Piperi su, uz Bjelopavliće, prvo brđansko pleme koje je ušlo u sastav Crne Gore i to nakon bitke kod Martinića 1796. godine, u kojoj su Brđani i Crnogorci porazili šest puta brojniju tursku vojsku.

 

Piperi su jedno od crnogorskih plemena koja pripadaju grupi brdjanskih plemena  u današnjoj Crnoj Gori. Piperi kao pleme i istorijski region, obuhvataju oblast koju čini trougao između rijeka Zete i Morače, sjeverno od današnje Podgorice.
Tačan početak nastanka Pipera ostaje i danas nepoznat. Prvi put se spominju u Mletačkim spisima sredinom 15. vijeka, a kao brdsko pleme u pravom smislu te riječi, poput Kuča i Bjelopavlića, formirani oko 16. vijeka.

Riječ "Piper" potiče od latinske riječi "piper" što znači "biber". Korišćenje te riječi se proširilo iz centralne Italije u druge krajeve. Razlog tome jeste trgovina Rimljana sa drugim krajevima, pa se javlja i u jeziku kojim su govorili Romani, odnosno stari Vlasi u Dalmaciji u periodu Rimskog carstva, a i u drugim jezicima poput grčkog. Od iste osnove, riječ se našla i u modernim današnjim jezicima, poput njemačkog i albanskog jezika. Osim toga, riječ se nalazi i u staroslovenskom jeziku u formi "pipru". Odatle, ona je u formi "pipru"-"piper" bila veoma rano zastupljena kod Južnih Slovena na Balkanu.

Postoji veći broj toponima na Balkanu, koji imaju u osnovi riječ piper. U Bugarskoj se kod Dupnice i Bistrice nalazi mjesto Piperevo, južnije od Sofije, dok je kod Pernika mjesto Piperka. U Bugarskoj se nalazi i mjesto Piperkovo između Plevena i Rusa. U Sjevernoj Makedoniji postoje mjesta Piperevo, kao i istoimeno mjesto sjeveroistočno od Strumice, te i mjesto Piperka na tromeđi Sjeverne Makedonije, Bugarske i Grčke.  Nije jasno da li su u vezi, ili ako jesu, kakvoj, ovi toponimi sa plemenom Pipera.

Kod nas se tokom prošlosti to ime pojavljivalo, pa su u poveljama crnogorskog vladara Ivana Crnojevića Cetinjskom manastiru iz 1485. i 1489. godine spomenuti Mihailo Piper i Vuk Piperović, a za njih nije sigurno da li su u vezi sa bratstvom Pipera iz Brda oko kojeg je nastalo pleme Pipera. Takođe, u oblasti gdje je Dobrosko selo u sjevernom dijelu Gornjeg Ceklina, postojala je oblast Piperovina i u Dobroskoj župi selo Piperi, odakle su prethodno spomenute ličnosti. Istoričar Risto Kovijanić navodi u kotorskim dokumentima i Nikolu Ostojinu Pipera iz 1445. godine koji je spomenut da je iz Zete, a vjerovatno se radi upravo o prethodnom selu.  On takođe navodi da se u kotorskim dokumentima iz 1398. godine može naći i pomen Radoslava Mihailova Pipera, a u dubrovačkim izvorima iz 1285. godine i Vlado Piper, ali da je nepoznato jesu li oni u srodstvu sa prethodnim osobama, mada ostavlja to za mogućnost zbog bliskosti lokacija pojavljivanja. Ono što se zna, jeste da se radi o ličnostima Piperima srodnim onima ili iz samog Gornjeg Ceklina. Osim toga, u narodnim pjesmama se srijeće ime Piperevka, u Hercegovini se može sresti prezime Piperac, a u Bosni i mesto Piperi (Lopare).

Na osnovu svega navedenog, mogu se postaviti dva razmatranja kako je pleme dobilo ime Piperi, a i kako se lično ime Piper pojavilo u tim krajevima.
Prvo razmatranje jeste da je ime plemena dobijeno od starih Vlaha koji su tamo živjeli prije dolaska Slovena u te krajeve. Ovakvu poziciju zastupaju istoričari poput Branislava Đurđeva, koji svoj stav baziraju na činjenici da je riječ piper porijeklom latinska riječ, te da je mogla biti dobijena od starih Vlaha. Ta teorija je prema etnologu Jovanu Erdeljanoviću manje vjerovatna zato što tu nijesu zabilježeni nikakvi toponimi, niti lična imena vezana za riječ piper, kod starosjedjelaca.
Po drugom razmatranju koje zastupaju istoričari i etnolozi poput Erdeljanovića, lično ime Piper je već postojalo kod Južnih Slovena, naslijeđeno iz staroslovenskog, te je kao ime došlo u oblast plemena Pipera dolaskom Slovena, što je zbog gore navedenih stvari prema Erdeljanoviću čini najverovatnijom. Ime plemena ili mjesta je vjerovatno dobijeno iz tog ličnog imena.

Piperi kao jedno od brđanskih plemena i kao istorijski region, obuhvataju oblast koju čini trougao između reka Zete i Morače, sjeverno od današnje Podgorice. Teritorija najviše ide uz Moraču, te se sa istočne strane Morače graniči sa susjednim plemenima Bratonožićima i Kučima, na sjeveru sa plemenom Rovci, na zapadu sa Bjelopavlićima, a na jugu ka Spužu i Podgorici. Od oblasti i većih naselja mogu se istaći Seoca, Zavala, Stijena, Radovče, Potpeće, Sviba, Radeća, Rogami, Crnci, Baći, Rijeka, Ožege, Blizna, Mrke i druga. To su uglavnom bila stalna ili polustalna naselja, koja su posljedica slobodnijeg načina života i zato su dosta razbijenog tipa. Kod Pipera, pojam "kuća" je označavao ne samo jedan dom ili kako se često naziva i "dim" (ognjište), već nekad i više domova grupisanih u jednom manjem mjestu.

Među prirodnim cjelinama se ističe oblast nazvana Piperska gora koja se može podijeliti na južni dio između sela Radovča i sela Raslovića i sjeverni dio koji ide u planine. Piperska gora je krečnjački krasni predio sa raznovrsnim pojavama krasta i prostranim stjenovitim površinama. Južniji dio ka Zeti ima više zelenila sa šumarcima i vinogradima.
 

 

Uredjenje i organizacija

Kao i kod ostalih plemena, kod Pipera manje samoupravne jedinice jesu katuni i sela. Ipak, u periodu 15. vijeka, postojala je na teritoriji Pipera i Luška župa, koju su formirali Lužani, staro  stanovištvo slovenskog porijekla u tom dijelu i koji pripadaju starijem sloju Pipera. Ona je spomenuta i u dijelu Ljetopis Popa Dukljanina kao jedna od devet župa na teritoriji Zete. Što se tiče katuna, oni su nastali pod uticajem geografije i nomadskog načina života, a naslijeđeni od starosjedjelaca.
Rodovska struktura u to vrijeme nije bila razvijena, i tek nešto kasnije počinje da se javlja i započinje složen proces saplemenjavanja i formiranja pravih plemena u kasnijem smislu te riječi.

 

Predplemenski period i prelazak na plemensku organizaciju

Što se tiče perioda prije i u vrijeme dolaska Slovena na Balkan, oko 6. i 7. vijeka, ono što je sigurno jeste to da su na ovim prostorima živjeli starosjedioci koji su bili ilirsko-romansko stanovništvo, nazivano Vlasima. O tome svjedoče mnogi toponimi, koji su pred-slovenskog porijekla, a preuzeti su od jezika koji se u tim krajevima govorio, a to uključuje i latinski i zadržali se i do danas: Mataruge, Rogame, Baći, Mažđap, Duka, Banjaestra (poznato kod Pipera i kao Boljesestra) i drugi.  Ko su bili ti starosjedioci svjedoče i toponimi poput Vlaške Drače kod Stijene, a i na osnovu izvora i podataka o tim krajevima lako se zaključuje da se radi o narodu koje su Sloveni nazvali Vlasima. Vlaške termine i toponime su preuzeli iz krajeva Duklje, a samim time i u Piperima, ali i Albanci ka Skadru koji je u blizini i sjevernoj Albaniji uopšte. Tako se mali broj toponima sa ovih prostora, poput naziva sela Rogami, u malo izmijenjenoj formi mogu naći u manjem broju i u okolnim djelovima, kao i današnjoj sjevernoj Albaniji. Ono što treba imati u vidu jeste to da se u blizini Pipera nalazio stari grad Duklja, odnosno Diokleja, što objašnjava porijeklo tih toponima.  Ipak, teren i mali broj tih toponima ukazuje na to da Vlaha uopšte nije bilo mnogo u tim krajevima, te da su oni za vrijeme dolaska Slovena bili slabo naseljeni. Što se tiče onih koji su dolazili u te krajeve za vrijeme naseljavanja Slovena na Balkan, jasno je da nijsu došli u jednom velikom talasu, već su naseljavali te krajeve postepeno. O njihovom prisustvu svjedoči veliki broj slovenskih toponima, vezanih za naselja za koja se zna da su dosta stara i prvobitno pripadala starijem sloju Pipera, a među kojima su Potpeć, Zavala, Sviba, Radeća, Blizna i druga. Takođe, o njima svjedoči i spomenuta formirana Luška župa.

 

Slojevi slovenskog i neslovenskog porijekla

Vlasi su se tokom vremena postepeno utapali i asimilovali sa većinskim stanovništvom slovenskog porijekla. Nakon toga, Vlasi nestaju kao strani etnički identitet. Ova pojava je bila prisutna i kod drugih balkanskih naroda, poput Bugara. Kada je došlo do nestanka vlaškog identiteta kao stranog etničkog elementa, zavisi od oblasti i teritorije, kao i drugih faktora, ali o tome postoje različita mišljenja.

Dok je uglavnom zastupljeno mišljenje istoriografiji, da je do toga došlo veoma rano u vrijeme uprave Nemanjića ili čak i prije, postoje i mišljenja poput da se to desilo tek u vrijeme ili nakon osmanskih osvajanja prostora Balkana. Po prvom viđenju termin Vlah se postepeno u mnogim oblastima prenio sa etničkog, na sociološku kategoriju u vidu stočara još u vrijeme vladavine Nemanjića. To se desilo zbog potpunog utapanja starih Vlaha odnosno prihvatanjem jezika i imena, kao i običaja, a i pravoslavne vjere, po čemu su izgubili glavne karakteristike stranog etničkog elementa po čemu bi se razlikovali od okoline. Po Ćirkovićevom viđenju, a i u jednom dijelu zapadne istoriografije, Vlah je ostao kao etnička odrednica i pored utapanja u kulturu za vrijeme Nemanjića, još uvijek je bio strani etnički element zbog drugog staleškog položaja (stočari). Time je bio izdvojen od ostalih koji su uglavnom bili ratari. Ovime Vlasi, iako ostaju izdvojeni, ipak zbog iste kulture nijesu više etnička grupa u pravom smislu. Tako je bilo sve dok osmanska osvajanja nijesu zadesila prostore i urušila tadašnji feudalni sistem i uvela svoj koji se više fokusirao na vjeru, čime je došlo do stapanja pravoslavnih Vlaha sa ostalim slovenskim pravoslavcima. To je dovelo do većih promjena uključujući i formiranja plemenske organizacije iz 15. i 16. vijeka čime su se Vlasi brzo izgubili kao strani etnički element i izmiješali sa slovenskim stanovništvom, prihvatajući. Ovo je teklo različitim tokom u zavisnosti od prostora na kome se dešavalo i uticaja raznovrsnih elemenata poput crkve koja je tada bila nosilac kulture, segregacije slovenskog i neslovenskog stanovništva i slično. Ipak,ovo postaje donekle problematično kada se iz ove perspektive posmatraju mali prostori poput Brda i Zete na teritoriji današnje Crne Gore. Tu je takvo izdvajanje bilo teže, i ta se asimilacija verovatno desila ranije još krajem perioda uprave Nemanjića. Takođe, ogroman broj toponima u Piperima je dominantno slovenskog porijekla, što svjedoči o tome da je slovenski identitet bio ukorijenjen u tim prostorima prije Osmanskih osvajanja. Osim toga, razvija se feudalni sastav u kome je Vlasima prepušteno stočarstvo, kao i drugi poslovi te je svako ko bi se bavio time bio vlah po staležu. Takođe, kada su prvobitno bili izdvojena etnička grupa u ranom srednjem vijeku, ne treba zaboraviti i činjenicu da je do tog stapanja moglo doći samo ako je u tim prostorima bilo većinskih Slovena u koje se neslovensko stanovništvo moglo utopiti, kao i da je to teklo različitim periodima na različitim prostorima. U svakom slučaju, bilo da se to desilo u vrijeme srednjevjekovnih država ili u vrijeme osmanskih osvajanja tih prostora u 15. vijeku pa nadalje, Vlasi su se kao strani etnički element utopili u susjedno slovensko stanovništvo čime prestaju biti drugi etnički element. Od tada, termin "Vlah" se na srpskim prostorima koristi kao sinonim za Srbe.

Slovensko stanovništvo ovih krajeva činili su Lužani. Oni su predstavljali brojno starije stanovništvo koje se kasnije postepenim slabljenjem i nestankom župske formacije utopilo u okolno stanovništvo i formiralo plemena poput Pipera i Bjelopavlića.

 

Rani pomeni Pipera

Piperi se prvi put spominju u Mletačkim dokumentima početkom 15. vijeka. Tada još nijesu formirali plemensku organizaciju kakvu poznajemo iz kasnijeg perioda. Prema Konstantinu Jirečeku, Piperi se spominju prvi put 1416. godine u Skadarskom zemljišniku. Istoričar Branislav Đurđev je ukazao da je to neposredan spomen, te da se radi o doseljeniku iz Pipera u skadarskoj oblasti. Jedan od spomena jeste iz 1455. godine u pravoslavnom manastiru Vranjina, između Mlečana sa Stefanom Crnojevićem i narodom gornje Zete koji je prihvatio njegovu upravu. Tu se osim Kuča spominju i Piperi pod tim imenom, a jedan od zahtjeva upućenim Mlečanima i Stefanu Crnojeviću je bio da im svještenstvo ne može biti katoličko, nego da im se ostavi pravoslavno. Na osnovu toga, zaključuje se da su Piperi još u to vrijeme bili pravoslavci.

Prvi spomen Pipera kod Dubrovčana jeste onaj iz 1444. godine u kome su spomenuli napad Pipera, Bjelopavlića i Vasojevića, pod vođstvom dva Bjelopavlića Radosava Dimitrovića i Radonje Ružića, ubili i opljačkali jednog Dubrovačkog trgovca.

Nažalost, zbog nedostataka istorijskih spisa iz ranijih perioda, ostaje nepoznato kada su se Piperi kao pleme tačno formirali. Ipak, ono što jeste poznato je da se odlike plemenske organizacije stiču krajem 15. vijeka i negdje u toku 16. vijeka Piperi postaju potpuno formirano pleme.

Krajem 15. vijeka, teritorije Pipera zauzimaju Osmanlije. Prema Đurđevu, Piperi još uvek nijsu poprimili punu plemensku organizaciju kakvu poznajemo u 16. vijeku. Tada je na mjestu Pipera i Bratonožića formirana Piperska nahija. Stanovništvo se dijelilo po tome ko im je kaznec, slovenska titula koju nosi osoba zadužena za prikupljanje poreza i dadžbina, što se može vidjeti iz popisa 1497. godine. Prema Erdeljanoviću, Piperi još uvijek nijsu bili objedinjena teritorija, ali sa time se ne slaže Đurđev koji ukazuje da su 1485. godine Piperi prema istorijskim izvorima iz tog perioda, poput turskih deftera, već bili sjedinjena teritorija koja je obuhvatala i teritoriju Bratonožića.

Krajem 15. i početkom 16. vijeka počinje naseljavanje doseljenika u Pipere iz drugih krajeva, čime se stari Piperi kao bratstvo, odnosno stariji sloj sa bratstvima poput starih Pipera, Mugoša, Lužana i drugih, utapaju u noviji ili dijelom istiskuju. Tako se formira mnogobrojniji noviji sloj Pipera koji nadjačava stariji. Ti doseljenici uglavnom imaju po narodnom predanju zajedničko porijeklo, o čemu će biti reči u delu kod rodova.

U turskim defterima od 15. vijeka pa nadalje, se vidi da govorni jezik u toj oblasti i imena dominiraju slovenskog porijekla i da je vrlo malo onih neslovenskog porijekla. Iz deftera se vidi  i da je doseljeno stanovništvo imalo dominantno imena slovenskog porijekla ili pravoslavna u slovenskoj verziji. U spomenutom turskom defteru iz 1497. godine se spominju sljedeće ličnosti kao kazneci ili spahije u svojim selima: Božidar, sin Vukotin; Božidar, sin Dabižinov; Đuro, sin Lekin; Petar, sin Nikov; Radič, sin Gomnjenov; Niko, sin Radešinov; Peško, sin Radešinov; Radič, sin Raškov; Radul, sin Vukašinov; Dabko, sin Vukašinov; Vuk, sin Đurđev; Đuro, sin Lijev (Ilijev); Radič, sin Lazarov; Nikac, sin Pajšin; Vuk, sin Nikin.

 

Plemenski period do Prvog svjetskog rata

Već tokom 16. vijeka započinju mjestemični sukobi između Pipera i Osmanlija, a jedan je opjevan i u pjesmi Piperski boj sa Tahir-Pašom. Razlog tih borbi je bio odbijanje plaćanja harača od strane Pipera.

U periodu 16. vijeka, Piperi u potpunosti dobijaju odlike plemenskog uređenja. Po viđenju Ćirkovića, zahvaljujući boljim uslovima za stočarstvo i već formiranim katunima, kao i osmanskoj upravi, do potpunog miješanja stanovništva slovenskog i neslovenskog porijekla dolazi tek u vrijeme samog formiranja plemena. Treba navesti i da je u defteru Skadarskog sandžaka iz 1570. godine je zabilježeno da je raja u Piperima masovno odbila da se popiše.

Spaljivanje moštiju Svetog Save na Vračaru 1595. godine, isprovociralo je pravoslavne širom Osmanskog carstva. Pojačana je aktivnost uskoka iz Austrije, a u periodu 1596. i 1597. godine, na području današnje Crne Gore i Hercegovine izbija ustanak pod vođstvom vojvode Grdana iz današnjeg Nikšića. Pobuna je izbila u Bjelopavlićima i proširila se na staru Hercegovinu, gdje su joj se pridružila mnoga plemena poput Drobnjaka, Pivljana i drugih. Zbog ovoga i zbog pogrešno prenesene vijesti da je osmanski sultan Mehmed III poginuo u bitki kod Egera 1596. godine, prema Mlečaninu Lazaru Sorancu (Lazzaro Soranzo), u pobunu ulaze i Piperi, Kuči, te i katolički Klimenti. Dva pravoslavna kaluđera upućena u Rim 1597. god. su na papskoj kuriji predlagali papi da pošalje vojsku sa kojom bi krenuli u oslobađanje naroda na prostoru današnje Crne Gore, kao i da postavi jednog čovjeka, hrišćanina, koji bi upravljao njima. Kako ustanak nije bio dobro organizovan, te je više predstavljao niz mjestemičnih pobuna i sukoba, kao i zbog nedostatka pomoći iz hrišćanskih zemalja, Osmanlije su ga veoma lako ugušile. Ipak, poslije ovoga pobune ne prestaju. Godine 1609., protiv Osmanlija izbijaju pobune u sjevernoj Albaniji, čime se pridružuju i susjedna plemena Piperi, Kuči i Bjelopavlići, ali i on, i pored određenih neuspjeha Osmanlija, biva brzo ugušen.  Zbog ponovnih pobuna Pipera, Bjelopavlića i drugih Brđana, Osmanlije sakupljaju veliku vojsku od 40,000 ljudi i napadaju spomenuta plemena, prilikom čega su ona teško stradala. Ipak, ni ovaj napad nije uspio da u potpunosti umiri Pipere i druge Brđane, te su oni sporadično dizali pobune sve do perioda pred Kandijski rat polovinom 17. vijeka.

U toku perioda pod osmanskom okupacijom, osim sukoba sa Osmanlijama, umjeli su da se dešavaju i manji okršaji između i unutar samih plemena.

Godine 1658, pod uticajem Mletačke republike, Piperi, Kuči, Vasojevići, Bratonožići, Klimenti, Hoti i Gruda formiraju takozvani Alaj Barjak, odnosno savez tih sedmoro plemena sa Mletačkom Republikom protiv Osmanskog carstva. Nešto kasnije, pobune protiv Osmanlija izbijaju u Piperima, Rovcima, Bjelopavlićima, Bratonožićima, Kučima i Vasojevićima. Mlečani pružaju podršku Crnogorcima i Brđanima i kasnije, sve dok ih Osmanlije nijesu porazile i izbacile iz Stare Crne Gore. U to vrijeme, skadarski paša Sulejman sredinom jula 1691. godine, skuplja znatnu vojsku i napada Pipere i Bjelopavliće, ali se napad završava porazom pašine vojske.

Tokom 18. i 19. vijeka, Piperi kao jedno od najratobornijih brdskih plemena, vode mnogobrojne bitke protiv Osmanlija. U istoriji je poznato više bitaka u kojima su učestvovali Piperi protiv turskih vezira među kojima su bitke:

protiv Osman-paše 1732.,

protiv Mahmut - paše 1788.,

protiv Mahmut-paše, bitka na Martinićima 1796.,

protiv Tahir-paše, oko 1810.

U pismu poslatom Rusima iz 1789. godine koje su sastavili predstavnici brdskih plemena, među kojima su bili i Piperi, zapisano je da su svi oni Brđani, odnosno plemena, sa pravoslavnom vjeroispovesti. Ovo je bio u skladu sa tadašnjim viđenjem, po čemu su se Brđani razdvajali od Crnogoraca sa područja stare Crne Gore.

Nakon bitke na Martinićima iz 1796. godine, Piperi i Bjelopavlići ulaze u sastav Crne Gore. Kasnije, 1847. godine dolaze u žestok sukob sa Danilom zbog njegovog slamanja plemenske autonomije, te su u julu 1854. godine Piperi, Kuči i Bjelopavlići sebe proglasili nezavisnost. Ipak, knjaz Danilo je uspio da uguši njihovu pobunu.

U knjaževini Crnoj Gori, Piperi su imali svoje senatore poput čuvenog Jola Piletića. Aktivno su učestvovali u vojsci te zemlje i zauzimali dobre položaje.

U to vrijeme, veliki pravnik iz Cavtata Valtazar Bogišić je obilazio brdska plemena sa ciljem da prikupi informacije o pravnim običajima koje bi mu služile za donošenje njegovog Opštega imovinskog zakonika za Crnu Goru iz 1888. godine. Njegov informator u Piperima je bio senator Jole Piletić.

U periodu do 19. vijeka, ali i nadalje, zbog veoma loših ekonomskih uslova i stalnih sukoba sa Osmanlijama, dosta Pipera se raseljava u Srbiju i Bosnu. Neke od tih iseljenih porodica su dale poznate ličnosti i vojne zapovjednike, među kojima je i Uzun Mirko Apostolović kome su se preci upravo iz Pipera doselili u Rudnički kraj, a kasnije u okolinu Beograda. Takođe, po predanju Rajića iz Gledića i iz Guče, rođacima Rajića iz Stragara, poznata porodica Rajić koja se u Šumadiju doselila iz Nove Varoši, je prethodno došla iz Pipera veoma rano, još tokom 17. veka. Od njih, konkretno Rajića iz Stragara, potiču Tanasko Rajić, Karađorđev barjaktar iz Prvog srpskog ustanka i komandant u Drugom srpskom ustanku, kao i poznati srpski pesnik Velimir Rajić iz 19. vijeka. Sredinom 18. vijeka se iz Pipera u Šumadiju doseljavaju preci današnjih Vujića iz Lipovca, potomci Dmitra Petrovića Pipera, odakle je i čuveni guslar Živan Vujić (20. vijek).

 

Piperska bratstva i rodovi

Pipere čine mnogobrojna bratstva sa razgranatim rodovima. Kao što je već rečeno, Piperi se mogu podijeliti na stariji sloj mješovito slovensko-vlaškog porijekla i noviji brojniji sloj pridošao iz Bratonožića, sa kojima su Piperi veoma bliski. I pored manjeg broja starovlaških toponima, u svim popisima masovno preovladavaju slovenska imena. Kao što je spomenuto, postoji mogućnost da su lično ime Piper(i) doneli Južni Sloveni koji su došli u te krajeve, jer je kod njih to ime bilo rasprostranjeno, a kod starosjedelaca tada nije zabilježeno. Pleme kao formacija se javlja tek poslije dolaska Slovena u te krajeve. Elementi plemena se javljaju formiranjem katuna u vrijeme kada su Osmanlije zauzele te prostore, a potpune odlike rodovske organzacije i poslije plemena se javljaju u 16. vijeku.

Postoje različita narodna predanja o nastanku Pipera. Po jednoj verziji, osnivač plemena je osoba po imenu vojvoda Pipo, brat Vasojev, osnivača Vasojevića. Kod pojedinih plemena, predanje govori da je taj zajednički njihov predak došao iz Hercegovine. Postoje mnogobrojne verzije ovog predanja, u kome se često uključuju i druga plemena poput Ozrinića koji su od Ozra, brata Pipovog, a dešava se da su u ta predanja uključena i pojedina albanska plemena poput Hota i Krasnića. I ona takođe imaju predanja o zajedničkom porijeklu, ali uključuju potpuno druga plemena i imena, a upućuju i na potpuno drugo porijeklo tog pretka. Ipak, ova narodna predanja su veoma nepouzdana, a moguće je da se radi o izmiješanim predanjima starijeg stanovništva tih krajeva. Između ostalog, pojedina genetska istraživanja su utvrdila da većina ovih predanja suštniski nijesu moguća, samim time i netačna, te da se radilo o naknadnom orođavanju porodica iz tih krajeva, tokom perioda saplemenjavanja.

Spomenuti stariji sloj čine stari Lužani i druge grupe, kao i grupe starovlaškog porijekla koje su asimilovane i u 15. vijeku potpuno stopljene sa Slovenima. Među njima su stari Piperi, Rogamljani, spomenuti Lužani, Mrke, Novičani, Mugoše i drugi. Tokom 15. vijeka su na tom području oni jasno formirani u katune, ali u vidu družina, iz kojih će se kasnije formirati plemena. Predstavnici tih i drugih katuna Gornje Zete, katuna su činili tkz. „Zetski zbor“ i po mletačkom dokumentu, Sen. Misti LX, 160, od 12.07.1439, predstavljali su proceres et capita Montanearum Gente. Ovi katuni su često ulazili u vlastelu za vrijeme uprave Crnojevića, poput spomenutog Mihajla Pipera i drugih. Stariji sloj Pipera je utopilo novopridošlo stanovništvo u Piperima, koje je preuzelo samo ime Pipera. Neki, poput nekih porodica iz Lužana i Mugoša, su raselili u druge krajeve poput krajeva Paštrovića.

Noviji sloj čini doseljeničko stanovništvo koje je došlo iz Lutova u Bratonožićima, pa se često nazivaju i Lutovcima. Takođe, vjerovatno je da se radi o doseljenicima dalje slovenskog ili mješovito slovenskog i neslovenskog porijekla. Svim doseljenim bratstvima, izuzev dva, Baći i Vušutovići, može se tačno ili bar dosta približno odrediti vrijeme doseljenja prema narodnom predanju. Što se tiče Baća, slavili su Ilindan, pa su poslije preuzeli Aranđelovdan. Žive u istoimenom selu, i često su se sporili sa Đurkovićima oko zemljišta. Za Vušutoviće, zna se samo da su doseljenici, da slave Aranđelovdan i imaju samo jednu kuću u Rogamima.

Lutovci

Velika bratstva Lazarevića, Vukotića, Petrovića i Đurkovića iz novijeg sloja, su po narodnom predanju zajedničkog porijekla i čine najveći broj Pipera. Velika većina svih rodova u tim bratstvima, kao i veliki broj starosjedjelaca, slavi Aranđelovdan. Spomenuta četiri bratstva su od zajedničkog pretka Mijajla i u srodstvu su sa Lutovcima u Bratonožićima odakle su Lutovci došli. Dalje, po narodnom predanju, jedan njihov predak kapetan Gojko, pradjeda Mijajlov, na kraju 15. vijeka, doselio se iz Pirota u Staroj Srbiji u te krajeve. Postoji i teza da se radi o oblasti Pilot kod Skadra. Dalje po predanju, Gojko je imao sina Nikolu, Nikola sina Pipa, a Pipo sina Mijajla. Ipak, rodoslov od Pipa ka Gojku ostaje nepotvrđen i diskutabilan. Takođe, dešavalo se da se određena bratstva povežu pogrešnim pasovima sa ovima četiri većih, te su te veze u rodoslovima takođe diskutabilne.

Što se tiče Mijajla, rodoslov od njega je vrlo dobro opisan, sem bočnih grana kojima se pokušava dovesti u vezu neka druga bratstva. Po rodoslovu, zna se da je Mijajlo zasigurno imao dva sina, Gojislava koji je živio u Svibi i Đurka.
Od Đurka su nastali Đurkovići, a od Gojislava Lazarevići, Petrovići i Vukotići. Za Lazareviće treba istaći da potiču od Gojkovog sina Lazara koji je ostao na Svibi. Kasnije su i iz tih bratstava nastala još manja, pa se od Vukotića javljaju Božovići i Ravnolažani, Lazarevići počinju češće nazivati i Markovićima i Popovićima, dok su na Svibi postali Vukovići, koji se sa Đurovićima u tom selu zajedno nazivaju Svibnjani.
Đurkovići u Zavali i Potpeću se raseljavaju u druga mjesta, pa su od njih Lutovci u Bratonožićima, Raslovići u Piperskoj rijeci, Lumovići u Crncima i drugi.
Što se tiče Vukotića, potiču od Vukote Gojislava koji se sa Svibe doselio u Stijenu. Vukotin sin je bio Božidar, koji je bio vojvoda. On je imao dosta potomstva, pa se rodovi pozivaju samo na svoje direktne linije, te može doći do nejasnoća oko pojedinih rodbinskih odnosa. Ipak, gotovo svi pasovi se slažu sa vremenskim periodom, jer se zasigurno zna da je Radoslav Božidarov sa početka 17. vijeka, koga je spomenuo Marijan Bolica, bio Božidarov sin, te se može približno odrediti vrijeme u koje je živio Božidar.
Osim spomenutih velikih bratstava, među Piperima imaju i brojna druga bratstva i porodice koja će biti spomenuta dolje, poput Vučinića i Vukanovića u Rogamima, Šundića, Đurovića u Svibi koji tamo manje bratstvo i nisu od gorespomenutog Lazara, i druga manja bratstva.
 

Uopšteno o rodovima

Uopšteno, rodoslove piperskih bratstava možemo pratiti iz usmenih izvora u duboku prošlost skoro sa pouzadnom tačnošću do 15 pasova (generacija) što je utvrdilo više renomiranih etnografa i istoričara npr.: Jovan Erdeljanović, Risto Kovijanić i Branislav Đurđev.
A bratstva koja su zabilježena, u usmenoj i pisanoj istoriji, nabrajana bez obzira na hijerarhijsku pripadnost (da li su podgrupa drugih bratstava), su:
Alagići, Banovići, Banaševići, Bešovići, Becići, Beševići, Božanovići, Bojovići, Bracanovići, Brkovići, Bližnjani, Đurovići, Žujovići, Crnčani, Stijenjani, Otaševići, Stamatović, Stojanovići, Prenetaševići, Markovići Marinkovići, Maudići, Mihailovići (iz Seoca-Stijena Piperska) bratstava, Vukovići, Vukotići, Nikolići, Vučelići, Ćorovići, Davidovići,Liješevići,Lutovci, Lazarevići, Jovovići, Šćepanovići, Krkeljići, Raičevići, Pajovići, Matići,Milutinovići, Miličkovići, Milićevići, Novićevići, Dragutinovići, Jovanovići, Zarići, Živkovići, Ilići, Vučkovići, Ojdanići, Pulevići, Perkovići, Pavićevići, Plemići, Peroševići, Radojevići, Janići, Dakići, Jelenići, Savići, Piletići, Novakovići, Dragićevići, Matovići, Popovići, Vukašinovići, Ljumovići, Vučinići, Gligorovići, Perići, Dakići, Petrovići, Ćosići, Božovići, Pantići, Stevanovići, Ristovići, Ćetkovići, Radonjići, Dmitrovići, Nenadići, Savovići, Radevići, Dragišići, Rogamovići, Svibnjani, Šćepanovići, Šćekići. Piperskim bratstvima pripada i stara porodica Tešanović, koja se pominje u Dečanskim Hrisovuljama 1335-1345. godine. Porodica Tešanović je porijeklom sa područja Vrake kod Skadra, koja je prešla u Brda u pleme (bratstvo) Piperi.
 

Život i narodni običaji

I kod Pipera, kao i okolnih plemena, postoji stari običaj da selari, odnosno oni što su ostali u selu, na Ilindan na konjima odnesu stvari koje su potrebne pastirima. Što se tiče svojine, ona je uglavnom zajednička i naziva se komun ili komunica. Osim tog običaja, postoji i običaj prestalica to jest, ako neko u planinama izgubi stoku, a drugi to nađe, onda taj koji je našao nju donese na "sjednice" (sastanke), pa oni koji su izgubili stoku, kada je prepoznaju, uzmu je odatle.

Često je kod Pipera dolazilo do nadmetanja između najjačih bratstava, pa se dešavalo da pleme ponekad ima i po dvojicu vojvoda.

Piperi nijesu poznati samo kao jedno od najhrabrijih plemena, već i kao pleme koje se masovno raseljavalo i to u glavnom preko Vasojevića dublje u teritoriju današnje Srbije i to u Pomoravlju i na sjeveru Srbije. Ima ih po Hercegovini, Bosni na Majevici u opštini Lopare, dok se u Srbiji srijeću i u Sremu, Bačkoj u Zmajevu, a neki se mogu naći i u današnjoj Makedoniji.

Osim po vojevanju, Piperi su bili poznati po kvalitetnim vinogradarskim sortama koje su uzgajali.
 

Vjera

Krsna slava većine Pipera je Aranđelovdan.

 

Kao posljedica učestalih sukoba, veoma malo crkava je bilo izgrađeno u Piperskom kraju. Svi crkveni objekti u tom području su pravoslavni. Najveći manastir u tom kraju jeste pravoslavni manastir Ćelija Piperska najverovatnije iz 12. vijeka. Ovome ide u prilog da je današnji manastir okružen sa dvije značajne iskopine: Gradinom, iz 9. vijeka, za koju se pretpostavlja da je bila sjedište Episkopije, a druga je Djevič grad, za koji se misli da je bio ženski manastir. Tu se nalazi i iskopina crkve, pretpostavlja se iz 6. vijeka, koja je bila posvećena Arhanđelu Mihajlu. U 17. vijeku ga je obnovio Prepodobni Stefan Piperski koji je tamo boravio do svoje smrti. Od ostalih crkava treba spomenuti onu na Blizni i Bjeloglavu u Radeći, gde je bilo opšte pipersko zborište. Takođe, među manastirima u blizini Pipera je i ranije spomenuti ženski manastir Duga Moračka. Podignut je u 13. vijeku i ktitor mu je bio Vukan. Posvećen je Uspenju Presvete Bogorodice. Manastir je prvobitno sagrađen na Gospođin polju na ušću Male rijeke u Moraču, na oko 10 kilometara udaljenosti od sadašnje lokacije. Zbog neprestane opasnosti od Osmanlija i prijetnji po manastir, 1752. godine, Piperi, Kuči, Bratonožići i Vasojevići ga izmiještaju na skrovitije mjesto u selo Duga, ispod Kaluđerovog brda. Ono je puno pećina, u kojem su se u 14. i 15. vijeku podvizavali monasi isihasti, što govori o dugoj aktivnosti i tradiciji pravoslavlja u ovim krajevima. Prema predanju, u vrijeme premještanja bila je kolona ljudi u dužini od 6 km, koji su sa ruke na ruku prenijeli kamen po kamen manastira za jednu noć. Tri godine kasnije, 1755. god. već ima dokaza da je manastir aktivan, jer tada vladika Sava i Vasilije Petrović poklanjaju 20-ak bogoslužbenih knjiga manastiru na Dugi. Tu su postojale i četiri kapije, kojih danas više nema, gdje je svako pleme ulazilo na svoju kapiju, koje su bile raspoređene simetrično u obliku krsta u odnosu na hram. Ovdje se podigao i veliki duhovnik 19. veka – arhimandrit Mojsije Zečević, čije je sjedište bilo u Đurđevim Stupovima. On je od 3. do 15. godine svog života bio u manastiru Dugi, gdje je i zamonašen. Bio je desna ruka Sv. Petru Cetinjskom, i mnogo učinio na utvrđivanju pravoslavlja i učestovao je u sprječavanju mijenjanja vjere u Islam svog plemena Vasojevića. U blizini u susjednim Bratonožićima sa kojima su Piperi vezani, je i manastir Svetog Nikole u Pelevom Brijegu koji je bio aktivan još u vreme dinastije Nemanjića.

O značaju crkve za Pipere svjedoči i to da dok su bili pod upravom Skenderiskog mitropolita, njihove veze sa Crnogorcima su bile slabe i često su dolazili u sukobe. Čim su potpali pod Crnogorsku mitropoliju oko 1675. godine za vrijeme vladike Rufima II, veze su postale tješnje što je kulminiralo i političkim ujedinjenjem jednih sa drugima.

Povodom pitanja religije Pipera, istoričar Vladimir Ćorović je na osnovu djela Istorija Crne Gore Sime Milutinovića naveo u Istoriji srpskog naroda da su do 1610. godine, Piperi bili katolici. Treba napomenuti da je ovo period intezivnijeg rada rimokatoličkih sveštenika u prostorima pod Osmanlijama. Milutinović je to iznio na osnovu narodnog predanja iz Kuča o prelasku dijela Kuča katolika, konkretno Drekalovića, i drugih, u pravoslavlje za vrijeme vladike Rufima i da je to završeno početkom 17. vijeka. Konkretno, Sima Milutinović navodi da je Rufim preveo u pravoslavlje Kuče, Bratonožiće i Drekaloviće, koje su okolni katolički Albanci, kako Sima Milutinović kaže, namamili na katolicizam odnosno, po čijim uticajem su se pokatoličili. Vrativši se nazad u pravoslavlje, i pored bratimljenja sa okolnim albanskim plemenima, prestali da daju svoje žene da se udaju za Albance, već su se samo ponekad ženili Albankama. Takođe, prema Ćoroviću, aktivnost Rufima na sprečavanju širenja katolicizma potvrđuju određeni izvještaji katoličkog svještenstva u tom periodu. Ipak, u istom djelu, Ćorović navodi da su za vrijeme pada pod Osmanlije ovi prostori bili gotovo u potpunosti pravoslavni, kako plemena poput Pipera, tako i Albanci. Da je to očigledno, navode i mnogobrojni drugi istoričari, poput Ivana Božića, a na osnovu istorijskih izvora iz perioda prije 15. vijeka.

Ipak, da su Piperi i prije 1610. bili pravoslavci, odnosno da nijesu bili izvorno katolici, potvruđuje i ono Sima Milutinović u spomenutom djelu zapravo iznio, jer je spomenuo predanje koje uključuje susjedne Bratonožiće, a ne i Pipere, kao i to da su prevedeni prvo na katolicizam, a onda vraćeni nazad u pravoslavlje intervencijom Rufima. Pipere kao pravoslavce bjeleže i istorijski izvori iz tog perioda. Među njima je i prethodno spomenuti dogovorom iz 1455. godine sa Crnojevićem i Mlečanima. Isto se vidi i iz turskih popisa iz kraja 15. i početka 16. veka. Dodatno, u njima se vidi da stanovništvo mahom ima slovenska i hrišćanska imena, gdje među njima izostaju ona koja se mogu vezati za katolike. Takođe, jedini izvor iz tog perioda koji ih bjeleži sa drugim brdskim plemenima i navodi da među svima njima zajedno ima i katolika je djelo barskog nadbiskupa i primasa Marina Bicija (Marino Bizzi), napisano upravo 1610. godine nakon njegovog obilaska prostora Crne Gore, Albanije i Srbije. Djelo je napisano sa ciljem prikupljanja podataka, ali i su opisani i pokušaji pokatoličavanja pravoslavnih. Bici navodi u svom izveštaju iz 1610. godine Klimente koje su činili 10 sela, odnosno plemena, a pored albanskih plemena za koja navodi da su katolička, navodi i brdska, odnosno Pipere, Bjelopavliće, Bratonožiće, te i Kuče (koji su kasnije opisani kod Bolice kao katolici). Ipak, poznato je da tih 10 sela, ili plemena, nijesu činila Klimente, već da su to bila zasebno odvojena plemena. Za prethodno spomenuta brdska plemena, naveo je da govore dalmatinskim jezikom (kako je nazivao jezik Slovena) za razliku od Albanaca koji su govorili albanskim, a za Kuče (u nekim kasnijim verzijama pogrešno zapisani kao Cuce) da su mješovito pravoslavni i katolici, dok je religijsku pripadnost za prethodna dalmatinska plemena izostavio. Nedugo kasnije, Marijan Bolica (Mariano Bolizza) je zabilježio u ranije spomenutom njegovom izveštaju podatke o plemenima na prostoru Zete. Navodi da u Piperima 1614. godine ima 270 kuća i oko 700 naoružanih ljudi pod komandom ranije spomenutog Radoslava Božidarova, a zapisani su svi kao pripadnici pravoslavne vjere. Isto važi i u svim kasnijim izvještajima i defterima, gdje se izričito spominju kao pravoslavne veroispovesti. Istorijski izvori bjeleže Pipere kao pravoslavce od samog pomena imena Pipera iz 15. vijeka. Činjenici da su Piperi od nastanka plemena bili pravoslavni ide u prilog i to da su jedini crkveni objekti u Piperima i okolini pravoslavni.

---------

Narodni heroj Blažo Jovanović jedan je od najpoznatijih Pipera 20. Vijeka, a tu su I serdar Jole Piletić, narodnih heroj Ivan Milutinović, general Arso Jovanović, Lenjinov saradnik i prijatelj dr Vukašin Marković pa i književnik Savić Marković Štedimlija, kao i Jevrem Brković osnivač Dukljanske akademije nauka, i njegov sin Balša Brković, novinar i publicista...

Vojvoda Mašo Đurović je u čuvenoj zdravici na krsnoj slavi kralja Nikole, posljednjem crnogorskom monarhu poželeo da ga Bog sačuva od “komšiluka piperskog”…