni na koji način ne utiče na njen međunarodni karakter.

Ako, s jedne strane, nestanak crnogorske države nema bilo kakvog pravnog razloga, postoji, s druge strane, zakonska obaveza savezničkih sila da izvrše teritorijalnu obnovu Crne Gore. Londonski pakt iz 1915. godine, kojim se priznaje teritorijalna kompenzacija za Crnu Goru, zatim poruka gospodina Vilsona od 8. januara 1918. godine, uzeta kao osnova za mir i koja se zalagala za obnovu Crne Gore, istovremeno sa Srbijom i Belgijom, zvanične deklaracije predsjednika Francuske Republike i francuskog ministra inostranih poslova, kada su srpske trupe, pod komandom francuskog generala, prešle na okupaciju za koju je potvrđeno da je „privremena“ crnogorska teritorija, te Odluka Vrhovnog savjeta od 13. januara 1919. godine, kojom se Crnoj Gori daje pravo da bude zastupljena na Konferenciji mira, predstavljaju takav niz obaveza preuzetih pojedinačno i kolektivno, da se ne može pretpostaviti da borbene sile koje se bore po principima zakona, čija je vjera inspirisana međunarodnim odnosima, nastoje da ih nekažnjeno krše.

Kao potvrdu ove teze, smatramo da je neophodno da u dolje navedenim redovima citiramo neke odlomke eminentnih pravnika na tu temu, kao što su Vatel, Bonfils, Meringak, Mis, Foignet, Heffter i drugi: .
„Sve nacije su dužne da njeguju prijateljstva sa drugima i da pažljivo izbjegavaju sve što ih može učiniti neprijateljima. Sadašnji i neposredni interes često poziva mudre i razborite nacije da održavaju ovakvo ponašanje; plemenitiji interes, opštiji i manje direktni, veoma je riietko razlog za postupke političara. Ako je neosporno da ljudi moraju da vole jedni druge da bi odgovorili ciljevima prirode i da bi ispunili dužnosti koje ona nameće, kao i da bi postigli suživot, mogla bi se dovesti u sumnju činjenica da nacije imaju istu obavezu jedne prema drugima? Da li je u moći ljudi da, kada se podijele na različite političke grupe, razbiju čvorove univerzalnog društva koje je priroda uspostavila između njih?
Ali ako dužnosti koje jedna nacija ima prema sebi ograničavaju njenu obavezu da istraje u onim dobrim navikama koje čovječanstvo savjetuje, te iste dužnosti su dovoljne da se postavi limit u zabrani nanošenja štete drugima i u stvaranju predrasuda prema istima, jednom riječju: da ih povređuju, ako tako mogu prevesti latinsku riječ loedere(6)(Ozlijediti).

Ako je svaki čovjek po svojoj prirodi obavezan da radi za savršenstvo drugih, još mu je više zabranjeno da doprinosi njihovoj nesavršenosti.
Iste dužnosti imaju i nacije. Nijedna od njih ne može da vrši radnje koje imaju za cilj da izmijene savršenstvo drugih ili uspore njihov napredak, odnosno da im naškode. A pošto savršenstvo jedne nacije zavisi od njenog stava, da dođe do cilja građanskog društva i usavršavanja njegove države u kojoj ne bi nedostajale stvari neophodne za taj isti cilj, niti je dozvoljeno sprečavati drugog da postigne cilj građanskog društva, niti mu oduzimati potrebna sredstva za to.

Ovaj generalni cilj zabranjuje svim narodima bilo kakvu vrstu krive prakse, koja ima tendenciju da uznemiri drugu državu, da podstakne razdor u njoj, da iskvari njene građane, da izgubi saveznike, da traži neprijatelje, da ukalja njenu slavu ili da je liši njenih prirodnih prednosti. Ništa nije više suprotstavljeno dužnostima čovječanstva niti više suprotno društvu, koje moraju kultivisati nacije, od uvreda ili postupaka koji kod drugog izazivaju uznemirenost. Svaki narod mora pažljivo da se uzdrži od istinskih uvreda drugog. Kažem istinskih, jer se dešava da se neko uvrijedi našim ponašanjem kada ne radimo ništa osim što koristimo svoja prava ili ispunjavamo svoje dužnosti; U tom slučaju to je njihova krivica a ne naša. Uvrede toliko pogoršavaju tretman
nacija, da se mora izbjegavati čak i stvaranje uvjerenja da je neko uvrijeđen, kada se to može učiniti
bez neprijatnosti i bez ikakve dužnosti...(7)(7 Vattel. "El Derecho de Gentes." Tom I, stranice 602, 607 y 609.)

Pravno jednake jedna drugoj, države su dužne da se međusobno poštuju kao članice međunarodne zajednice. Poštovanje se ne može odbiti, osim kada je narušen legitimitet jedne države, ili kada između dvije države dođe do prekida miroljubivih odnosa.
Države imaju pravo da budu poštovane u svom moralnom dostojanstvu, u svom materijalnom prosperitetu i u svojoj političkoj ličnosti.
Država se mora uzdržati od tretiranja druge države na uvredljiv način; ona ne može odbiti šefu ili predstavnicima države razmatranja koja se odnose na njihov kvalitet; ne smije se pretvarati da ima superiornost koja povređuje osjećanja drugih...Nedostatak ovih razmatranja ili ovih oblika predstavlja uvredu.(8)(8 Bonfils. "Derecho Internacional", stranica 146.)

Nije dovoljno samo proklamovati princip ravnopravnosti država, potrebno ga je i poštovati u praksi. To se postiže zahvaljujući pravu i obavezi međusobnog uvažavanja, što, nažalost, autori nijesu istakli kako treba, jer je to od najveće važnosti, kao što će se vidjeti iz sljedećeg. Države se međusobno poštuju, jer su jednake u suverenitetu i nezavisnosti; ovo poštovanje obuhvata sva prava koja su im neophodna za postojanje, očuvanje i ispunjavanje svoje misije. Dakle, pravo i dužnost međusobnog poštovanja garantuju praktičnom sankcijom sva suštinska prava koja su upravo izložena, bez izuzetka. Prava postojanja, očuvanja, suvereniteta, nezavisnosti i jednakosti bila bi mrtvo slovo na papiru da ih obaveza međusobnog poštovanja ne štiti od bilo kakvog napada. Ako smo u ovom naslovu povezali dužnost međusobnog poštovanja и princip jednakosti, to je zbog svih suštinskih prava država; o posljednjem se najviše raspravljalo, te je isto važno
promovisati u najvećoj mjeri. Ali, treba napomenuti, da se isto razumijevanje odnosi na sva suštinska prava, za koje je sankcija zaista opšta i generalna.“(9)(9 Meringhac, "Derecho Internacional", strana 318.)

Gospodin Arens, filozof prava, u smislu apsolutnih vrijednosti ljudske ličnosti i u čast ispoljavanja dostojanstva, rekao је: „DRŽAVA IMA SVOJE DOSTOJANSTVO I ČAST KAO POJEDINAC, ZBOG TOGA IH JE ZABRANJENO NAPADATI.“
Uistinu, ponekad je teško reći kada, u vezi sa ovim pitanjem, pored moralne obaveze nastaje zakonska obaveza...“(10)(10 Nys, "El Derecho Internacional." Tom II, strana 254.)
Pravo na uzajamno poštovanje sastoji se od razmatranja koje svaka država ima pravo da zahtijeva od drugih država, u pogledu njihovоg fizičkоg ili političkоg karaktera i njihovog moralnog dostojanstva...

Što se tiče njene političke ličnosti, svaka država ima pravo da se poštuju njen ustav, principi koje ona uspostavlja, institucije koje organizuje i, uopšte, sve što se tiče funkcionisanja njenih javnih službi.“
„Tako se zanemaruju razlozi zbog kojih država otvoreno ispoljava osjećanje neprijateljstva ili izrazitog prezira i suprostavljanja prema obliku vlasti u kojem živi ili prema huškanju građana te države protiv moći koje je ona organizovala.”(11)(11 Foignet, "Derecho Internacional", strana 74.)

“Kao i ljudi pojedinci, nacije se takođe moraju poštovati međusobno kao članovi ljudskog udruženja, osim ako ne namjeravaju da žive u potpunoj izolaciji. Ovo je obaveza koja proizilazi iz njihovog fizičkog postojanja. Poštovanje jedne države ne može biti odbijeno od strane druge, osim u slučaju da ova posljednja dovede u pitanje njen legitimitet i prekine odnose sa njom. Pa i tada čak, dužnosti koje nameću moral i ljudskost ne bi trebale biti odbijene.”
„Dužnosti koje se odnose na pravo na poštovanje, koje su ponekad pozitivne, a ponekad negativne, su sljedeće: poštovanje moralnog dostojanstva država, pošto su ove druge dio univerzalnog moralnog poretka, sve dok ih njihovo ponašanje nije učinilo nedostojnim poštovanja drugih....”
„NIJEDNOJ NACIJI NIJE DOZVOLJENO DA SE ODNOSI PREMA DRUGIMA NA NEODGOVARAJUĆI ILI NA UVREDLJIV NAČIN.“(12)(12 Héffter, "Derecho Internacional", strana 76.)

Da ne bismo zamarali pažnju, citiraćemo samo još jedan aluzivni pasus iz djela „Međunarodno pravo“, autora Hola, strane 46 i 47, koji kaže:
„Krajnji temelj međunarodnog prava je princip da država ima prava i podliježe dužnostima koje odgovaraju činjenici njenog postojanja. Na osnovu ovog principa, smatra se da, pošto država postoji i nezavisna je, ona ima pravo da čini sve što je neophodno u cilju daljeg razvoja svog postojanja, da očuva svoju nezavisnost, da održava i stiče imovinu, sa jedinim ograničenjem da su ova prava u korelaciji sa poštovanjem jednakih prava drugih. Takođe, smatra se da njena moralna priroda nameće obaveze dobre vjere, nadoknadu pretrpljene štete, poštovanja ličnog dostojanstva svojih prijatelja i društvenosti.“



ITALIJANSKO-CRNOGORSKI SPORAZUM
(30 april, 1919)

Kao rezultat dogovora zaključenog između italijanskog Ministarstva inostranih poslova i Vlade Crne Gore, koju predstavlja njen generalni konzul u Rimu, komandant Ramadanović, ovaj sporazum je zaključen između italijanske Vlade, koju predstavlja Ministarstvo rata i Vlada Crne Gore, koju predstavlja njen generalni konzul u Rimu, na osnovu sljedećih tačaka:

Prvo. Pod pokroviteljstvom Vlade Crne Gore, nukleus vojnika (oficira i trupa) izabranih među crnogorskim izbjeglicama, će se nastaniti u Gaeti;
Drugo. Italijanska vlada će obezbijediti potrebna sredstva, u gotovini, za isplatu koja se odnosi na potrebe oficira i trupa za redovne troškove administracije u formiranju i radu nukleusa, tokom njihovog boravka u Italiji;
Treće. Zahtjev za sredstva, koji je potpisao generalni konzul Crne Gore u Rimu, biće blagovremeno upućen Komisiji Vojnog komesarijata u Rimu; a generalni konzul će lično primiti novac, izdajući odgovarajuću priznanicu;
Četvrto. Italijanska vlada će obezbijediti Vladi Crne Gore u naturi smještaj za vojsku i održavanje kasarne, njihovo snabdijevanje; odjeću, opremu, a po potrebi i oružje teritorijalnih trupa Italije;
Peto. Snabdijevanje, odjeća, oprema i naoružanje primaće se, po potrebi, iz italijanskih vojnih centara koje je odredilo italijansko Ministarstvo rata, a dostavljaće se uz potvrdu o prijemu, potpisanu od strane komandanta nukleusa, ili od strane nekog drugog službenika koji je posebno ovlašćen;
Šesto. Iznos sredstava, zaliha, odjeće, opreme i naoružanja biće naplaćen sa računa Vlade Crne Gore, koja od ovog trenutka priznaje dužnost Vladi Italije i koja se, formalno, obavezuje da će naknadno sve platiti;
Sedmo. Cijene zaliha u naturi biće određene na osnovu vrijednosti sličnih zaliha koje su već obezbijeđene ili koje će biti obezbijeđene za trupe savezničkih nacija; navedene cijene će se, prema tome, razlikovati u zavisnosti od vremena u kome su navedeni materijali i zalihe isporučeni. Sav materijal koji nije uskladišten u vojnim skladištima Italije, otkupiće se na slobodnom tržištu i naplaćivati na račun Vlade Crne Gore po cijeni koštanja;
Osmo. Troškovi smještaja, prevoza, prijema u bolnice i bilo koji drugi koji bi se morali izvršiti u ime Vlade Crne Gore biće naplaćeni sa računa pomenute Vlade;
Deveto. Vlada Italije nema pravo da se raspituje o zahtjevima za sredstva; neće intervenisati ni na koji način u korišćenju primljenih ili uzetih sredstava i materijala. Sva odgovornost za ovo pitanje će u potpunosti i apsolutno biti na Vladi Crne Gore.

FOTOGRAFIJA OFICIRA I VOJNIKA
Grupa od 3.600 crnogorskih oficira i vojnika logorovala je u Gaeti, u Italiji, kao rezultat
italijansko-crnogorskog sporazuma. Oficiri i vojnici koji su se nadali povratku u svoju domovinu,
slobodnu i nezavisnu, ali su predati kao zarobljenici osvajačima Crne Gore, Srbima. Većina ovih
herojskih vojnika izvršila je samoubistvo ili smrt dočekala u srpskim zatvorima.

DRUGA FOTOGRAFIJA OFICIRA I VOJNIKA

Ovaj sporazum se ne može mijenjati, osim apsolutnim dogovorom između Vlade Italije i Vlade Crne Gore.
Sastavljen i potpisan u dva originala, jedan za upotrebu Vlade Italije i drugi za upotrebu Vlade Crne Gore. Ministar vojni, general Kavilja-potpisao. Generalni konzul Crne Gore, V.Ramadanović-potpisao.

Italijanska Vlada je poštovala ovaj Ugovor od 1919. do 1921. godine, tokom koje je tajno ugovorila sporazum sa Vladom Velike Srbije (kasnije proglašene Kraljevinom Srba Hrvata i Slovenaca, a 1929. godine kraljevskim ukazom pokrstila se imenom Jugoslavija) u Rapalu, u okviru kojeg je bez učešća Vlade Crne Gore ustupila sva suverena prava crnogorskog naroda.

Ovim je prekršila prvi sporazum obrazlažući svoj stav pred svjetskim javnim mnjenjem laskavim i dvosmislenim saopštenjima. Upravo sa Rapalskim ugovorom između Italije i Srbije italijanska vlada se obavezala da će uništiti Vladu i raspustiti crnogorsku vojsku, koja je u to vrijeme bila gost, zaštićena ugovorom koji smo prethodno kopirali od italijanske nacije. Nakon toga su u malim grupama, nasilno, bili predati srpskom neprijatelju. Ovo kršenje ugovora je potvrđeno telegramom koji je presreo komandant Gabrijel D’ Anuncio, u Fiumi, telegram koji je srpski diplomatski predstavnik u Rimu u dogovoru sa italijanskom Vladom uputio ministru inostranih poslova u
Beogradu.

Broj 1377. T. R. Rim, 21. novembra 1920. Ministarstvo inostranih djela, Beograd.
„Prije odlaska u London, Ministarstvo spoljnih poslova Italije namjerava da što prije i odmah raspusti crnogorski vojni logor Gaeta. Samo traži da mu unaprijed pošaljete izjavu da protiv ovih ljudi neće biti prezentovana nikakva politička optužba za njihovo dosadašnje ponašanje.
Odgovorio sam da ću informisati moju Vladu, ali uz napomenu da bi vraćanjem velikog dijela njih u Crnu Goru to moglo izazvati nove pobune protiv naše države. Ministar spoljnih poslova Italije smatrajući moje zapažanje tačnim, mi je preporučio da se oni pošalju preko Soluna. U vezi s tim, dozvoljavam sebi da predložim:

prvo, da se isporuka ovih ljudi vrši u malim grupama od oko tri stotine, sa razmacima od nedjelju dana između jedne i druge, tako da se iseljenje izvrši u roku od tri mjeseca.
Drugo, da se sastanak ovih ljudi obavi na namjenski određenoj lokaciji, jer vjerujem da bi se ovim postupkom dobili veoma i izuzetno važni podaci o ponašanju svakog pojedinca.
Treće, da oni koji ulivaju malo povjerenja budu poslati na neko vrijeme na mjesto gdje mogu biti podvrgnuti rigoroznom nadzoru. Molim vas da me obavijestite o odgovoru koji mogu da dam italijanskom ministru spoljnih poslova i eventualnim izjavama koje ću morati da dam predstavnicima štampe. Ministar Antonijević.“(13)(Ovaj dokument je prvi put objavljen u Meksiku, u časopisu „Sucesos” 11. novembra 1933. godine, čija se kopija nalazi u Britanskom muzeju u Londonu).

 

GABRIJEL, D ’ANUNCIO, veliki italijanski pjesnik koji je poslije primirja sa samo sedam hiljada
italijanskih legionara (svi dobrovoljci a ne plaćenici) zauzeo luku Fiume i njene provincije
proglasivši je „Slobodnom državom Karnaro“. Ovdje je pjesnik presreo čuveni šifrovani telegram
koji je iz Rima poslat u Beograd i u kome se italijanska Vlada obavezala da preda srpskoj vladi
3.600 crnogorskih oficira i vojnika, uz podršku međunarodnog ugovora, dok su bili u Italiji i čekali
da se vrate u domovinu, slobodnu i nezavisnu.

U sljedećoj publikaciji pod naslovom „Crna Gora i Latinska Amerika“ (Argentina, Brazil i Čile primaju više od deset godina, oko pet hiljada prognanih Crnogoraca), prenijećemo u faksimilu niz zvaničnih dokumenata koji će činiti opsežni dokazi za javno mnjenje o ponašanju italijanske Vlade prema njihovom bivšem savezniku Crnoj Gori. U ovoj istoj publikaciji biće prikazan dramatičan incident koji se dogodio između grupe advokata vojvode od Rutlenda iz Londona i gospodina Dina Grandija, bivšeg ministra spoljnih poslova Italije u kabinetu premijera
Musolinija. Ova kontroverza između italijanskog diplomate i tih advokata nije se odnosila na izvršenje međunarodnog ugovora koji je prekršila ista italijanska Vlada uz saučesništvo francuske Vlade, kršenje koje je trebalo kvalifikovti pred Međunarodnim sudom, već se odnosilo na plaćanje mizerne sume prema članu 90 Italijansko-crnogorskog ugovora. Italija je bila dužna da plati pojedincu koji je avansirao crnogorsku Vladu onako kako je predviđeno.

Engleski advokati su 1930. godine pismeno zatražili od bivšeg ministra inostranih poslova Italije, gospodina Dina Grandija, hitnu isplatu neisplaćene sume, rekavši, između ostalog:
„S obzirom na zvanične obaveze Italije prema Crnoj Gori, i s obzirom na to da je traženi iznos apsolutno u skladu sa Ugovorom, vjerujemo da bi čak i kolonijalna vlada ispoštovala svoj potpis, tim prije što je riječ o beznačajnom iznosu.
Gospodin Dino Grandi je našao izgovor da ne izvrši pomenuto plaćanje, navodeći:
Prvo. Da dotični Ugovor nije potvrđen od strane parlamenta;
Drugo. Taj sporazum je raskinula prethodna Vlada i samim tim, prema njegovim riječima, on nije imao vrijednost.

Ali, ostavljamo javnom mnjenju da procijeni da li je gospodin Dino Grandi u pravu kada smatra ništavnim međunarodne obaveze koje je preuzela prethodna Vlada. A, sa druge strane, propada sve ako je gospodin Dino Grandi adekvatna osoba da govori o parlamentarizmu i parlamentarnom pravu uopšte.
Kao što je poznato, sve vlade, uključujući i italijansku, tokom rata su dobile široka ovlašćenja od svojih parlamenata i, shodno tome, o bilo kakvom ugovoru sličnom onom zaključenom između velikih sila i jednog broja malih država nije se raspravljalo u parlamentu, možda da bi ih sakrili od Centralnih sila sa kojima su ratovali.
Svi ministri inostranih poslova Italije, sa izuzetkom senatora profesora Viktoria Emanuela Šialoje, trgovali su vjekovnom slobodom Crne Gore i progonili njene predstavnike u egzilu.
Veliki broj Crnogoraca, čija je jedina krivica bila odbrana slobode svoje otadžbine, stradao je od progona organizovanih u velikoj mjeri od strane gospodina Dina Grandija. Među ovim žrtvama možemo pomenuti poznatog pisca i advokata Vladimira Popovića, bivšeg ministra pravde Crne Gore, koji je preminuo u Nici; zamjenika i profesora Labana, koji je preminuo u Carigradu; generala Vučerakovića, koji je preminuo u Briselu; Generala K. Martinovića, preminuo u glavnom gradu Republike San Marino, itd, itd.
Prepustićemo velikom italijanskom narodu da sudi o stavu njihovih predstavnika u slučaju Crne Gore.
 

GENERAL MILUTIN VUČINIĆ bivši premijer Crne Gore, na smrt otrovan
u izgnanstvu od strane francusko-srpskih špijuna.
Advokat VLADIMIR POPOVIĆ bivši ministar pravde Crne Gore, koji je stradao u
izgnanstvu od strašnih progona kojima je Dino Grandi pokušavao da ga spriječi da
nastavi herojsku borbu za slobodu svoje otadžbine.

 

DINO GRANDI, bivši ministar inostranih poslova u kabinetu predsjednika Musolinija,
jedan od najžešćih i najsurovijih progonitelja crnogorskih patriota, prognanih bez ikakve
odbrane, a kriv za pogibiju velikog broja tih prognanika. Ovaj državnik, prije nego što je postao
ministar Italije, bio je član Italijanskog nacionalnog komiteta za odbranu slobode Crne Gore.
GROF ĐUZEPE VOLPI OD MISURATE, sin prodavca pilića i jaja u Veneciji. Koristeći
se imenom Italije, tajno je prodao sekularnu slobodu Crne Gore i tako postao jedan od
najbogatijih ljudi u Evropi.
 

LAVINA PROTESTA ZA SLOBODU CRNE GORE

Engleska
Dom komune (Chambre of Comune) i Dom lordova iz Londona bili su poprište nasilnih protesta protiv napada na slobodu Crne Gore. Veliki broj njenih članova, predvođenih lordom Sajdenhemom, Gledstonom i uvaženim Ronaldom Meknilom, primorali su Vladu Lojd Džordža i britansku štampu da odustanu od svog ranije zauzetog stava. I, nakon lavine napada širom Parlamenta, danas, u toj zemlji koja ukazuje na čast čovječanstvu svojim ispravnim i nepotkupljivim administrativnim institucijama, Crna Gora ima mišljenje britanskog naroda na svojoj strani, kao svog iskrenog i odanog prijatelja.
Španija
Cjelokupnost javnog mnjenja ove velike nacije, uključujući i „Telegrafsku agenciju, radio“ i javne ličnosti svih partija, bez razlike, izrazile su simpatije i dale iskrene dokaze o prijateljstvu koje ih vezuju za Crnu Goru. Prenosimo faksimil teksta rezolucije koju je usvojila Međunarodna asocijacija za mir, organizacija Španskih žena u odbrani Crne Gore.

Italija
Trista osam članova Parlamenta i Senata ove nacije, na čelu sa časnim Karlosom Delkroiksom, među kojima su i Euđenio Kijeza, profesor Viktorio Šialoja, senator Pule, Euđenio Kozeiski i Italijanski nacionalni komitet za odbranu Crne Gore, pod predsjedavanjem Gabrijela D. 'Anuncia, profesor Antonio Baldaći, doktor Karlo Bolonjezi, Maraskoti, pjesnik Golfera i inžinjer Manconi, natjerali su kabinet kojim je predsjedavao gospodin Đoliti da u cjelosti podnese ostavku i postavili sljedećim vladama politiku iskrenog prijateljstva prema Crnoj Gori, savezničkoj državi, i poštovanja ispunjenja obaveza. same italijanske vlade prema ovom narodu.
Francuska
Profesor međunarodnog prava, gospodin Lapradela, rektor Pravnog fakulteta Sorbone u Parizu, uspješno je završio studiju o Crnoj Gori, u kojoj veliča istoriju punu herojstva njenih stanovnika kao primjer za buduće francuske generacije.
Slavni pisac Anri Barbus je u svojoj knjizi "Le Bourreau" takođe posvetio nekoliko stranica u čast Crnoj Gori, oštro optužujući francusku vladu da je izdala tu državu.
Ugledna književnica Madame Severine i profesor Alćide Ebrej, bivši republički ministar, iznijeli su u javnost svoje oštre optužbe na račun francuskih vlada, za slučaj Crne Gore.
Čuveni advokat Pol Bonkur, aktuelni ministar inostranih poslova, svjedočio je pred Kasacionim sudom i javno u „Le Tempsu“, 29. jula 1926. godine, kada je učestvovao u parnici protiv američke filmske produkcijske kuće „Metro Goldwin Mayer“. , iz Holivuda:
„Crna Gora je bila saveznik Francuske i bila je žrtva (tajnog) ugovora koji je diktirala potreba.”
Kao što je poznato, pomenuta američka kompanija snimila je film pod nazivom „Vesela udovica“, transformišući čuvenu operetu Franca Lehara u instrument čiji je cilj bio da iznese seriju uvreda na račun crnogorskog naroda.
Dopisnici španske štampe otkrili su da je predmetna kompanija dobijala velike iznosesubvencija od zainteresovanih vlada, kako bi oklevetala Crnu Goru. Pomenuta filmska produkcijska kuća, pod patronatom advokata Pola Bonkura, aktuelnog ministra spoljnih poslova, osuđena je pred Kasacionim sudom u Parizu za krivično djelo klevete; takođe, naređeno je uništenje svih filmova koji se distribuiraju u svijetu i da se isplati odšteta Crnoj Gori, uključujući i plaćanje svih troškova, pod kojim se podrazumijevaju i sudski. Predstavnici Crne Gore su se pred istim sudom u Parizu izjasnili da nemaju namjeru da prime nikakvu sumu novca koji se odnosi na velike uvrede časti njihove zemlje. Drugim riječima, nijesu htjeli da prodaju dobro utvrđenu reputaciju koju je njihova zemlja uživala kroz vjekove. Tako se poznati francuski advokat zadovoljio time što je prihvatio uništavanje svih ocrnjivajućih i klevetničkih traka o Crnoj Gori, a za svoje honorare dobio je samo sto hiljada franaka.
Zanimljivo je da su, manje-više, svaka u određenom vremenu, po zgodnosti njujorških špekulativnih bankara koji su finansirali holivudsku Meku filma, mnoge nacije takođe bile ocrnjene i predstavljene javnosti u omalovažavajućim filmovima. Holivud, u prevodu sa engleskog, znači: sveta šuma, ali u stvarnosti ovo ime joj ne odgovara. Ništa manje poznati francuski advokat, takođe iz Kasacionog suda u Parizu, gospodin Anri Tores, javno je izjavio da je uvjek bio spreman da brani Crnu Goru i njene predstavnike, na apsolutno nesebičan način.

 

BENITO MUSOLINI- Premijer Italije koji je 1921. godine, kritikujući spoljnu politiku
vlade kojom je predsjedavao predsjednik Đoliti, u zaključku izjavio: „Ljudi koji pokušavaju da
nastave napad na slobodu Crne Gore ne zaslužuju povjerenje italijanskog naroda.”

 

POL BONKUR, jedan od najistaknutijih i najpoznatijih francuskih advokata pred Sudom
pravde u Parizu, aktuelni ministar spoljnih poslova, koji je uspio da natjera francusku pravdu da
osudi holivudsku filmsku kompaniju Metro Goldwin Meyer zbog njenog rada na ocrnjivanju i
klevetanju crnogorskog naroda. Ovaj poznati pravnik je, na kraju svoje teze, pred Sudom i
predstavnicima štampe uzviknuo: „Crna Gora je bila saveznik Francuske i nevina je žrtva (tajnog)
ugovora o nužnosti.“

Njemačka
Na mirovnoj konferenciji, u Parizu, pred Vrhovnim savjetom 1919. godine, zbunjen među savezničkim prodavcima, ministar inostranih poslova, g. Ratenau, izjavio je:
„Vi ste nam predstavili niz predstavnika država koje prije rata nijesu postojale, a predstavnike Crne Gore, sa čijom državom smo se redovno nalazili u ratu, ste od nas sakrili ili prikrili.”
Predsjednik Vrhovnog savjeta, gospodin G. Klemanso, brzo je promijenio tačku diskusije da bi izbjegao razgovor o toj zemlji.
Veliki dnevni list „Germania“, iz Berlina, u nizu tekstova oštro je protestovao protiv napada na suverenitet i slobodu Crne Gore, prebacujući svu istorijsku odgovornost na tri velike sile, uvjeravao je da niko od njih ne može očekivati pravdu, pošto se izgubila vjera u njegovu nepristrasnost.
Profesor Hasen, sa Univerziteta u Berlinu, pokušao je da osnuje Njemački komitet za slobodu i nezavisnost Crne Gore, ali je morao da napusti svoj najplemenitiji projekat, da svoju ideju uobliči u bolja vremena, jer bi akt ovakve vrste u Berlinu, mogao da izazove sumnju uvjek uplašenih i nepovjerljivih saveznika.
Rusija
Na Međunarodnoj konferenciji u Đenovi, Italija, sovjetski komesar za spoljne poslove, gospodin Čičerin, bio je zasut prijekorima od strane franscuskog predstavnika M. Bartoa, koji je u Savjetu tvrdio da Rusija treba da slijedi obaveze nesovjetskih vlada, odgovorivši:
„A vi, gospodo, zamjerate Rusiji pitanja od novčanih interesa, u međuvremenu vi sprječavate da se govori o slobodi Crne Gore čiju ste nezavisnost tajno prodali.“
I svi delegati Konferencije su ćutali, ne otvarajući usta, bez davanja bilo kakvog komentara.
Norveška
U Norveškoj je Skupština, glasajući rezoluciju za odbranu Crne Gore, dala instrukcije svom prvom delegatu u Društvu naroda doktoru Nansenu da zatraži intervenciju Lige u ime svoje zemlje, u korist Crne Gore.
Ugledni pjesnik Ugo Movinkel objavio je knjigu u kojoj veliča herojski gest crnogorskog naroda, publikaciju koja je bila široko distribuirana među cijelom norveškom omladinom.
Belgija
U ovoj zemlji, Međunarodna mirovna liga, pod predsjedavanjem potpredsjednika belgijskog Senata, gospodina Lafontena i profesora A. E. De Beverea, održala je nekoliko konferencija o slučaju Crne Gore, što je izazvalo diskusije širom svijeta.
Irska
Sedamdeset dva najpoznatija člana irskog Parlamenta i Senata, pod predsjedništvom De Valere i gospođe Čilders, potpisali su odluke donijete u odbranu Crne Gore, kojima se osuđuje stav Vlada tri velike sile u slučaju zemlje o kojoj se raspravlja.

ČIČERIN – bivši ruski narodni komesar (ministar inostranih poslova) koji je tokom
Međunarodne konferencije u Đenovi 1921. godine, odgovarajući na zamjerku gospodina Bartua
koji predstavlja Francusku, izjavio: „Rusija ne priznaje dugove prethodnih vlada, kao što
Francuska nije priznala svoje pri osnivanju Francuske komune, stoga poništavam sve njene
obaveze sa inostranstvom. U stvari, zamjerate Rusiji što nije platila, dok ste vi tajno prodali
slobodu svog saveznika Crne Gore i ne želite da čujete da se govori o ovom strašnom pitanju.”

Međunarodna asocijacija za mir irskih dama,
izglasala je u okviru dnevnog reda rezoluciju u odbranu slobode Crne Gore, čiji tekst prenosimo u ovom faksimilu.

REZOLUCIJE MEĐUNARODNE, ŽENSKE,

PROCRNOGORSKE LIGE

Da irska sekcija Međunarodne ženske lige za mir i slobodu smatra predaju Crne Gore vojnoj dominaciji Srbije, koju tolerišu saveznici, jednim od NAJVEĆIH MEĐUNARODNIH ZLOČINA U SAVREMENOJ ISTORIJI.
Da irska sekcija podstakne sve druge slične sekcije Lige da, u ime Mira, Slobode, Pravde i Humanosti, daju širok publicitet slučaju Crne Gore i pomognu da se ispravi teška nepravda koja je učinjena toj zemlji, svim mogućim sredstvima.
Da irska sekcija predlaže, u znak protesta, da se nacionalne sekcije obrate svojim vladama kako bi problemu Crne Gore, koji ostaje neriješen, posvetili veću pažnju njihovi delegati u Društvu naroda, u cilju dobijanja ovlašćenja za slobodan ulazak i izlazak crnogorskih državljana u bilo koju stranu državu, uz predočenje potvrde o identitetu, kao i oslobađanje od plaćanja konzularne takse zbog veoma neobičnog položaja u kojem se trenutno nalazi crnogorski narod.

Izabel Ričardson Rosa Mond Džejkob
Predsjednica Počasna sekretarka
Meri Džonson
Počasna blagajnica

EJMON DE VALERA, predsjednik Nacionalne Vlade Irske, branilac Crne Gore, koji je
1925. godine pred 72 člana irskog Senata potpisao rezoluciju u kojoj je osudio stav tri velike sile
u slučaju Crne Gore; rezoluciju koju je reprodukovala svjetska štampa definišući je kao jedinstven
slučaj u istoriji.

Republika San Marino
G-din Đulijano Goci, regent Republike San Marino, čiji nastanak i nezavisnost datiraju iz 400. godine Nove ere, iznio je pitanje Crne Gore pred Kongres (Parlament) dajući mu humanitarni karakter.Kako bi podržao grupu crnogorskih pacijenata, koje je proganjala francusko-italijanska tajna policija, Kongres San Marina je za njihovo liječenje odobrio javna sredstva. Prilikom usvajanja ovog dnevnog reda, svi poslanici su ustali pozivajući se na slobodu Crne Gore.
Švajcarska
Veliki broj senatora i poslanika zavapio je u odbranu Crne Gore. Publikacije u ovoj uzornoj zemlji, kolijevci slobode, uznemirile su cijeli svijet. Udruženje „Prava čovjeka“ iz Ženeve, na čijem su čelu predsjednik, čuveni profesor Rene Klaparede i Pasteur Balmas, oštro je oštro je osudilo stav, ne samo okupatora, već i tri velike sile, kao i Lige naroda.
Mađarska
Ova srednjoevropska država, osakaćena Trijanonskim ugovorom, odobrenim na Pariskoj konferenciji, u više navrata je iskazivala divljenje i iskreno prijateljstvo za slobodu i nezavisnost Crne Gore. Ugledne političke ličnosti sa mađarskog foruma i velikih budimpeštanskih listova, poput „La Revue du Ungherie“, „El Poster Lloid“, „El Magiarorsag“, „El Pesti Naplo“, „El Nepsava“ i „El Pester Journal“, su protestovali zbog nepravde učinjene prema crnogorskom narodu.
Bugarska, Grčka i Albanija
U odbrani Crne Gore aktivno je učestvovala i štampa ovih zemalja.

Crna Gora i izraelska udruženja
U novije vrijeme vršeni su progoni protiv Izraelaca; bez sumnje imaju sveto pravo da uživaju sve privilegije tamo gdje su rođeni i, kao posljedica toga, svako zlostavljanje ili uvreda čije su žrtve zbog ispovijedanja druge vjere, ili zbog pripadnosti drugoj rasi, smatra se apsurdnim, ponižavajućim i kao napad u eri u kojoj živimo. Naravno, pravo nameće dužnost, odnosno sami Izraelci treba da podignu svoj moćni glas u znak protesta i pokrenu svoj moćni uticaj u odbranu onih koji su žrtve progona drugih naroda, da uguše svaku nepravdu prema njima i svako gaženje istih. Pozivali smo se na solidarnost Izraelaca prema našem slučaju u periodu od 1930. do 1932. godine, u Londonu, Parizu, Briselu i Njujorku, kao i na solidarnost njihovih institucija koje kontrolišu mnoštvo novina i kompanija, društava i drugih krugova, ali su nam grubo odgovorili:
„Kada bi Crna Gora mogla da nam ponudi kompenzaciju u smislu ekonomskih prednosti, mogli bi da pokrenemo, bez diskusije, odbranu crnogorske slobode. Ako takva mogućnost ne postoji, ne želimo da gubimo vrijeme niti da znamo išta o ovom pitanju“.

USLOVI CRNE GORE ZA NJENU OBNOVU
Odlučna kampanja crnogorskog, makedonskog i hrvatskog naroda rezultat je principa koji podržava cijeli svijet u korist slobode i nezavisnosti zemalja koje se na to pozivaju. To nije kampanja za formu državnog režima, niti ima lični ili privatni interes. Da bi to još jednom potvrdili, prenosimo tekst manifesta koji je Narodna odbrana Crne Gore objavila svijetu, u Madridu, 1928. godine, pod nazivom:„Crnogorsko pitanje“, koje su objavile najznačajnije novine sa intenzivnim tiražom, a koje glasi:
„Narodna odbrana Crne Gore saopštava da su objavljene vijesti o navodnim poslovima između Crne Gore i Srbije, Crne Gore i Italije, u vezi sa regulisanjem crnogorskog pitanja, neosnovane, dodajući da stoje čvrsto iza odluke da se ne bave odvojeno ovom temom, već sa četiri velike sile, kao blokom, i to javno.
I da bi izbjegli pogrešna tumačenja, formuliše sljedeće zahtjeve:

Prvo: Čista i jednostavna evakuacija okupatorskih trupa sa crnogorske teritorije (granice naznačene u Ugovoru iz Bukurešta 1913);
Drugo: Slobodno opredjeljenje stanovništva Hercegovine i Boke kotorske za njihovo ujedinjenje sa majkom domovinom, njihov dvovjekovni san;
Treće: Sloboda i nezavisnost Hrvatske i Makedonije, okupirane od srpskih trupa;
Četvrto: Formiranje suda od deset profesora međunarodnog prava sa univerziteta neutralnih zemalja, pod predsjedništvom pravnika sa Univerziteta u Madridu. Narodna odbrana Crne Gore će navedenom sudu staviti na raspolaganje sve zvanične dokumente koja se odnose na crnogorsko pitanje;
Peto: Crna Gora ne želi da preuzima nikakvu odgovornost, po pitanju srpskih finansijskih obaveza od oko sedamdeset milijardi franaka pozajmljenih od banaka Pariza, Njujorka i Londona, od kojih je više od polovine potrošeno na njihovu političku propagandu u Evropi i Americi;

Komitet istovremeno upozorava da će uskoro pristupiti imenovanju svojih diplomatskih predstavnika. Osim toga, produžiće pasoše za korišćenje crnogorskim državljanima, informišući istovremeno Društvo naroda i Međunarodni sud u Hagu o izdatim akreditacijama.”

GOSPOĐA ELIZABET KRSTIĆ, Irkinja, udata za srpskog diplomatu, koja, ne znajući ni jezik ni
istoriju Srbije, putuje po svijetu blateći prognane crnogorske patriote i prikrivajući svoju sramnu
misiju ovom maskom: „Predsjednica srpskog ženskog humanitarnog društva.” Ova gospođa je
jedan od direktora klevetničke propagande u Evropi koju Srbija raskošno plaća novcem od kredita
Francuske, Velike Britanije i Sjedinjenih Američkih Država; krediti koji su poznati pod nazivom
„Ekonomski krediti.“ (Reprodukcija velikog italijanskog časopisa „Adriatico di Milano”).

PORUKA KONFERENCIJI O RAZORUŽANJU


Na otvaranju Konferencije o razoružanju, u Ženevi, 1933. godine, predstavnik Crne Gore iz Otave, Kanada, poslao je izvještaj baziran na sljedećim činjenicama:
Obzirom da atentat protiv suvereniteta Kine od strane Japana ima za cilj da opravda neposrednu i neumoljivu potrebu za novom teritorijom, s obzirom na bujan rast njenog stanovništva.
Uzimajući u obzir da su tokom administracije predsjednika Huvera, Sjeverne Sjedinjene Države bile okrivljene za podršku špekulantima sa Volstrita, čiji je kapital pogrešno akumuliran i ulagan u unosne špekulacije svih vrsta; s obzirom na to da su isti finansijeri optuženi da su, u odbrani svojih špekulativnih poslova, izazivali neprekidne revolucije, katastrofe i bijedu kod stanovništva Latinske Amerike, koja je predmet njihovog djelovanja, samo zbog činjenice da kada ti narodi nijesu mogli da isplaćuju preuveličane prihode nametnute kapitalom tih špekulanata, finansijeri Njujorka su preko članaka plaćeničke štampe zatražili intervenciju Vlade Vašingtona
da pošalje kaznene ekspedicije protiv „bandita“ uprkos činjenici što su, u stvarnosti, oni samo narodi koji čine sve što je moguće da njihove teritorije ostanu slobodne i nezavisne.
Uzimajući u obzir da Velika Britanija kroz plemstvo koje je stvorila davi u krvi osjećanja slobode i nezavisnosti Indije, zemlje od blizu četiri stotine miliona duša, da bi na taj način opravdala svoju politiku uzurpacije i eksploatacije koja je pogodna interesima njenih finansijera i industrijalaca.
Uzimajući u obzir to da imperijalisti iz Pariza, koji se kriju iza lažnog opravdanja hitne potrebe održavanja evropske ravnoteže sa ciljem očuvanja skiptra komandovanja koji je naslijeđen Velikim ratom, da diktiraju svoju volju Evropi i ostatku svijeta, podržavajući i naoružavajući „male razbojnike Antante“ – kako ih je opisao lord Filip Snoudon, bivši potpredsjednik Kabineta i prvi delegat Velike Britanije na Međunarodnoj konferenciji u Hagu – čime nastoji da drži Italiju pod kontrolom, koja zauzvrat, sanja da povrati svoju autohtonu veličinu po standardima starog Rima, a Njemačka koja je ponižena i razočarana Versajskim ugovorom, biće prinuđena da igra - vabankue(14)(14 Uzalud) - da ponovo osvoji svoju slobodu i prosperitet Velike sile.
Obzirom da svi ovi narodi pronalaze razloge i izgovore koji ih podržavaju u etnografskim potrebama ili političkoj ravnoteži, da bi mogli opravdati svoje naoružanje, osvajanje, oružane intervencije, bojkot, podizanje kineskih zidova na svojim granicama protiv robe i ljudi.
Zašto se ne smiju prepoznati kao ispravni razlozi imperijalističkih potreba na koje se pozivaju oni zločinci koji su odgovorni za napade na tuđu imovinu, ili druge zločine protiv čovječnosti?
Analizirajući sve, jasno se vidi da Društvu naroda, sa svojom sadašnjom organizacijom, potpuno nedostaju snaga i autoritet, za bezbjednost svjetskog mira. Najveći dokaz ove nesposobnosti nalazi se u činjenici rata na istoku i u Južnoj Americi, gdje je Ženevski sud mogao da interveniše samo platonskim savjetima, dok se masakri na dvije granice nastavljaju nesmetano.
Tako se narodi suočavaju sa čudnim paradoksom postojanja Društva naroda, stvorenog da služi kao arbitar u kontroverzama i pred stranama u sporu, ali lišenog bilo kakvog autoriteta i prestiža da nametne svoja opredjeljenja.
Francuska Republika je, kroz usta sadašnjeg ministra spoljnih poslova Pola Bonkura, izjavila da jedino dodeljivanjem vojne sile Društvu naroda, samo Društvo može imati neophodna ovlašćenja da nametne poštovanje svojih odluka svima. Sličnog su mišljenja i mnogi eminentni političari Evrope i Amerike.

Ali, da bi se dalo konkretno i trajno izvršenje plana ove vrste, gdje bi Sjeverne Sjedinjene Države i Rusija bile prinuđene da se pridruže, do sada van Lige naroda, bilo bi neophodno da prouče napredni prijedlog o dostupnosti teritorije i vojske; i da ovo posljednje raspolaže sa dvostruko većom snagom od one na koju može da računa najnaoružanija Velika sila koja se već pridružila obavezama da svede na mínimum sto hiljada naoružanih ljudi od strane Francuske, Velike Britanije, Italije, Sjedinjenih Država, Sjevernih država, Meksika, Rusije, Španije, Njemačke i Japana, ostavljajući za latinoameričke nacije neophodan kontingent.
Ostale, male zemlje Evrope, pod zaštitom Društva naroda, kao garanciju nepovredivosti svoje nacionalne teritorije, potpuno nenaoružane, samo bi održavale policijski kontingent neophodan za održavanje unutrašnjeg reda. Sudije i osoblje Međunarodnog areopaga, regrutovani sa svjetskih univerziteta, u redovima doktorata međunarodnog prava, i koji su postali građani države Društva naroda, imali bi potpunu slobodu da donose svoje presude, bez straha od bilo kakve odmazde od zainteresovanih strana zemalja koje su eventualno pogođene presudama Vrhovnog suda za mir.

Dakle, kako Evropa nema odgovarajuću teritoriju na kojoj bi se Liga naroda komotno mogla proglasiti suverenom, izbor crnogorskog tla za izvršenje francuskog plana je onaj koji bi najbolje od svih prikupio jednoglasne glasove konsenzusa. Tamo, što zbog geografskog položaja, što zbog objekata za regrutaciju vojske, što zbog velike prednosti pomorskih baza, među kojima tehničari smatraju kotorsku jednom od najmoćnijih u Evropi, u Crnoj Gori se tako može naći Liga naroda u savršenoj situaciji.

Ovo rješenje bi samo po sebi uništilo svaku ideju o osvajanju; a narodi, uključujući i one koje su velike sile potčinile u svojim kolonijama, bili bi slobodni od strane dominacije i sigurni na svojoj teritoriji.
Tako bi crnogorski narod, nedužna žrtva nedostojanstvene politike velikih sila, prihvatio uz odobrenje ovakvo rješenje, pod uslovom da mu se garantuju prava.
Liga, tako okružena snagom i prestižom, imala bi sposobnost da projektuje pravu pravdu i slobodu u svijetu.
Iz svega rečenog jasno proizilazi da zločin koji su saveznici počinili nad Crnom Gorom daleko prevazilazi onaj čiji je žrtva bila Belgija.
Viljem II kršeći i kvalifikovajući belgijski ugovor o neutralnosti kao „chiffon de papier“(15)(15 Papirni ubrus), nije izostavio iskrenost i hrabrost; dok su tri velike sile izvršile napad na Crnu Goru, presvučene u masku prava, pravde i međunarodnog morala, za šta su se licemjerno proglašavali njihovi vatreni branioci.
Greška sa Belgijom je ispravljena; zločin koji je počinjen sa Crnom Gorom još čeka čas iskupljenja.



OMAŽ MEKSIČKIM NOVINARIMA

Buduće generacije slobodne i nezavisne Crne Gore ugraviraće, sa zahvalnošću, na zidovima svoje Zakonodavne palate, sljedeća imena predstavnika meksičkog javnog mnjenja, koji su doprinijeli da se politički svijet ove gostoljubive i velike zemlje upozna sa slučajem Crne Gore:

Inženjer Luis L. Leon,
Generalni direktor "El Nacional".
Adolfo Roldan,
Revizor "El Nacional".
Advokat Karlos Ortiz,
Šef redakcije "El Nacional".
Rodrigo de Ljano,
Generalni direktor "Excélsior".
Hose Gomez Ugarte,
Generalni direktor "El Universal".
Ernesto Idalgo,
Generalni direktor "El Universal Gráfico".
Hose E. Kampos,
Generalni direktor "La Prensa".
Inženjer Feliks F. Palavićini,
Direktor časopisa "Todo"
F. Sajrols,
Direktor časopisa "Sucesos" .
Alehandro Nunjez Alonso,
Direktor časopisa “Imagen” .
Roke Armando Sosa Fereiro,
Direktor "Revista de Revistas” .

CRNOGORSKI NAROD ĆE TAKOĐE ZADRŽATI ZAHVALNOST ZA SLJEDEĆE VELIKODUŠNE PISCE:
Eduardo Masias,
Huan de Dios Flores,
Migel Gil,
Karlos Arturo de la Vega,
Inženjer Antonio Santakruz,
Karlos Filio,
Armando Arauho Mazuzki,
Cezar Feri,
Cav. Rag. Roberto Korona,
Dr. José Curzio,
Advokat Amadeo Saroldi.
I moj vjerni sekretar, profesor Andres Paravićini.
JOVAN ČUBRANOVIĆ  
Član uprave Narodne odbrane Crne Gore



SADRŽAJ

I     PREDGOVOR
II    OPŠTA POZADINA
IV   CRNA GORA KROZ ISTORIJU; NJENO UČEŠĆE U VELIKOM RATU I STAV
      NJENIH SAVEZNIKA
V    ČETRNAEST TAČAKA PREDSJEDNIKA VILSONA
VI   STAV NJENIH SAVEZNIKA
VII  PROTEST CRNOGORSKOG PREDSTAVNIKA
VIII CRNA GORA I MEĐUNARODNO PRAVO
IX   ITALIJANSKO-CRNOGORSKI SPORAZUM
X    LAVINA PROTESTA ZA SLOBODU CRNE GORE
XI   REZOLUCIJE MEĐUNARODNE, ŽENSKE, PROCRNOGORSKE LIGE
XII  USLOVI CRNE GORE ZA NJENU OBNOVU
XIII PORUKA KONFERENCIJI O RAZORUŽANJU
XIV OMAŽ MEKSIČKIM NOVINARIMA