HATIŠERIF, PRVI  I  DRUGI  TOMOS  CRKVE SRBIJE

 

 

 

   Za članstvo i simpatizere Patriotskog pokreta otpora „Lovćenske straže 1990. svaki vid nacionalizma  i šovinizma je apsulutno neprihvatljiv. Mi zagovaramo državni patriotizam, antifašizam, ekumenizam, interkulturalizam (život jednih sa drugima a ne život jednih pored drugih) uz maksimalno poštovanje Univerzalne dekleracije o ljudskim pravima. U međuvremenu se trudimo da naše djelovanje bude u skladu sa riječima velikog humaniste duhovnog pastira blaženopočivšeg don Pavla Marvulića sveštenika Barske nadbiskupije koji je ostao upamćen u narodu izmedju ostalog i po izreci: „Bez obzira koje smo vjere, mi smo kamen i bedem ove zemlje, jer smo mi zemlja ove zemlje“.

    Mi smo se obavezali da se crnogorske patriote, nezavisno od vjeroispovijesti i uvjerenja, što manje zavode za „Goleš planinu“ od strane političara, svještenika, državnih i vjerskih institucija, pojedinaca nezavisno o kome se i o čemu se radilo. 

   Shodno navedenom ovo obraćanje usmjereno je u cilju istine. Usmjereno je pravoslavcima nezavisno od nacionalnog opredjeljenja, kao i predsjedniku Vlade svetosavskom apostolu mr Milojku Spajiću i njegovim bivšim i sadašnjim saradnicima koje ujedinjuje klero-nacionalistička ideologija svetosavlja Crkve Srbije.

 

Osnivanje crkvenih oblasti pripada crkvenoj vlasti zajedno s državnom vlašću. Učešće državne vlasti u ovome postupku ima svoj razlog. Prvo u tome, što kanoni izričito nalažu, da pri uređivanju crkvenih oblasti mora biti mjerodavnim prethodno političko uređenje države. Teritorijalni princip je temeljni princip za postojanje i osnivanje pomjesne Crkve i kanonska osnova za sticanje autokefalije.

  Navedeno je definisano na Četvrtom vaseljenskom saboru, održan u Halkidonu (8. oktobar – 1. novembar 451), koji 17. kanonom precizno definiše da se pri razrješavanju crkvenih oblasti ima slijediti političko razrješenje zemalja. Istu ovu naredbu ponovio je Trulski sabor održan u Konstantinopolju 692. godine 38. kanonom. Preciznije, u jednoj samostalnoj državi može postojati samo jedna autokefalna crkva.

HATIŠERIF

 

Crkvu Srbije je 1830. hatiserifom osnovao  sultan,  Mahmud II (1785-1839), a nakon toga darovao joj je i autonomiju pod jursdikcijom  vaseljenske  patrijarsije.

 

Mahmud II., osmanski sultan   (1808 - 1839)

 

 

( 20. VII. 1785 – 1. VII. 1839)

 

 

 

 

Vaseljenska patrijaršija, kao svoju samoupravnu jurisdikciju osnovala je Pećku arhiepiskopiju, najprije 1220-ih pod nazivom Žička, posvetivši u episkopa Savu Nemanjića (Sv. Sava); ali je istu stavila pod anatemu (prokletstvo) kada se 1346. samoproglasila u Skoplju ''patrijaršijom'', pa je1459. ukinula.Nakon toga  je Vaseljenska patrijaršija  pod Turcima 1557. obnovila Pećku arhiepiskopiju opet kao sebi podložnu samoupravu, da bi je 1766, po drugi put ukinula, ovoga puta — ''vo vjeke''.

 

Cinjenica koja je jako bitna a s kojom kontinuirano manipulise Crkva Srije odnosi se u njihovoj tvrdnji da je Žičkoj i Pećkoj arhiepiskopiji  priznavana autokefalija.

 Aktuelnom Premijeru Crne Gore, svetosavskom apostolu mr Milojku Spajiću i  clanovima njegovog „Bratstva  svetosavskih  politicara"tvrdimo da u sveukupnoj Istočno-pravoslavnoj Crkvi, kanonima i sveštenoj praksi,ne postoji norma, tomos, svešteni diptih ili kakav drugi akt  kao dokaz da je Žičkoj ili Pećkoj arhiepiskopiji ikada priznavana autokefalija.

 

 Ustrojstvo  Crkve  Srbiji  datira od 1830., kada je hatišerifom sultan Mahmud II (Mahmud-u sānī) potpiso 16/17. oktobra 1830.odobrenje da se u Otomanskoj carevini osnuje vazalna srpska kneževina, posljedično i autonomna srpska crkvena uprava pod vrhovnom jurisdikcijom Vaseljenskoga patrijarha Konstatina I Carigradskog (1830-1834.).

 

 

 Miloš Obrenović, srpski knez (1815 -1839  i 1858 - 1860)

 

 

(18.mart 1783/ 80 - 26. septembar1860)

 

Ne postoje tragovi o evenualnoj „obnovi” Pećke tzv. patrijaršije nakon 1766. niti o navodnom crkveno-pravnom kontinuitetu. Takva činjenica ne postoji ni u glavnim aktima Crkve Srbije, a to su: Tomos o autokefaliji (1879), Ukaz regenta Aleksandra Karađorđevića (1920), Tomos kojim se Crkvi Srbije priznaje jurisdikcija za teritoriju Kraljevine SHS (1922), Zakon o Srpskoj pravoslavnoj crkvi (1929), Ustav Srpske pravoslavne crkve (1931).

 

  Nekoliko bitnih činjenica o genezi sadašnje Crkve Srbije iz 1830. i statusu autonomije pod Vaseljenskom patrijaršijom do 1879. godine, nakon čega  je po prvi put stekla autokefalnost.

 

 

 

 

Načertanije o duhovnoj vlasti u Serbiji iz 1836.

  Na temelju crkvene autonomije, darovane od Sultana Mahmuda II a potvrđene od Vaseljenskoga Patrijarha Konstatina I Carigradskog (1830-1834.), Narodna skupština Knjaževstva Srbskoga je 1836. donijela Načertanije o duhovnoj vlasti u Serbiji. To je važno i iz razloga, jer važeći Zakon o crkvama i verskim zajednicama Republike Srbije („Sl. glasnik RS", br. 36/2006) u čl. 11 st. 1 precizira:

„SPC se priznaje kontinuitet sa pravnim subjektivitetom stečenim na osnovu Načertanija o duhovnoj vlasti (Odluka Narodne Skupštine Knjaževstva Srbskog od 21. maja 1836. godine) i Zakona o SPC (‘Službene novine Kraljevine Jugoslavije’, br. 269/1929)”.
 

 

čl. 57: „Budući da su Srbi, platežni podanici visoke Porte, Hristijani Zakona Grečeskog, inače nazvanog Cerkva Vostočna, Ja sam darovao narodu Serbskomu punu svobodu, upražnjavati obične ceremonije zakona njiovog, i izbrati između sebe sa Tvojim [Miloša Obrenovića, prim] sodejstvijem i Tvojim nadziranijem njiove Mitropolite i njiove Episkope, pod uslovijem da oni po duhovnomu činopoloženiju budu podčinjeni duhovnoj vlasti Patrijarha, sjedećeg u Konstantinopolju, koji se smatra kao Načalnik ovog Zakona i Sinoda...
 

 

Prvi tomos crkve srbije

                             

 

Sticanjem nezavisnosi na Berlinskom kongresu održanom u periodu od 13 juna do 13 jula 1878. Kneževina Srbija (1815 – 1882) je nakon precizno definisanih granica stekla kanonsku osnovu za dodjelu autokefalnosti zasnovanu na odlukama četvrtog vaseljenskig sabora održanom u Halkidonu (8. oktobar - 1. novembar 451) koji svojim 17. kanonom naređuje, da pri razrešivanju crkvenih oblasti ima se slijediti političkom razrešenju zemalja. Istu ovu naredbu ponovio je Trulski sabor održan  u Konstatinopolju  692  godine svojim 38. kanonom.

Ispunjavanjem kanonski predviđenih uslova autokefaliju Crkvi Kneževine Srbije, Vaseljenski Patrijarh je odobrio 20. oktobra 1879. godine.

Nakon toga 27. Aprila 1890. donesen je Zakon o crkvenim vlastima istočno - pravoslavne crkve u Kraljevini Srbiji (1882- 1918).

 

 

 

Patrijaršijski i sinodski tomos o proglašenju autokefalne Crkve Srbije
 

Joakim, milošću Božijom

Arhiepiskop Konstantinopolja, Novog Rima i Vaseljenski Patrijarh
 

U ime Oca i Sina i Svetoga Duha. Amin.

Jedan je Bog i Otac svih, koji je nad svima, kroz sve i u svima vama, kako govoraše blaženi apostol Pavle, koji ispovijeda i propovijeda svom snagom svojom, o jedinstvu nadsuštastvenog božanstva, kao i o uzrocima bez početka i kraja neraskidive međuovisnosti mnogih i raznovrsnih tvorevina božanske moći i mudrosti, kojom povezuje i drži zajedno vječnim zakonima, nepomično i neraskidivo sebe i sve među njima, Otac svih i premudri vladar. Jer, kad uznesemo pogled ka nebu, vidimo tolike velike i raznovrsne sisteme nebeskih tijela, koja nepomično stoje oko istog centra i savršeno obavlja svoje funkcije, držeći se na okupu, kako kažu, silom privlačnosti, i čine jedan zaokruženi, predivni i čudesni sistem mira i hramonije, koji se povinuje volji vječnog i svedobrog Tvorca.  A na zemlji ljudske države i postanja, i jednostavno, svaki grad i država, koji se rukovode zakonima jedinstva i sloge, pažljivo vode računa o tome da svi narodi svijeta budu ujedinjeni, kako, na sličan način, neka sila koja privlači i drži i neka neugasiva svjetlost koja sve krasi, ne bi dozvolila postojanje mračnog nereda i zbrke, nego čak i onda kada se neki narodi ili čak svi međusobno razmimoilaze i odbijaju glas razuma, onda će, ako ništa drugo, ponovo djelovati ovaj zakon jedinstva i harmonije. Jer kolike god da su nesavršenosti na ovome svijetu, sve su one uključene i sadržane u jednoj svetoj, sabornoj i apostolskoj Crkvi. Jer, naravno, poglavar i osnivač ove Crkve smatra jednim sve narode svijeta i plemena na zemlji, koji vjeruju u njega i u Oca njegovog nebeskog, i moli se da svi budu ujedinjeni u uzajamnoj ljubavi i jedinstvu vjere. Božji apostoli i učenici Hristovi upodobljavaju Crkvu građevini Božijoj i svetom hramu i tijelu Hristovom i nazivaju je punoćom onoga što je svagda i svima ispunjeno. „Jer“ kao što veli veliki apostol u svojoj poslanici Efešanima, „na Isusa Hrista i njegovom silom cijelo zdanje se sastavlja i uvećava da postane sveti hram Gospodnji“ i „A mi, držeći se čvrsto istine praćeni ljubavlju, uvećajmo svoj duhovni život u svemu, a Hristos je glava tijela, on sastavlja i spaja cijelo tijelo i svaki zglob, prema mjeri darovanog mu dara, u ljubavi doprinoseći uvećanju tijela i njegovom izgrađivanju.“ A na drugom mjestu: „nastojte da održite jedinstvo, kojim vas je Duh Sveti u miru povezao, u jednom tijelu i jednom duhu, kao što je i jedna nada za koju vas je pozvao Bog. Jedan je Gospod, jedna je vjera, jedno je krštenje, jedan je Bog i Otac svih, koji vlada nad svima i kroz sve i u svima vama“. Jedno je tijelo pastve, jedno je tijelo Hristovo i ono se zove Crkva Božija na zemlji kroz duhovno jedinstvο, i nikada se, ni u prvim ni i u potonjim vremenima, nije sprečavalo osnivanje pomijesnih i provincijskih Crkava, neovisnih jedna od druge i sa unutrašnjom samoupravom svojih pastira i učitelja i đakona Jevanđelja Hristovog, odnosno episkopa i arhiepiskopa i patrijarha, ne samo zbog istorijskog značaja gradova i zemalja u hrišćanstvu, nego i zbog političkih prilika njihovih naroda i nacija. „Jer čak i prijestolju drevnog Rima, navodi IV sveti Vaseljenski sabor u Halkedonu, Oci su opravdano dodijelili pravo da vlada. Pokrenuti istim naumom, 150 bogoljubivih episkopa dodijelilo je jednaka prava presvetom prijestolu Novog Rima, opravdano cijeneći da je grad koji je počastvovan kraljevstvom i senatom i koji uživa jednaka prava sa starijom vladavinom Rima, a koji je slavan zbog crkvenih stvari, mora postojati drugi nakon njega“. Kasnije je, u prilog tome, pisao svetitelj Fotije, „crkvena pitanja, a posebno, naravno, prava parohija, obično se usklađuju sa politikama, kako državnim, tako i administrativnim“.

Tako, dakle, u bοgobojaznoj i bogočuvarnoj Knjaževini Srbije, koja se u potonje vrijeme, nebeskim promislom, učvrstila i uveličala i koja je dobila Godine Spasiteljeve hiljadu osam stotina sedamdeset devete, mjeseca oktobra, indikta osmoga.

JOAKIM, milošću Božijom Arhiepiskop Konstantinopolja, Novoga Rima i Vaseljenski Patrijarh – daje glas; 

 

 

Mitropolit Efesa, Agathange l  

Mitropolit Nikomedije, Filotej  

Mitropolit Halkedona, Kalinik  

Mitropolit Derkosa, Joakim  

Mitropolit Neocezareje, Jerotej  

Mitropolit Smirne, Meletije  

Mitropolit Metimne, Pajsije  

Mitropolit Imbrosa, Nikifor  

Mitropolit Fanariofersale, Konstantin  

Mitropolit Kosa, Meletije – saglasni su”.

U ime Oca i Sina i Svetoga Duha, Amin.

 

 

Napomena 1: Srbija i Crna Gora su, čak, i na Berlinskom kongresu različito tretirane zavisno od stepena dostignute nezavisnosti i suverenosti te dvije države. Odlukama Berlinskog kongresa, Crnoj Gori nije data nezavisnost, već je konstatovano da tu nezavisnost priznaju Turska i Velika Britanije zemlje koje je do tada nijesu priznavale. 

Tretman Srbije bio je drugačiji. Njoj, kao i Rumuniji, priznata je  nezavisnost od svih učesnika Kongresa. 

  

Napomena 2:Vaseljenska patrijaršija  autokefalnost Cetinjske (crnogorska) mitropolije je zvanično priznala i prije Berlinskog kongresa održanog 1879. godine. Prvo je Ruska crkva, u svom zvaničnom katalogu iz 1851. godine, ubrojila Cetinjsku mitropoliju u red autokefalnih crkava. Pozivajući se na katalog Ruske crkve, u kome se Cetinjska (crnogorska) mitropolija označava autokefalnom, i Vaseljenska patrijaršija je u svom zvaničnom zborniku zakonskih propisa (sintagmi) ubrojila Crnogorku mitropoliju u red autokefalnih crkava. U petom tomu Sintagme Vaseljenske patrijaršije, koji je objavljen u Atini 1855. godine, a sastavili su ga pravnici Ralis i Potlis, pobrojane su postojeće pravoslavne autokefalne crkve u svijetu. Među petnaest autokefalnih pravoslavnih crkava, pod rednim brojem 9, navedena je i Crnogorska mitropolija. Na  tom spisku s obzirom da datira iz 1855. godine nema  Crkve Srbije. 

 

Drugi tomos crkve Srbije

   Proglašenjem Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca 1.12.1918 stvorena je nova državna tvorevina koja je trajala do 15 .6.1920. Proglašenje je 1. decembra 1918. proklamovao regent Aleksandar I Karđorđević, u ime svog oca kralja Petra. Kraljevstvo Srba, Hrvata i Slovenaca je nakon precizno definisanih granica steklo je kanonsku osnovu za dodjelu autokefalnosti zasnovanu na odlukama četvrtog vaseljenskig sabora održanom u Halkidonu (8. oktobar - 1. novembar 451) koji svojim 17. kanonom naređuje, da pri razrešivanju crkvenih oblasti ima se slijediti političkom razrešenju zemalja. Istu ovu naredbu ponovio je Trulski sabor održan  u Konstatinopolju  692  godine svojim 38. kanonom.
 

 

 

 

Aleksandar I Karđorđević (16.12.1888 - 9.10.1934) 

 

 

    U periodu od 15 .6. 1920 do 3.oktobra 1929 je zvanično Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca, a od  3.oktobra 1929 do 29.novembra 1945 Kraljevina Jugoslavija. Postupak stvaranja nove Crkve započeo je krajem 1918. godine, a pregovori Ministarstva inostranih djela Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca s Fanarom o priznanju nove autokefalije započeti su naredne, 1919-te. Ti pregovori trajali su skoro tri godine, do 19. 2. 1922.

    Objedinjavanjem pravoslavnih crkava u Kraljevstvu Srba, Hrvata i Slovenaca održano je 11/24 do 15/28 maja 1919. u Beogradu.Tada je proglašeno duhovno, moralno i administrativno jedinstvo svih pravoslavnih crkvenih oblasti koje će se jedinstveno definisati, kad se cijeli Arhijerejski sabor kao jedno tijelo sastane pod predsjedništvom svoga Patrijarha.

Na konferenciji (Trećoj po redu) održanoj  od 20 novembra do 3 decembra1919. godine u Sremskim Karlovcima usvojen je nacrt o proglašenju i uspostavljanju Srpske patrijaršije

 

Do tada, ove su crkve imale različit status: Beogradska i Karlovačka arhiepiskopija i Crnogorska pravoslavna crkva bile su samostalne (autokefalne). Isti status imale su i dvije eparhije, Dalmatinsko istrijska i Bokokotorsko dubrovačka, koje su dotad potpadale pod upravu Bukovinsko dalmatinske mitropolije. Pravoslavna crkva u Bosni i Hercegovini imala je status samoupravne (autonomne) crkve pod upravom Vaseljenske patrijaršije u Carigradu. I pravoslavna crkva u Staroj Srbiji i Makedoniji, do 1912, zavisila je od carigradskog patrijarha.

 Vaseljenska patrijaršija je tek nakon ispunjenja prethodno navedenih kriterijuma: Stvaranja nove države i objedinjavanjem pravoslavnih crkava u toj državi čime se ispunila kanonska procedura, priznala autokefaliju Ujedinjenoj pravoslavnoj srpskoj crkvi Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca. Meletije IV Metaksakis, po redosljedu 261-vi Arhiepiskop Konstantinopolja – Novoga Rima i Vaseljenski Patrijarh, uz saglasnost svojih 12 arhijereja-mitropolita, članova Sinoda Vaseljenske patrijaršije, odobrio je i potpisao 19. februara 1922. u Istanbulu tomos o autokefaliji Ujedinjenoj pravoslavnoj srpskoj crkvi Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca