Prilog
za naš sajt u Australiji. Pozdrav svima iz Beograda i sve
najbolje Miloš Kojaševic mailto:mkojasevic@cg.yu
--- ...U
zemlji nema uprave, iako vladike sebe smatraju poglavarima, ali ih narod
drži samo za arhijereje. Crnogorci nijesu nikome podvlašćeni, kao ni sam
vladika, "i svaki od njih od sebe zavisi". Kao crkvena
organizacija,
Cetinjska mitropolija priznavala je pećkog patrijarha sve do 1766.
godine,
kada je srpska crkva podvrgnuta Vaseljenskoj patrijaršiji u Carigradu.
OTADA JE CETINJSKA MITROPOLIJA POSTALA SAMOSTALNA. Tu činjenicu Tarasov je
zapazio i istakao! ... ---
Djelo "Istorija Crne Gore", zamišljeno u osam
knjiga, sa daljom podjelom svake na po nekoliko tomova,
predstavlja zaista velik trud, vrijedan pažnje.
Navodim djelomični
citat iz treće knjige, tom 1, strane 367 - 369, ali prije toga jedan
detalj, kako bi se čitaocima približila ozbiljnost poduhvata pisanja ovog
djela, bez obzira na vrijeme i političke prilike u kojima je
nastajalo,
kao i da bi stekli uvid u to ko uopšte stoji iza sakupljanja i analize
jedne tako ozbiljne istorijske građe.
Dakle, djelo "Istorija Crne
Gore" nastajalo je od kraja šezdesetih godina. Primjera radi, druga
knjiga, izdata 1970. godine, obuhvata period od kraja XII do kraja XV
vijeka, i podijeljena je u dva toma: prvi tom - Crna Gora u doba Nemanjića, i drugi tom - Crna Gora u doba oblasnih
gospodara. Da bih
ilustrovao količinu i težinu informcija, navešću dio teksta iz predgovora
knjige:
Tekstove druge knjige napisali su autori: dr Sima Ćirković, redovni profesor Beogradskog
univerziteta: Zeta u državi Nemanjića (tom prvi, od strane 1 do 95) i Doba
Balšića (tom drugi, od strane 3 do 49); dr
Dimitrije Bogdanović; viši naučni saradnik Narodne biblioteke u
Beogradu: Književnost (tom prvi, od strane 95 do strane 117) i Književnost
(tom drugi, od strane 371 do 411); dr Vojislav Korać, vanredni profesor Beogradskog
univerziteta: Arhitektura (tom prvi, od strane 117 do 201); dr Jovanka
Maksimović, vanredni profesor Beogradskog univerziteta: Skulptura
(tom prvi, od strane 201 do 223); dr Pavle Mijović,
viši naučni saradnik Arheoloskog instituta u Beogradu;
Slikarstvo i primijenjena umjetnost (tom prvi, od strane 223 do
305); dr Ivan Božić, redovni profesor
Beogradskog univerziteta: Doba Balšića (tom drugi, od strane 49 do 135),
Zeta u Despotovini (tom drugi, od strane 135 do 277), Vladavina Crnojevića
(tom drugi, od strane 277 do 371); dr Vojislav
Đurić, redovni profesor Beogradskog univerziteta, dopisni
član
Srpske akademije nauka i umetnosti u Beogradu: Umjetnost (tom drugi, od
strane 411 do 531).
Sve istorijske karte za ovu knjigu sastavio je
prof. dr Sima Ćirković.
Stručni pregled
i ocjenu rukopisa izvršili su: profesor dr Relja Novaković i profesor dr
Jadran Ferluga - tekstove dr Sime Ćirkovića i dr Ivana Božića; akdemik dr
Svetozar Radojčić, arh. Đurđe Bošković i dr Dejan
Medaković -
tekstove dr Vojislava Koraca, dr Jovanke Maksimovic i dr Vojislava Djurica; akademik dr Svetozar Radojcic - tekst dr Pavla
Mijovića; profesor
dr Vladimir Mošin - tekst dr Dimitrija Bogdanovića.
Svi
članovi
Redakcije pregledali su i dali svoje ocjene tekstova ove knjige.
Redakciju za Istoriju Crne Gore
činili su: dr Dimitrije Vujović, Risto Dragičević, Nikola
Đakonović,
Milinko Đurović, dr Mirčeta Đurovic, dr Pavle Mijović, dr
Đoko Pejović
i dr Vlado Strugar.
Sad imamo neku predstavu. Vraćamo se na početak
priče...
Tekst koji ću navesti nalazi se na stranama 367-370.
Autori trece knjige su dr Gligor Stanojević, nučni savjetnik u Istorijskom
institutu u Beogradu, i dr Milan Vasić, profesor Univerziteta u
Sarajevu. Stručni pregled i ocjenu rukopisa izvršili su: akdemik Vaso
Čubrilović i
profesor dr Branislav Nedeljković - tekst Gligora Stanojevića, i
akademik Branislav Đurđev - tekst Milana Vasića. Redakciju, koja je
takođe pregledala tekst, činili su: Milinko Đurović, dr Dimitrije
Vujović, dr Mirceta Đurović, dr Đoko Pejović i dr Vlado
Strugar.
Prilikom posljednje posjete mitropolita Vasilija
Petrovića Rusiji... "...U očekivanju odgovora Kolegije, Vasilije se iznenada
razbolio. Osjećajući kraj, on je izdiktirao testamenat u prisustvu
jerođakona Petra Petrovića i jeromonaha Josifa Vukićevića, ali ga je smrt
spriječila da ga potpiše. Istoga dana uveče, 10/21. marta 1766. zauvijek
je sklopio oči u zemlji za koju su bili vezani svi njegovi politicki
planovi i nade. Njegov testamenat, pisan na pragu smrti, posljednja je
oporuka upućena ruskoj carici. Ujedno, to je bila posljednja potvrda
njegovih političkih koncepcija i poruka svome narodu. U zadnjem dahu
života, u sjenci smrti, Vasilije piše carici (Katarini Aleksandrovnoj):
"Ako ja umrem, ne ostavi narod crnogorski bez pažnje i milostive
odbrane."
Carica je naredila da se Vasilije sahrani o državnom trošku Rusije.
Mitropolit Vasilije Petrovic sahranjen je uz najveći crkveni i
vojni ceremonijal. Ukupni troškovi iznosili su blizu 1.200 rubalja.
Sahranjen je u Blagovješčenskoj crkvi u Petrogradu, u kojoj počivaju
znamenite ruske ličnosti, među kojima i proslavljeni ruski
vojskovođa Suvorov. Na nadgrobnoj ploči, koja je i danas dobro očuvana, izrezan je
grb Crne Gore sa natpisom da je tu sahranjen mitropolit crnogorski,
primorski, skenderski i egzarh pećkog patrijarha Vasilije Petrović. ... ... Na preporuku Kolegije inostranih
poslova,
carica Katarina II je nredila da se Vasilijeva zaostavština u Rusiji
prenese u Crnu Goru i odredila je potporučnika Mihaila Tarasova, kome je
pridodat prevodilac Ivan Šefer, da zajedno sa Josifom Vukićevićem i Petrom
Petrovićem otputuje u Crnu Goru. Tarasov je ponio carsku gramatu i
trogodišnju pomoć Cetinjskom manastiru od 1.500 rubalja. Tarasov nije imao
samo zadatak da doprati Vasilijevu zaostavštinu u Crnu Goru, već i da
prouči tamošnje prilike.
... Tarasov je uručio vladiki Savi
caričinu gramatu, pomoć Cetinjskom manastiru, odeždu i mitru namijenjenu
mitropolitu Vasiliju, i svu njegovu zaostavštinu. U gramati carica
Katarina poručuje Crnogorcima: "I tako mi velika gospodarica, naše carsko
veličanstvo, uvjeravamo sav crnogorski narod ovom sadašnjom gramatom o
nesumnjivoj našoj carskoj stalnoj blagonaklonosti i milosti prema tome
narodu i zbog čega očekujem da će taj narod, osjećajući stalnu carsku
dobrotu, starati se svim silama, a prije svega da smatra svojim dugom da
gaji vjernost prema našoj carevini." .... ...Po odlasku Tarasova iz
Crne Gore 1766. vladika Sava, u ime Zbora, zahvalio je carici Katarini II
na gramati, na pogrebnoj počasti odatoj Vasiliju i izrazio nadu da
narod Crne Gore i ubuduće očekuje njenu pomoć i zaštitu.
O svojoj
misiji u Crnoj Gori Tarasov je podnio izvještaj Kolegiji Inostranih
poslova. Pisanje Tarasova o Crnoj Gori je autentično svjedočanstvo jednog
Rusa, koje ima veliki značaj za crnogorsku istoriju toga doba. Njegova
zapažanja su trezvena, razborita i objektivna. Bez ikakvih predrasuda
prema ličnostima i društvenom uređenju Crne Gore, Tarasov je
pribilježio
niz podataka od izvanrednog značaja za crnogorsku istoriju. On je kao
stranac odmah uočio da se našao u jednom demokratskom plemenskom društvu
koje se toliko razlikuje od vojno-feudalnog uređenja Rusije. Govoreći o
glavarskom sloju, Tarasov je rekao da glavarski "položaji nijesu po
činu,
nego po starosti porodice i po imućnosti, ali ih narod bira, i svako selo
po svojoj volji bira sebi starješinu, uključujući guvernadura, i to zvanje
cijela nahija bira". Tarasov ubraja u Crnu Goru Grbalj i Paštroviće kao
dvije nahije. U zemlji nema uprave, iako vladike sebe smatraju poglavarima, ali ih narod
drži samo za arhijereje. Crnogorci nijesu nikome podvlašćeni, kao ni sam
vladika, "i svaki od njih od sebe zavisi". Kao
crkvena organizacija, Cetinjska mitropolija priznavala je pećkog
patrijarha sve do 1766. godine, kada je srpska crkva podvrgnuta
Vaseljenskoj patrijaršiji u Carigradu. Otada je Cetinjska mitropolija
postala samostalna. Tu činjenicu Tarasov je zapazio i istakao!
Govoreci o odnosu sa
Turcima, Tarasov kaže da su Crnogorci
u stalnom sukobu sa njima. On je tačno konstatovao da je jedino slobodna
Katunska nahija, dok Riječka, Crmnička i Lješanska plaćaju
harač Turcima.
Kao što se zna i iz drugih izvora, i po Tarasovu je zemljoradnja krajnje
zaostala. Svi se Crnogorci odaju četovanju, naročito
Katunjani.
Crnogorci mogu mobilisati 2.000 ljudi, brđani 4.000 boraca. Vjerovatno su
ove cifre bile približne stvarnom stanju stvari. Najmučniji utisak na
Tarasova ostavile su crkve. Po njegovim obavještenjima, u svim crnogorskim
selima, ima 80 crkava i 12 manastira sa 28 kaluđera. Crkve su zapuštene, oko njih pase
stoka, a služe ljudima za odmor. Doista,
Crnogorci nikada nijesu bili osobito pobožni i nijesu gledali na crkvu kao
na Božji hram, nego kao plemensku instituciju. Tarasov je sa žaljenjem
konstatovao da je samo mali broj Crnogoraca odan Rusiji. ...
...Unutrašnjoj politici zemlje Vasilije se malo posvećivao, osim
posljednjih godina života. Na tom terenu išao je utabanim stazama svog
strica, vladike Danila. Vasilije je znatno podigao ugled cetinjskih
mitropolita u zemlji i van nje. Pojačao je interesovanje nekih evropskih
država za Crnu Goru i doprinio njenoj međunarodnoj afirmaciji. ....
"
